Przejdź do zawartości

Mariusz Zaruski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 16:42, 14 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 14 sty 2018, była oparta na tej wersji.
Mariusz Zaruski
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

31 stycznia 1867
Dumanów, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 1941
Chersoń, USRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

od 1914

Siły zbrojne

Legiony Polskie
Wojsko Polskie

Jednostki

11 Pułk Ułanów
23 Pułk Ułanów
Adiutantura Generalna Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Stanowiska

dowódca pułku kawalerii
adiutant generalny prezydenta RP

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia) Order Lwa Białego III klasy (Czechy) Komandor Orderu Oranje-Nassau (Holandia) Kawaler Orderu Świętego Sylwestra Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Komandor Orderu Miecza (Szwecja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Mariusz Zaruski jako oficer kawalerii Legionów
Mariusz Zaruski 1920
Mariusz Zaruski 1920
Generał Mariusz Zaruski (z prawej) wraz z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim
Adiutantura prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego: od lewej por. Tomasz Łaszkiewicz, mjr Andrzej Meyer, gen. Mariusz Zaruski i kpt. Janusz Horodecki
Mariusz Zaruski na audiencji u prezydenta Ignacego Mościckiego 20 maja 1931
Mariusz Zaruski przy sterze „Zawiszy Czarnego”

Mariusz Zaruski (ur. 31 stycznia 1867 w Dumanowie, zm. 8 kwietnia 1941 w Chersoniu) – pionier polskiego żeglarstwa i wychowania morskiego, generał brygady Wojska Polskiego, taternik.

Postać wszechstronna – fotografik, malarz, poeta i prozaik. Marynarz, żeglarz i podróżnik. Konspirator, zesłaniec, legionista, ułan, wreszcie generał brygady i adiutant generalny prezydenta RP. Taternik, grotołaz, ratownik, instruktor i popularyzator narciarstwa i turystyki górskiej. Założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Instruktor harcerski ZHP i wychowawca młodzieży.

Przez całe życie poświęcał się intensywnej działalności państwowej i społecznej. Również przez całe życie intensywnie ćwiczył, zachowując wysportowaną sylwetkę do późnej starości.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Dumanowie koło Kamieńca Podolskiego na Podolu. Naukę rozpoczął w prywatnej szkole powszechnej w Mohylowie Podolskim. Dzięki wychowaniu wyniesionemu z domu oparł się rusyfikacji. Edukację kontynuował w gimnazjum rosyjskim w Kamieńcu Podolskim, gdzie trafił pod opiekę stryja, z którym brał udział w działalności konspiracyjnej. W 1885 roku, po zdaniu matury wyjechał na studia matematyczno-fizyczne do Uniwersytetu w Odessie. W czasie studiów zetknął się po raz pierwszy z morzem. Codziennie obserwował morze i utrwalał je na płótnie. Udane próby malarskie zachęciły go, aby wstąpić do Szkoły Sztuk Pięknych. W czasie wakacji jako wolontariusz zaciągał się na różne statki i odbywał egzotyczne podróże na Daleki Wschód, Syberię, do Chin, Japonii, Indii, Egiptu i Syrii.

Działalność niepodległościowa

Za działalność patriotyczną został zesłany w 1894 roku do Archangielska, gdzie ukończył Szkołę Morską z tytułem Szturmana Żeglugi Wielkiej. Pod słowem honoru dostał pozwolenie na odbywanie podróży. W pierwszym rejsie na żaglowcu „Derżawa” popłynął przez Ocean Arktyczny do Norwegii z ładunkiem drewna i futer. Pływał po morzach arktycznych jako kapitan na statku „Nadieżda”. Był członkiem Ligi Polskiej[1].

