Katedra św. Dawida

Katedra św. Dawida

Eglwys Gadeiriol Tyddewi

nr rej. zabytek kategorii I* 12537 z dnia 03.01.1963
katedra
Widok katedry z zewnątrz
Państwo	Wielka Brytania
Księstwo	Walia
Miejscowość	St David’s
Wyznanie	anglikanizm
Kościół	Kościół w Walii
diecezja	The Diocese of St Davids
Wezwanie	św. Dawida z Menevii
Wspomnienie liturgiczne	1 marca
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Dawida
Historia Data rozpoczęcia budowy 589/601 Data poświęcenia 1131 Aktualne przeznaczenie czynna katedra Kościoła w Walii Poprzednie wyznanie katolickie (do poł. XVI w.)
Dane świątyni Styl romański, gotyk angielski Architekt budowniczowie średniowieczni, John Nash (XVIII w.), George Gilbert Scott (XIX w.) Świątynia • materiał bud. • piaskowiec Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 38 m Liczba naw 3
Położenie na mapie Pembrokeshire Katedra św. Dawida
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii Katedra św. Dawida
Położenie na mapie Walii Katedra św. Dawida
51°52′55″N 5°16′06″W
Strona internetowa

Katedra św. Dawida (wal. Eglwys Gadeiriol Tyddewi, ang. St Davids Cathedral) – anglikańska katedra, jedna z najstarszych w Wielkiej Brytanii, należąca do Kościoła w Walii, zbudowana w St David’s na miejscu VI-wiecznego klasztoru św. Dawida. Przez stulecia była miejscem pielgrzymek do grobu św. Dawida i miejscem jego kultu. Na przestrzeni X i XI wieku, katedra była regularnie najeżdżana przez wikingów. Współczesna katedra została założona na mocy przywileju papieża Kaliksta II z 1123 roku. Budowa, którą rozpoczęto w 1181 roku, trwała długo i była kilkakrotnie przerywana.

Katedra 3 stycznia 1963 roku została wpisana na listę Zabytków Walii pod nr 12537.

Położenie

Widok na katedrę z okolicznych wzgórz

Katedra ma unikalne położenie, ponieważ znajduje się w rozległej zapadlinie, a do jej wejścia prowadzi w dół 39 stopni. Takie jej usytuowanie spowodowane było zamiarem niezwracania uwagi najeźdźców przybywających od strony morza.

Historia

Okres katolicki

W roku swojej śmierci (między 589 a 601) św. Dawid założył w Menevii opactwo. Po jego śmierci Menevię nazwano St David’s. W latach 645-1097 St David’s było wielokrotnie niszczone. Z oryginalnego kościoła św. Dawida oraz pochodzących sprzed XI wieku budynków do czasów współczesnych nic się nie zachowało, ponieważ ich pozostałości zniszczyli wikingowie podczas najazdów w latach 70. XI wieku; w roku 999 i 1080 zabili oni biskupów St David’s, Morgenaua i Abrahama. W 1081 roku St David’s odwiedził Wilhelm Zdobywca, żeby się tu pomodlić i przypuszczalnie zbadać strategiczne zalety miejscowości z powodu jej bliskiej odległości od Irlandii. W 1115 król Henryk I mianował biskupem Bernarda, który w 1123 uzyskał z rąk papieża Kaliksta II przywilej na ustanowienie w St David’s centrum pielgrzymkowego, a w 1131 poświęcił katedrę.

W latach 80. XII wieku rozpoczęto budowę nowej świątyni pod patronatem Petera de Leia, normańskiego biskupa St David’s w latach 1176–1198. Zbudowany przez niego kościół miał długą nawę główną z okrągłymi, romańskimi łukami. W następnym stuleciu dobudowano prezbiterium, transept oraz wieżę nad nawą główną. Wieża ta runęła w 1220, niszcząc część transeptu i prezbiterium. Powodem jej zawalenia się mogły być drgania skorupy ziemskiej lub – w pewnej mierze – osiadanie grząskiego gruntu. Skutki tego zjawiska widoczne są na posadzce katedry, wznoszącej się w stronę prezbiterium oraz w pochyleniu niektórych filarów w nawie głównej. Naprawę uszkodzonej katedry rozpoczęto niezwłocznie i ukończono w latach 50. XIII wieku. W ciągu stu lat zbudowano kaplice św. Tomasa Becketta i Najświętszej Maryi Panny. W I połowie XIV wieku pracami budowlanymi kierował biskup Henry Gower. Podwyższył on nawę główną i prezbiterium oraz dodał dolne okna, utrzymane w stylu dojrzałego angielskiego gotyku ozdabiając je kunsztownymi maswerkami. Głównym materiałem budowlanym był pochodzący z miejscowych kamieniołomów jasnopurpurowy piaskowiec, natomiast maswerk w dolnych oknach wykonano z kamienia żółtokremowego. Proste w formie okna górne utrzymane są w stylu normańskim. Podwyższono również o kolejną kondygnację wieżę, zapewniając oświetlenie jej wnętrza przez wstawienie okna utrzymanego w tym samym stylu, co okna dolne. W XVI wieku dobudowano ostatnią kondygnację wieży, która osiągnęła ostateczną wysokość 38 m.

