Bób
|
||
![]() |
||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | Euphyllophyta | |
Klad | rośliny nasienne | |
Klasa | okrytonasienne | |
Klad | dwuliścienne właściwe | |
Rząd | bobowce | |
Rodzina | bobowate | |
Rodzaj | wyka | |
Gatunek | bób | |
Nazwa systematyczna | ||
Vicia faba L. Sp. Pl. 2: 737. 1753[2] |
||
Synonimy | ||
Faba bona Medik, Faba vulgaris Minch. |
Bób (Vicia faba L.) – gatunek jednorocznej rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.). Bób to nazwa zwyczajowa, prawidłowa botaniczna nazwa to wyka bób, należy bowiem do rodzaju wyka[3]. Regionalnie nazywany bywa także boberem[4][5]. Obecnie nie występuje już w stanie dzikim i nie jest znane miejsce jego pochodzenia. Jest powszechnie uprawiany jako warzywo[6]. Ma jedną odmianę – bobik (V. faba var. equina. syn. V. faba var. minor), który różni się smuklejszym pokrojem, nieco wyższą łodygą, dłuższymi liśćmi i mniejszymi (do 20 mm), niemal kulistymi nasionami, o czerwonym lub brunatnym kolorze.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Korzeń
- Palowy, wrzecionowaty, mocno rozgałęziony.
- Łodyga
- Naga, dęta (w formie rurki), na przekroju czterokanciasta, o wysokości do 100 cm, sinozielona, rozgałęziona jedynie u podstawy, podczas suszenia (podobnie jak reszta rośliny) czernieje.
- Liście
- Również sinozielone, parzystopierzaste. Listki w liczbie 2 do 3 par, w kształcie eliptycznym, o ostrym wyrostku końcowym (dolne liście z jedną parą). U nasady duże, sercowate przylistki.
- Kwiaty
- Motylkowe, o długości do 5 cm, białe o fioletowym żagielku i czarnych plamkach na skrzydełkach. Zazwyczaj zebrane w groniaste kwiatostany (po 2 do 4 kwiatów) wyrastające u nasady liści.
- Owoce
- W kształcie strąku, obłego, zwisającego w dół. Osiąga do 12 cm, zawiera 2 do 5 nasion rozdzielonych gąbczastymi przegródkami. Nasiona mają kształt soczewki lub nerki, osiągają 35 mm długości. Koloru jasnożółtego lub jasnozielonego, ewentualnie brunatne.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina jadalna, używana w wielu kuchniach świata[7]
- Odmiana bobik uprawiana jest na paszę[7].
- Historia uprawy:
- bób uprawiany był w basenie Morza Śródziemnego od dawna, prawdopodobnie już w okresie neolitu. Świadczą o tym wykopaliska w Jerychu. Najstarsze jego znaleziska w Starożytnym Egipcie pochodzą z okresu 2500-2300 lat p.n.e.[8] W Starożytnym Egipcie bób odgrywał rolę kultową. Ponieważ uważany był za "pokarm umarłych", kapłani go nie spożywali; podobnie pitagorejczycy. Pliniusz Starszy pisał, że wśród roślin strączkowych Rzymianie najbardziej cenią bób. Nasiona bobu odnaleziono w ruinach Troi.
- W Chinach reprezentowany jest najwcześniej ze znaleziska z okresu neolitycznej kultury Longshan, ale nie jest to pewne[9]. Przyjmuje się, że został wprowadzony z Bliskiego Wschodu dużo później, ok. II w. p.n.e.[10]
- W czasach biblijnych, jak podaje to w Biblii prorok Ezechiel, mąki z bobu dodawano do wypieku chleba. Bób był wartościowym pokarmem, umożliwiającym ludziom długie przetrwanie w obleganych twierdzach[8].
- W latach 1910-1913 z siewek bobu wyizolowano aminokwas – lewodopę[11]. Chociaż początkowo nie przypisywano mu żadnej roli fizjologicznej związek chemiczny okazał się skutecznym lekiem na chorobę Parkinsona i od roku 1961 jest stosowany w terapii. W organizmie człowieka ulega przekształceniu do dopaminy, której niedobór stwierdza się u osób chorych[12]. Bób jako naturalne źródło lewodopy może być wykorzystywany w leczeniu choroby Parkinsona[13].
Wartość odżywcza[edytuj | edytuj kod]
|
|
Udział w kulturze[edytuj | edytuj kod]
- Wymieniony jest w dwóch księgach Biblii: w drugiej Księdze Samuela (17,27-29) i Księdze Ezechiela (4,9). W Biblii Tysiąclecia hebrajskie słowo oznaczające bób w Księdze Samuela zostało błędnie przetłumaczone jako fasola (nie występowała ona w czasach biblijnych w Starym Świecie), w Księdze Ezechiela przetłumaczono je prawidłowo[8].
- Annibale Carracci namalował obraz "Zjadacz bobu".
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Zjadacz bobu – obraz Annibale Carracci
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website/Fabaceae (ang.). 2001–. [dostęp 2009-09-23].
- ↑ The Plant List. [dostęp 2015-02-13].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Bober. Słownik języka polskiego PWN.
- ↑ Bób/bober. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-02-03].
- ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ a b c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ Chang Kwang-chih: Food in Chinese culture: anthropological and historical perspective. New Haven: Yale University Press, 1977, s. 27-28. ISBN 0-300-01938-6.
- ↑ Lawrence Kaplan: Beans, Peas, and Lentils. W: Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas: The Cambridge world history of food. Cambridge, UK ; New York: Cambridge University Press, 2000, s. 279. ISBN 978-0-521-40216-3.
- ↑ O. Hornykiewicz. A brief history of levodopa.. „J Neurol”. 257 (Suppl 2), s. S249-52, Nov 2010. DOI: 10.1007/s00415-010-5741-y. PMID: 21080185.
- ↑ O. Hornykiewicz. L-DOPA: from a biologically inactive amino acid to a successful therapeutic agent.. „Amino Acids”. 23 (1-3), s. 65-70, 2002. DOI: 10.1007/s00726-001-0111-9. PMID: 12373520.
- ↑ H. Apaydin, S. Ertan, S. Ozekmekçi. Broad bean (Vicia faba)--a natural source of L-dopa--prolongs on periods in patients with Parkinson's disease who have on-off fluctuations.. „Mov Disord”. 15 (1), s. 164-6, Jan 2000. PMID: 10634260.
- ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 526. ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)