Po odbyciu kary zsyłki powrócił na dwa lata do Odessy, gdzie ożenił się z Izabelą Kietlińską. Następnie pojechał do Krakowa (1901–1906), gdzie ukończył malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych. Z powodu złego stanu zdrowia żony przeniósł się (1907) do Zakopanego. Wytyczał szlaki w Tatrach, szkolił przewodników i pracował w TOPR (inicjator powstania organizacji i jej pierwszy naczelnik). W 1911 wraz z Januszem Żuławskim i grupą taterników dokonał pierwszego wejścia zimowego na Rohacz Ostry i Rohacz Płaczliwy w Tatrach Zachodnich[2]. W 1911 wraz z Tadeuszem Korniłowiczem dokonał drugiego wejścia zimowego na Opalony Wierch[3], a w 1913 obaj wraz z Józefem Oppenheimem odkryli górne piętro Jaskini Kasprowa Niżnia w Dolinie Kasprowej w Tatrach Zachodnich i nazwali zamulony syfon Gniazdem Złotej Kaczki. Wraz Mariuszem Zaruskim eksplorował także Jan Schuch[4]. Tam zastała go I wojna światowa. Był już wtedy znanym działaczem i publicystą, który doprowadził do tego, że zimowe Zakopane pod względem liczby turystów dorównywało letniemu. W 1907 zjechał na nartach z Koziego Wierchu, a w 1911 z Kościelca. W latach 1912–1914 należał do Związku Strzeleckiego[5].

Do Legionów wstąpił, pociągając swoim przykładem wiele osób, w tym górali z TOPR, którzy przyzwyczaili się widzieć w nim swojego przewodnika. Od 1914 roku służył w 1 Pułku Ułanów. Od lipca 1917 roku pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału[5].

Służba w Wojsku Polskim

Od 19 lutego 1919 roku do października 1921 roku był dowódcą 11 Pułku Ułanów. Walczył na jego czele w wojnie 1920 roku[5]. Odznaczony Virtuti Militari V klasy (podczas walk o Wilno wsławił się brawurowo dokonanym atakiem na dworzec kolejowy) oraz kilkakrotnie Krzyżem Walecznych. W 1922 roku objął dowództwo 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich.

1 marca 1923 roku został zatwierdzony na stanowisku adiutanta generalnego prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego[6]. 1 grudnia 1924 roku został awansowany na generała brygady ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 35. lokatą w korpusie generałów[7]. Z dniem 30 kwietnia 1926 roku został przeniesiony w stan spoczynku[8].

Dalsza działalność

Na emeryturze poświęcił się całkowicie działalności propagandowej i organizacyjnej na rzecz zrozumienia przez Polaków wartości morza w aspekcie gospodarczym i moralno-politycznym. Propagował sport żeglarski i modę wśród elit gospodarczych i politycznych na jachting morski. Dążył do realizowania praktycznego morskiego wychowania młodego pokolenia. Wraz z Antonim Aleksandrowiczem zorganizował Yacht Klub Polski i wpłynął na zaopatrzenie go w pierwszy w kraju pełnomorski jacht, nazwany „Witeź”. Był też pierwszym komandorem YKP. Z jego też inicjatywy powstała Liga Morska i Rzeczna (później Liga Morska i Kolonialna).

Był faktycznym twórcą Komitetu Floty Narodowej (będącego do tej pory tylko niezrealizowaną, zapomnianą uchwałą sejmową), z którego składek kupiono m.in. żaglowiec „Dar Pomorza”. Był projektodawcą Inspektoratu Wychowania Morskiego Młodzieży. Zorganizował Morską Komisję Terminologiczną z udziałem przedstawicieli Akademii Umiejętności, Marynarki i uniwersytetów, która opracowała i wydała drukiem sześć zeszytów Słownika Morskiego polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjskiego.

W przedwojennej Polsce jednym z najaktywniejszych nurtów żeglarskich było harcerstwo. W 1929 po raz pierwszy spotkał na kursie żeglarskim w Jastarni, na którym był głównym wykładowcą, grupę harcerzy. Odtąd jego losy bardzo silnie związały się z harcerstwem. Zaruski znany był z powiedzenia, że „w twardym trudzie żeglarskim hartują się charaktery”. Realizując tę myśl, objął w 1935 funkcję kapitana na szkunerze, który pierwotnie nazwano „Harcerz”, a który na życzenie generała przemianowano na „Zawisza Czarny”. W tym czasie Zaruski zwyciężył w wyborach na prezesa Polskiego Związku Żeglarskiego, co stało się znaczącą cezurą w rozwoju polskiego żeglarstwa – zintegrowany został wielonurtowy ruch żeglarstwa harcerskiego, akademickiego i klubowego, z ukierunkowaniem na żeglarstwo masowe, a szczególnie morskie.