Okres poreformacyjny

Pierwszym protestanckim biskupem St David’s został William Barlow (1536–1548). Atakując to, co uważał za zabobon, nakazał rozebranie sanktuarium św. Dawida, odarł je z klejnotów, skonfiskował relikwie świętego i próbował (bezskutecznie) przenieść siedzibę biskupstwa do Carmarthen. W 1550 biskup Farrer spalił zachowane średniowieczne modlitewniki jako pozostałości starego porządku. W 1571 Thomas Huett, jeden z pierwszych tłumaczy Nowego Testamentu na język walijski (1567), zbudował w katedrze ambonę. Katedra doznała na skutek reformacji stosunkowo nieznacznych zniszczeń; większe miały miejsce w następnym stuleciu. W 1648 została ona poważnie uszkodzona przez żołnierzy, wysyłanych przez parlament do pozyskania ołowiu z jej dachu. Zniszczone zostały wówczas organy i dzwony, mosiężne ozdoby nagrobne wyrwano, a wszystkie witraże rozbito. Wschodni kraniec katedry, pozbawiony ołowiu, popadł w ruinę i pozostawał niezadaszony przez ponad dwa stulecia.

Sanktuarium św. Dawida

W XII wieku papież Kalikst II ogłosił katedrę św. Dawida ośrodkiem pielgrzymkowym. Zbudowano wówczas średniowieczne sanktuarium umieszczając je w prezbiterium, w pobliżu ołtarza. Papież podkreślił znaczenie sanktuarium, uznając, iż dwie pielgrzymki do St David’s będą odpowiednikiem jednej pielgrzymki do Rzymu, a trzy – jednej pielgrzymki do Jerozolimy. Od tego czasu sanktuarium nawiedziło setki tysięcy pielgrzymów. Choć zniszczenie sanktuarium podczas reformacji spowodowało gwałtowny spadek tego rodzaju praktyk religijnych, to w ciągu wieków, niezależnie od religijnych i politycznych zawirowań pielgrzymi nadal nawiedzali to miejsce.

Restauracje katedry

Głównych restauracji katedry św. Dawida dokonano między końcem XVIII a początkiem XX wieku. Pierwszej z nich dokonał w 1793 roku John Nash; w wyniku tej nienaukowej restauracji zatarty został normański pierwowzór w fasadzie zachodniej. Jego przywrócenia dokonał George Gilbert Scott. W efekcie fasada zachodnia w latach 1862–1878 uzyskała obecny wygląd. Średniowieczną bramę w 2001 roku ponownie pokryto dachem; obecnie mieści się tu niewielkie muzeum wystaw związanych z katedrą. Podczas restauracji przeprowadzonej w XX wieku odnaleziono szczątki należące przypuszczalnie do św. Dawida. Umieszczono je w szkatule wmurowanej w zachodnią ścianę kaplicy Trójcy Świętej.

Wystrój wnętrza

Nawa środkowa - widok na lektorium i prospekt organowy

Relikwiarz św. Dawida w kaplicy Trójcy Świętej

Ołtarz w kaplicy św. Edwarda Wyznawcy

Lady Chapel

Katedra utrzymana jest zasadniczo w stylu późnonormandzkim z końca XII wieku, ale XIV-wieczne przebudowy nadały jej zewnętrznemu wyglądowi charakter dojrzałego angielskiego gotyku. Z zewnątrz katedra sprawia wrażenie konstrukcji stosunkowo prostej i surowej, natomiast jej wnętrze jest imponujące i ewokuje średniowieczną atmosferę. Wejście do katedry prowadzi przez portal umieszczony w południowej nawie bocznej.

Ozdobą katedry jest pochodzący z końca XV w. strop, wyrzeźbiony z irlandzkiego dębu. Jest on płaski i podzielony przez rzeźbione krokwie na kasetony. Dekoracyjny charakter mają również podpórki w stallach. Rzeźbiony drewniany krucyfiks, zawieszony pod stropem został wykonany w XX wieku i zastąpił krucyfiks średniowieczny.

Nawa główna

Nawa główna jest najstarszą, zachowaną częścią katedry. Pierwotnie była przeznaczona do procesji wewnątrz świątyni. Słabe fundamenty i trzęsienia ziemi, jakie miały miejsce w XIII wieku, spowodowały wychylenie się ścian po stronie zachodniej, wskutek czego podjęto decyzję o przekryciu jej drewnianym stropem zamiast kamiennego sklepienia. Każdy z zaokrąglonych łuków jej arkad jest pokryty innym ornamentem. Lektorium zostało zbudowane w XII wieku przez biskupa Petera de Leia i Geralda z Walii. Obaj w zamian za dokończenie budowy katedry zostali zwolnieni z obowiązku uczestniczenia w III wyprawie krzyżowej.

