Kminek zwyczajny

Kminek zwyczajny
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	klad astrowych
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	kminek
Gatunek	kminek zwyczajny
Nazwa systematyczna
Carum carvi L. Sp. pl. 1:263. 1753

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg występowania:

• Afryka: Tunezja;
• Azja: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Chiny (Gansu, Hebei, Qinghai, Shanxi, Sinciang, Tybetański Region Autonomiczny), Gruzja, Indie (Kaszmir, Dżammu), Iran, Irak, Mongolia, Nepal, Pakistan, Rosja (Dagestan, Kamczatka, Kaukaz Północny, Kirgistan, Syberia, Tadżykistan, Turkmenistan, Republika Ałtaju), Turcja;
• Europa: Albania, Austria, Belgia, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Ukraina, Węgry, Włochy, oraz kraje dawnej Jugosławii.

Poza tym obszarem spotykany w uprawie lub zdziczały. W Polsce pospolity, jest również uprawiany.

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, bruzdkowana, mocno rozgałęziona, osiąga 30–70 cm (1 m) wysokości. Podłużnie żeberkowana.

Liście

Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, podwójnie- lub potrójniepierzastodzielne, o wąskich działkach. Ogonek liściowy przechodzi w pochwę, z której wyrastają dwa listki.

Pokrój, kwiatostany

Kwiaty

Drobne, białe (wyjątkowo zdarzają się różowe), zebrane w liczne baldachy złożone o 5-10 szypułach. Pokrywek brak.

Owoce

Rozłupnia, złożona z dwu oddzielnych niełupek, długości 4–6 mm, podwieszonych na wspólnym wieszadle za pomocą cienkich nici, które po wyschnięciu stają się kruche i łatwo obłamują. Owoce są w stanie dojrzałym brunatne, wydłużone, nieco zagięte ku stronie wewnętrznej, a na stronie zewnętrznej opatrzone 5 żeberkami.

Korzeń

Białawy, wrzecionowaty i mięsisty.

Gatunki podobne

Szalej jadowity (Cicuta virosa), trujący. Różni się mniej pierzastymi liśćmi o ostro ząbkowanym brzegu blaszki.

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina dwuletnia. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści podwójnie lub potrójnie pierzastych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie lipca.

Cechy fitochemiczne

Nasiona zawierają 3–7% olejku eterycznego. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.

Ekologia

Roślina obcopylna. Zapylana m.in. przez pszczoły.

W stanie dzikim rośnie na suchszych łąkach, przydrożach, miedzach i polanach. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia.

Nazewnictwo

Synonim: Carum velenovskyi Rohlena.

Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny, karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski: owoc (Carvi Fructus), w którego skład wchodzi olejek eteryczny (Oleum carvi).
• Olejek kminkowy destylowany z owoców to przezroczysta, żółtawa ciecz o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.
• Działanie: przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, sokopędnie, mlekopędnie, bakteriobójczo.

Nasiona kminku

Roślina przyprawowa

Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do:

• sałatek, past;
• kapusty, pieczonych jabłek i sera;
• potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
• wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
• zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
• składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).

Roślina jadalna

• Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi.

Uprawa

Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry.

Historia uprawy

Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.