Ostatnie zdjęcie gen. Mariusza Zaruskiego po aresztowaniu przez NKWD
Grób Mariusza Zaruskiego w Chersoniu
Grób Mariusza Zaruskiego na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Na jachcie „Zawisza” Zaruski był już otaczany tak wielkim szacunkiem, że pomimo jego nalegań, aby tytułować go kapitanem, młodzież powszechnie zwracała się do niego „panie generale”. W latach trzydziestych sumiasty generał był czołową postacią w polskim żeglarstwie, zaczynem wielu inicjatyw i niekwestionowanym autorytetem.

Ostatni rejs na „Zawiszy Czarnym” Zaruski kończył w 1939 roku. Generał świadomie zwlekał z wyruszeniem w przygotowany na sierpień 1939 kolejny rejs. Wierny swym zasadom, postanowił nie opuszczać ojczyzny w potrzebie, choć mógł uratować i siebie, i załogę, i statek. Został aresztowany we Lwowie przez NKWD. Zapadł na cholerę i zmarł w 1941, z dala od kraju, w więzieniu NKWD w mieście Chersoń.

W roku 1997 odznaczono go pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W tym samym roku – 11 listopada – z inicjatywy Witolda Bublewskiego i noszącej imię gen. Zaruskiego Małopolskiej Chorągwi Żeglarskiej ZHP sprowadzono do Polski i złożono na Starym Cmentarzu w Zakopanem urnę z ziemią, pobraną z 10 miejsc z cmentarza w Chersoniu (dokładne miejsce pochówku nie jest znane)[9]. W kwietniu 2001 roku, w 60. rocznicę śmierci generała, Witold Bublewski zorganizował symboliczny morski pogrzeb. Ziemia z prochami Mariusza Zaruskiego została wysypana z pokładu STS Generał Zaruski do wody w Zatoce Gdańskiej, na podejściu do Gdyni - macierzystego portu „Zawiszy Czarnego”[10].

Rodzina

Seweryn – ojciec, Eufrozyna Iwanicka – matka, Stanisław – starszy brat, Bolesław – młodszy brat. Żona – Izabela Kietlińska (siostra Kazimierza Kietlińskiego), w czasie pobytu małżeństwa w Zakopanem prowadziła pensjonat.

Spuścizna

Zaruski napisał szereg wierszy i opowiadań taternickich, zebranych w tomie Na bezdrożach tatrzańskich (1923), a także opowiadania żeglarskie, np. Wśród wichrów i fal (1935)[11], tłumaczył poezje. Wygłosił wiele odczytów, przeprowadzał pogadanki i publikował rozliczne artykuły. Napisał kilka podręczników żeglarskich oraz pierwszy w dziejach Polski (1904) podręcznik żeglugi morskiej. Był również wielkim miłośnikiem koni, którym poświęcił kilkadziesiąt wierszy.

