Kminek zwyczajny
| ||
![]() | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | Euphyllophyta | |
Klad | rośliny nasienne | |
Klasa | okrytonasienne | |
Klad | astrowe | |
Rząd | selerowce | |
Rodzina | selerowate | |
Rodzaj | kminek | |
Gatunek | kminek zwyczajny | |
Nazwa systematyczna | ||
Carum carvi L. Sp. pl. 1:263. 1753 |
Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae).
Spis treści
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Naturalny zasięg występowania[2]:
- Afryka: Tunezja;
- Azja: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Chiny (Gansu, Hebei, Qinghai, Shanxi, Sinciang, Tybetański Region Autonomiczny), Gruzja, Indie (Kaszmir, Dżammu), Iran, Irak, Mongolia, Nepal, Pakistan, Rosja (Dagestan, Kamczatka, Kaukaz Północny, Kirgistan, Syberia, Tadżykistan, Turkmenistan, Republika Ałtaju), Turcja;
- Europa: Albania, Austria, Belgia, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Ukraina, Węgry, Włochy, oraz kraje dawnej Jugosławii.
Poza tym obszarem spotykany w uprawie lub zdziczały. W Polsce pospolity, jest również uprawiany.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Wzniesiona, bruzdkowana, mocno rozgałęziona, osiąga 30–70 cm[3] (1 m[4]) wysokości. Podłużnie żeberkowana.
- Liście
- Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, podwójnie- lub potrójniepierzastodzielne, o wąskich działkach. Ogonek liściowy przechodzi w pochwę, z której wyrastają dwa listki.
- Kwiaty
- Drobne, białe (wyjątkowo zdarzają się różowe), zebrane w liczne baldachy złożone o 5-10 szypułach. Pokrywek brak.
- Owoce
- Rozłupnia, złożona z dwu oddzielnych niełupek, długości 4–6 mm, podwieszonych na wspólnym wieszadle za pomocą cienkich nici, które po wyschnięciu stają się kruche i łatwo obłamują. Owoce są w stanie dojrzałym brunatne, wydłużone, nieco zagięte ku stronie wewnętrznej, a na stronie zewnętrznej opatrzone 5 żeberkami.
- Korzeń
- Białawy, wrzecionowaty i mięsisty.
- Gatunki podobne
- Szalej jadowity (Cicuta virosa), trujący. Różni się mniej pierzastymi liśćmi o ostro ząbkowanym brzegu blaszki[3].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Rozwój
Roślina dwuletnia. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści podwójnie lub potrójnie pierzastych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie lipca.
- Cechy fitochemiczne
Nasiona zawierają 3–7%[4] olejku eterycznego. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.
- Ekologia
Roślina obcopylna. Zapylana m.in. przez pszczoły.
W stanie dzikim rośnie na suchszych łąkach, przydrożach, miedzach i polanach. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia[5].
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Synonim: Carum velenovskyi Rohlena.
Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny[4], karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba[6].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]
- Surowiec zielarski
- Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego[7]. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.
- Działanie i zastosowanie
- Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo[8].
Roślina przyprawowa[edytuj | edytuj kod]
Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do:
- sałatek, past;
- kapusty, pieczonych jabłek i sera;
- potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
- wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
- zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
- składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).
Roślina jadalna[edytuj | edytuj kod]
Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi.
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry.
- Historia uprawy
Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs[9]. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-01].
- ↑ Carum carvi L. w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)
- ↑ a b Zioła i rośliny lecznicze. Joanna Krzaczyńska (tłum.). Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, 2007, seria: Przewodnik. ISBN 83-7512-064-2.
- ↑ a b c Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
- ↑ Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ Owoc kminku. znamlek.pl. [dostęp 2015-11-16].
- ↑ Apicjusz: O sztuce kulinarnej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 296. ISBN 978-83-231-0926-6.