Chrzcielnica

Czasza i trzon chrzcielnicy pochodzą przypuszczalnie z czasów biskupów przednormańskich, jej podstawa natomiast datowana jest na XIII wiek.

Lektorium

Kamienne lektorium pochodzi z czasów przebudowy wnętrza katedry dokonanej przez biskupa Gowera i stanowi jeden najświetniejszych przykładów małej architektury tamtego okresu. Oddziela ono nawę główną od prezbiterium. Wewnątrz przekryte jest sklepieniem żebrowym, pokrytym muralami, stanowiącym przypuszczalnie pozostałość wcześniejszej konstrukcji. W południowej części lektorium znajduje się grobowiec biskupa Gowera.

Prezbiterium

Stalle w prezbiterium zostały ustawiono na przełomie XV i XVI wieku. Zachowane średniowieczne płytki, z których ułożono posadzkę, są ozdobione herbami szlacheckimi. Herby zostały namalowane również na niektórych oparciach stalli oraz na zakończeniach ławek. W prezbiterium obok tronu biskupiego znajduje się grób Edmunda Tudora, hrabiego Richmond i jego żony Małgorzaty Beaufort, rodziców Henryka VII, pierwszego walijskiego króla Anglii.

Ołtarz główny

Ołtarz główny stanowi centrum kultu w katedrze. Obecny ołtarz jest mniejszy od wcześniejszego, pochodzącego z okresu średniowiecza. Przestrzeń wokół ołtarza została gruntownie przebudowana na przełomie XV i XVI wieku. Przykładem tej przebudowy są płytki w posadzce i malowane stropnice łukowe.

Transept południowy

W południowym ramieniu transeptu znajduje się XVII-wieczna ikona przedstawiająca proroka Eliasza karmionego przez kruki.

Kaplica św. Tomasza Becketa

Kaplica św. Tomasza Becketa znajduje się jest przy północnym ramieniu transeptu. Usytuowana na uboczu jest przeznaczona do wewnętrznego wyciszenia, kontemplacji i osobistej modlitwy. Znajduje się w niej witrażowa podobizna św. Dawida. Jest ona również miejscem przechowywania Najświętszego Sakramentu (chleba i wina). Została pierwotnie zbudowana na początku XIII wieku i gruntownie przebudowana w XIV wieku przez biskupa Gowera. Z pierwotnej kaplicy zachowała się wczesnogotycka podwójna piscina. Ponad kaplicą znajduje się biblioteka katedralna.

Kaplica Trójcy Świętej

Kaplica Trójcy Świętej została ufundowana przez biskupa Vaughana (1509–1522) w celu odprawiania w niej mszy w jego intencji. Jest utrzymana w stylu późnogotyckim. Znajduje się w niej współczesny posąg mnicha Geralda z Walii. Umieszczona u jego stóp – a nie na głowie – mitra symbolizuje fakt, iż nigdy nie był on biskupem. Mały kamienny ołtarz kaplicy został zrekonstruowany ze średniowiecznych fragmentów. Na wachlarzowym sklepieniu umieszczono herb króla Henryka VII. W kaplicy Trójcy Świętej znajduje się również relikwiarz z przypuszczalnymi szczątkami św. Dawida i innych świętych. Zostały one odkryte w 1866, pogrzebane pod posadzką kaplicy, a w 1920 przeniesione na swoje obecne miejsce i umieszczone w dębowej szkatule zasłoniętej żelazną kratą. W 1996, przy pomocy datowania radiowęglowego, wykazano, że kości w relikwiarzu pochodzą z XII–XIV w.

Kaplica św. Edwarda Wyznawcy

Kaplica św. Edwarda Wyznawcy położona jest w południowo-wschodnim narożniku katedry. W 1648 popadła ona w ruinę, gdy żołnierzom wysłanym przez parlament nakazano pozyskać ołów z dachu katedry. Kaplica została ponownie pokryta dachem na początku XX wieku. Znajduje się w niej ołtarz z alabastru oraz grobowiec hrabiny Maidstone, wnuczki biskupa Jenkinsona, która na początku XX w. sfinansowała odbudowę kaplicy św. Edwarda Wyznawcy oraz nawy południowej. Z kaplicy prowadzi przejście do Lady Chapel.

Lady Chapel

Lady Chapel została pierwotnie zbudowana pod koniec XIII wieku. Jej budowę ukończył biskup Martin, w XIV w. biskup Gower dodał sedilia i nagrobki. W XVI w. biskup Vaughan przebudował Lady Chapel dodając jej sklepienie. Dach został pozbawiony ołowiu w 1648, a w połowie XVIII w. sklepienie ostatecznie runęło. W 1901 Oldrid Scott odrestaurował kaplicę, która nadal zachowuje wiele średniowiecznych cech.

Bibliografia

• Elizabeth Cruwys, Beau Riffenburgh, Wacław Petryński (przekł. z ang.): Najpiękniejsze katedry świata ( ang. Cathedras of the World). Warszawa: Penta, 1999. ISBN 83-85440-52-6.