Kminek zwyczajny
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
kminek zwyczajny | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Carum carvi L. Sp. Pl.: 263 (1753)[3] | |||||
|
Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych (Apiaceae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Naturalny zasięg występowania obejmuje znaczną część Eurazji. W Europie brak tego gatunku tylko na południowych krańcach kontynentu, a na Wyspach Brytyjskich i Islandii rośnie jako gatunek introdukowany. W Azji gatunek rośnie na niemal całym kontynencie z wyjątkiem Półwyspu Arabskiego, krajów Azji Południowo-Wschodniej, Półwyspu Koreańskiego i Japonii[3]. Jako gatunek obcy rośnie poza tym w północnej Afryce oraz na rozległych obszarach w Ameryce Północnej[3].
W Polsce jest pospolity niemal na całym obszarze, nieco rzadziej rośnie w północno-zachodniej części kraju[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Naga roślina zielna z mięsistym korzeniem, wrzecionowatym lub walcowatym, o zapachu podobnym do marchwi[5]. Łodyga wzniesiona, bruzdowana, rozgałęziona w górnej części, osiąga od 20 do 100 cm[5].
- Liście
- Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, wszystkie z pochwiastą nasadą, przy czym pochwa górnych liści jest szeroko obłoniona i na górze wyciągnięta w dwa uszka. Blaszki liści są podwójnie- lub potrójnie pierzastodzielne, o równowąskich i zaostrzonych łatkach[5].
- Kwiaty
- Drobne, białe lub rzadziej różowe, zebrane w liczne baldachy złożone o 5–16 szypułach zakończonych licznokwiatowymi baldaszkami. Pokryw i pokrywek brak lub składają się co najwyżej z pojedynczych listków (do trzech maksymalnie). Płatki korony są odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, w górnej części wycięte, z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu. Płatki skierowane na zewnątrz baldaszka z reguły są nieco większe od pozostałych (osiągają do 1,5 mm długości)[5].
- Owoce
- Rozłupnia, złożona z dwu rozłupek o długości 3–6 mm i szerokości do 1,5 mm. Owoce w stanie dojrzałym są brunatne z białawymi żebrami, łukowato wygięte[5].
- Gatunki podobne
- Od innych roślin selerowatych o białych lub zaróżowionych kwiatach oraz silnie podzielonych liściach o wąskich łatkach różni się brakiem lub co najwyżej szczątkową obecnością pokryw i pokrywek[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Roślina dwuletnia i bylina[5]. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści odziomkowych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe[potrzebny przypis]. Kwitnie od maja (rzadziej od kwietnia) do czerwca (rzadziej do lipca)[5].
- Cechy fitochemiczne
Nasiona zawierają 3–7% olejku eterycznego[7]. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.
- Ekologia
W stanie dzikim rośnie na łąkach i pastwiskach oraz przydrożach[5]. Hemikryptofit[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia[8].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny[7], karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba[9].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Surowiec zielarski
- Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego[10]. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.
- Działanie
- Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo[11].
- Zastosowanie
- W spastycznych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, kolce niemowlęcej (powyżej 6 miesiąca życia). Odwary stosuje się w zaburzeniach trawienia u dzieci i osób starszych, w przypadku braku łaknienia, w nadmiernej fermentacji, nudnościach oraz nieregularnych wypróżnieniach[12].
Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do[potrzebny przypis]:
- sałatek, past;
- kapusty, pieczonych jabłek i sera;
- potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
- wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
- zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
- składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).
Roślina jadalna
[edytuj | edytuj kod]Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi[potrzebny przypis].
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry[potrzebny przypis].
- Historia uprawy
Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs[13]. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ a b c d Carum carvi L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-13] .
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając (red.), Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 142, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ a b c d e f g h Marian Koczwara , Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 62-64 .
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 331. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
- ↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
- ↑ Owoc kminku [online], znamlek.pl [dostęp 2015-11-16] .
- ↑ Eliza Lamer-Zarawska i inni, Fitoterapia i leki roślinne, wyd. 1 - 3 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013, s. 310, ISBN 978-83-200-4650-2, OCLC 860448586 [dostęp 2022-02-13] .
- ↑ Apicjusz, O sztuce kulinarnej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 296, ISBN 978-83-231-0926-6 .
- BioLib: 40259
- EoL: 581712
- EUNIS: 152331
- Flora of China: 200015475
- Flora of North America: 200015475
- FloraWeb: 1321
- GBIF: 3034714
- identyfikator iNaturalist: 160162, 123719
- IPNI: 839677-1
- ITIS: 29610
- NCBI: 48032
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2701499
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:839677-1
- Tela Botanica: 14693
- identyfikator Tropicos: 1700044
- USDA PLANTS: CACA19
- CoL: RHGC