Marchew zwyczajna

Marchew zwyczajna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	marchew
Gatunek	marchew zwyczajna
Nazwa systematyczna
Daucus carota L. Sp. Pl. 242. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Kwiatostan

Nasiona

Korzenie odmiany uprawnej

Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.

Morfologia

Liście

Liście 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie.

Łodyga

Wzniesiona, rozgałęziona, pusta wewnątrz. Jest bruzdowana i szorstko owłosiona.

Kwiaty

Małe, białe, zebrane u szczytu rośliny w baldach złożony z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne – mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jeden słupek z dwiema szyjkami i dolną zalążnią oraz 5 pręcików. Niektóre baldaszki w środku kwiatostanu zawierają wyłącznie kwiaty męskie.

Owoc

Rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki.

Korzeń

Spichrzowy – ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany – od białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. Jadalny. U roślin dziko rosnących biały do kremowego.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem, roślina wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Kwiaty są przedprątne, możliwe jest tylko zapylenie krzyżowe. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria). Dziko rosnąca forma typowa rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenatheretalia. Liczba chromosomów 2n = 18.

Zmienność

Gatunek jest bardzo zmienny – wyróżnia się szereg podgatunków spośród których w Polsce spotyka się co najmniej dwa:

• Daucus carota L. subsp. carota – podgatunek nominatywny występujący w Polsce w stanie dzikim
• Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. sativus Hoffm. – marchew uprawna
• Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. atrorubens Alef – marchew czarna (marchew uprawna odmiany czarnej, typ fioletowy)

Inne podgatunki:

• Daucus carota L. subsp. azoricus Franco
• Daucus carota L. subsp. cantabricus A. Pujadas
• Daucus carota L. subsp. commutatus (Paol.) Thell.
• Daucus carota L. subsp. drepanensis (Arcang.) Heywood
• Daucus carota L. subsp. fontanesii Thell.
• Daucus carota L. subsp. gadecaei (Rouy & E. G. Camus) Heywood
• Daucus carota L. subsp. gummifer (Syme) Hook. f.
• Daucus carota L. subsp. halophilus (Brot.) A. Pujadas
• Daucus carota L. subsp. hispanicus (Gouan) Thell.
• Daucus carota L. subsp. major (Vis.) Arcang.
• Daucus carota L. subsp. majoricus A. Pujadas
• Daucus carota L. subsp. maritimus (Lam.) Batt.
• Daucus carota L. subsp. maximus (Desf.) Ball
• Daucus carota L. subsp. parviflorus (Desf.) Thell.
• Daucus carota L. subsp. rupestris (Guss.) Heywood

Zastosowanie

Korzenie różnych odmian uprawnych

Wyhodowane z typowego dzikiego gatunku liczne odmiany podgatunku Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Schübl. et Mart.są uprawiane jako warzywo lub roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.

W klasyfikacji urzędowej Unii Europejskiej marchew uznawana jest za warzywo. Ponieważ jednak w Portugalii marchew używana jest do wyrobu dżemów, w rozumieniu dyrektywy ustalającej parametry ich produkcji, marchew należy traktować jak owoc.

Wartość odżywcza

• Korzeń marchwi zawiera odżywcze węglowodany, białko, liczne karoteny (1,656 witaminy A oraz 9,938 mg β-karotenu), olejek lotny, witaminy B₁ i B₂ (0,06 mg), B₆, C (6-10 mg), E, H, K, PP (0,05 mg) oraz wapń, żelazo, miedź i fosfor, a także pektyny.

Wartość odżywcza Marchew surowa (100 g) Wartość energetyczna 140 kJ (33 kcal) Białka 1,0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Węglowodany 8,7 g szczegółowe informacje Przyswajalne 5,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% Jednocukry Glukoza 1,6 g Fruktoza 1,4 g Dwucukry Sacharoza 2,0 g Laktoza 0 g Skrobia 0,3 g Błonnik 3,6 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 17% 17% M 9,5% 9,5% 12% 12% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,00 g Wielonienasycone 0,12 g omega-3 0,02 g α-Linolenowy (ALA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% omega-6 0,1 g Linolowy (LA) 0,1 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,9% 0,9% M 0,6% 0,6% 0,7% 0,7% Woda 89,7 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Witaminy Witamina C 3,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Tiamina (B1) 0,054 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,9% 4,9% 4,9% 4,9% M 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% Ryboflawina (B2) 0,054 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,9% 4,9% 4,9% 4,9% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Niacyna (B3) 0,45 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% Witamina B6 0,15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 10% 10% M 12% 12% 8,8% 8,8% Foliany 0,032 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% M 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% Kobalamina (B12) 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 1,656 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 237% 237% 237% 237% M 184% 184% 184% 184% Witamina D 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,51 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% M 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% Makroelementy Fosfor 32 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% Wapń 36 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,0% 3,0% M 3,6% 3,6% 3,6% 3,0% Magnez 16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,2% 5,0% 5,0% 5,0% M 4,0% 3,8% 3,8% 3,8% Potas 282 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% M 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% Sód 82 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 6,3% 6,8% M 5,5% 5,5% 6,3% 6,8% Mikroelementy Jod 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Żelazo 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 6,3% 6,3% M 6,3% 6,3% 6,3% 6,3% Miedź 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Cynk 0,34 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Mangan 0,19 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Marchew, gotowana na wodzie (100 g) Wartość energetyczna 127 kJ (30 kcal) Białka 0,9 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Węglowodany 7,8 g szczegółowe informacje Przyswajalne 4,6 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% Jednocukry Glukoza 1,4 g Fruktoza 1,3 g Dwucukry Sacharoza 1,8 g Laktoza 0 g Skrobia 0,3 g Błonnik 3,2 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 15% 15% M 8,4% 8,4% 11% 11% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,00 g Wielonienasycone 0,11 g omega-3 0,02 g α-Linolenowy (ALA) 0,02 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% omega-6 0,09 g Linolowy (LA) 0,09 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,5% 0,5% 0,6% 0,6% Woda 90,8 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Witaminy Witamina C 1,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Tiamina (B1) 0,038 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% Ryboflawina (B2) 0,038 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Niacyna (B3) 0,31 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% Witamina B6 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,5% 8,5% 7,3% 7,3% M 8,5% 8,5% 6,5% 6,5% Foliany 0,016 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% M 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% Kobalamina (B12) 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 1,324 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 189% 189% 189% 189% M 147% 147% 147% 147% Witamina D 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,41 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Makroelementy Fosfor 29 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,1% 4,1% 4,1% 4,1% M 4,1% 4,1% 4,1% 4,1% Wapń 34 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 2,8% 2,8% M 3,4% 3,4% 3,4% 2,8% Magnez 10 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,1% 3,1% 3,1% M 2,5% 2,4% 2,4% 2,4% Potas 127 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Sód 45 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,5% 3,8% M 3,0% 3,0% 3,5% 3,8% Mikroelementy Jod b.d. mg Żelazo 0,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 5,0% 5,0% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Miedź 0,09 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 10% 10% 10% 10% Cynk 0,25 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Mangan 0,17 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,4% 9,4% 9,4% 9,4% M 7,4% 7,4% 7,4% 7,4% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Właściwości lecznicze

W marchwi występującej w środowisku naturalnym wykryto 2-himachalen-6-ol, a także związki fenolowe. Substancje te wywołują efekt hepatoprotekcyjny oraz unieczynniają reaktywne formy tlenu.

Zobacz też

• olej z marchewki
• marchew pastewna

Bibliografia

• Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6. Brak numerów stron w książce
• Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce