Przejdź do zawartości

Kminek zwyczajny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kminek zwyczajny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

kminek

Gatunek

kminek zwyczajny

Nazwa systematyczna
Carum carvi L.
Sp. Pl.: 263 (1753)[3]

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych (Apiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Naturalny zasięg występowania obejmuje znaczną część Eurazji. W Europie brak tego gatunku tylko na południowych krańcach kontynentu, a na Wyspach Brytyjskich i Islandii rośnie jako gatunek introdukowany. W Azji gatunek rośnie na niemal całym kontynencie z wyjątkiem Półwyspu Arabskiego, krajów Azji Południowo-Wschodniej, Półwyspu Koreańskiego i Japonii[3]. Jako gatunek obcy rośnie poza tym w północnej Afryce oraz na rozległych obszarach w Ameryce Północnej[3].

W Polsce jest pospolity niemal na całym obszarze, nieco rzadziej rośnie w północno-zachodniej części kraju[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój, kwiatostany
Pokrój
Naga roślina zielna z mięsistym korzeniem, wrzecionowatym lub walcowatym, o zapachu podobnym do marchwi[5]. Łodyga wzniesiona, bruzdowana, rozgałęziona w górnej części, osiąga od 20 do 100 cm[5].
Liście
Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, wszystkie z pochwiastą nasadą, przy czym pochwa górnych liści jest szeroko obłoniona i na górze wyciągnięta w dwa uszka. Blaszki liści są podwójnie- lub potrójnie pierzastodzielne, o równowąskich i zaostrzonych łatkach[5].
Kwiaty
Drobne, białe lub rzadziej różowe, zebrane w liczne baldachy złożone o 5–16 szypułach zakończonych licznokwiatowymi baldaszkami. Pokryw i pokrywek brak lub składają się co najwyżej z pojedynczych listków (do trzech maksymalnie). Płatki korony są odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, w górnej części wycięte, z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu. Płatki skierowane na zewnątrz baldaszka z reguły są nieco większe od pozostałych (osiągają do 1,5 mm długości)[5].
Owoce
Rozłupnia, złożona z dwu rozłupek o długości 3–6 mm i szerokości do 1,5 mm. Owoce w stanie dojrzałym są brunatne z białawymi żebrami, łukowato wygięte[5].
Gatunki podobne
Od innych roślin selerowatych o białych lub zaróżowionych kwiatach oraz silnie podzielonych liściach o wąskich łatkach różni się brakiem lub co najwyżej szczątkową obecnością pokryw i pokrywek[6].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Roślina dwuletnia i bylina[5]. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści odziomkowych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe[potrzebny przypis]. Kwitnie od maja (rzadziej od kwietnia) do czerwca (rzadziej do lipca)[5].
Cechy fitochemiczne

Nasiona zawierają 3–7% olejku eterycznego[7]. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.

Ekologia

W stanie dzikim rośnie na łąkach i pastwiskach oraz przydrożach[5]. Hemikryptofit[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia[8].

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny[7], karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba[9].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Nasiona kminku
Surowiec zielarski
Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego[10]. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.
Działanie
Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo[11].
Zastosowanie
W spastycznych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, kolce niemowlęcej (powyżej 6 miesiąca życia). Odwary stosuje się w zaburzeniach trawienia u dzieci i osób starszych, w przypadku braku łaknienia, w nadmiernej fermentacji, nudnościach oraz nieregularnych wypróżnieniach[12].

Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do[potrzebny przypis]:

Roślina jadalna

[edytuj | edytuj kod]

Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi[potrzebny przypis].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry[potrzebny przypis].

Historia uprawy

Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs[13]. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. a b c d Carum carvi L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-13].
  4. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając (red.), Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 142, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  5. a b c d e f g h Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 62-64.
  6. a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 331. ISBN 83-01-14342-8.
  7. a b Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
  8. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  10. Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  11. Owoc kminku [online], znamlek.pl [dostęp 2015-11-16].
  12. Eliza Lamer-Zarawska i inni, Fitoterapia i leki roślinne, wyd. 1 - 3 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013, s. 310, ISBN 978-83-200-4650-2, OCLC 860448586 [dostęp 2022-02-13].
  13. Apicjusz, O sztuce kulinarnej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 296, ISBN 978-83-231-0926-6.