  • Z Nadsona. Wybór poezij (przekład), Archangielsk 1897.
  • Współczesna żegluga morska. Doki, budowa okrętów żaglowych i parowych, przybory żeglarskie, Warszawa 1904.
  • Podręcznik narciarstwa według zasad alpejskiej szkoły jazdy na nartach (współautor Henryk Borkowski), Kraków 1908.
  • O zachowaniu się na wycieczkach zimowych w Tatry, nakładem Sekcji narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego, Zakopane 1912.
  • Zarys rozwoju narciarstwa i zimowej turystyki polskiej w Tatrach, nakładem Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków 1913.
  • Orlą Percią w zimie, nakładem Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków 1913.
  • Przewodnik po terenach narciarskich Zakopanego i Tatr Polskich, Nakładem Sekcji Narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego, Zakopane 1913.
  • Nauka jazdy konnej, Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1919.
  • Współczesna żegluga morska oraz słownik żeglarski, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1920.
  • Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1922.
  • Na bezdrożach tatrzańskich, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1923.
  • Sonety morskie, Wydanie 2, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1925.
  • Żaglowym yachtem przez Bałtyk, nakładem Yacht Klub Polski, Warszawa 1927.
  • Na morzach dalekich, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1925.
  • Na pokładzie „Witezia”, Wyd. Yacht Klub Polski, Warszawa 1927.
  • Na jachcie „Witeź”, nakładem Instytutu Wyd. Ligi Morskiej i Rzecznej, Warszawa 1928.
  • Na pokładzie „Iskry”, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1929.
  • Moja czwarta podróż na „Witeziu”, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1930.
  • Nawigacja. Krótki podręcznik do użytku na jachtach morskich, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1932.
  • Prawa i obowiązki kapitanów i sterników jachtowych. Regulamin służby na jachtach. Alarmy, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1933.
  • Zasadnicze komendy i rozkazy przy manewrowaniu na statkach żaglowych, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1933.
  • Żaglowym jachtem przez Bałtyk, Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1933.
  • Na skrzydłach jachtów, Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1933
  • Tymczasowy regulamin służby na szkuner-jachcie szkolnym Z.H.P. „Zawisza Czarny”, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1935.
  • Wśród wichrów i fal, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1935.
  • Słownik morski polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjski. Z. 6, Praktyka morska (red. M. Zaruski), Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, Warszawa 1936.
  • Z harcerzami na „Zawiszy Czarnym”, Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1937.
  • Mały kod do użytku jachtów i mniejszych statków. Według międzynarodowej księgi sygnałów. Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1938.
  • Sonety morskie, Wyd. Morskie, Gdańsk 1977.
  • Na bezdrożach tatrzańskich: wycieczki, wrażenia i opisy, Wyd. LTW, Łomianki 2007.

Upamiętnienie

STS Generał Zaruski w porcie w Jastarni
Pomnik gen. Mariusza Zaruskiego
Basen Jachtowy gdyńskiego portu
Napis na pomniku
Widok ogólny pomnika na tle portu
Zbliżenie pomnika
Obelisk ku czci Mariusza Zaruskiego w parku jego imienia w Łodzi
Dom Turysty PTTK im. Mariusza Zaruskiego w Zakopanem
  • W Węgorzewie znajduje się Liceum Ogólnokształcące im. Mariusza Zaruskiego.
  • We Wrocławiu znajduje się Szkoła Podstawowa nr. 3 im. Mariusza Zaruskiego.
  • W Pucku znajduje się Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego[12] oraz „Ławeczka Mariusza Zaruskiego”[13].
  • W Tatrach znajduje się Rysa Zaruskiego.
  • Imię „Generał Zaruski” nosi drewniany kecz gaflowy zbudowany w 1939 w Szwecji na planach szwedzkiego jachtu szkolnego „Kaparen”. Jest to jedyny zrealizowany jacht z zamówienia dziesięciu jednostek tuż przed wojną w Szwecji przez Ligę Morską i Kolonialną z przeznaczeniem na masowe morskie wychowanie młodzieży. Inicjatorem zamówienia był Zaruski. Żaglowiec dotarł do Polski dopiero w styczniu 1946. W czasie wojny służył przejściowo organizacji Svenska Segler Skolan i szwedzkiej marynarce wojennej. Obecnie stanowi własność Gdańska, w imieniu którego armatorem jest tamtejszy MOSiR.
  • W Gdyni znajduje się Basen Jachtowy im. Zaruskiego, tamże jego pomnik[14] oraz ulica gen. Mariusza Zaruskiego[15].
  • W Łodzi Park im. Zaruskiego (na Stokach) z obeliskiem generała z napisem: W hołdzie Generałowi Mariuszowi Zaruskiemu ludzie morza i Tatr. Łódź, 1998 r.
  • W Łodzi znajduje się Szkoła Podstawowa nr 141 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Ustce znajduje się Gimnazjum im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Zakopanem znajduje się Szkoła Podstawowa im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Gdańsku znajduje się Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 20 i Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Sosnowcu działa oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego im.Gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Stargardzie znajduje się Młodzieżowy Dom Kultury im. Gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Warszawie znajduje się Szkoła Podstawowa nr. 53 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Warszawie znajduje się Szkoła Podstawowa nr. 231 im. gen. Mariusza Zaruskiego
  • W Kolbudach znajduje się Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego pod patronatem Mariusza Zaruskiego[16].
  • W dawnym kamieniołomie w górze Stokówka koło Chęcin (okolice Kielc) znajduje się tablica poświęcona jego pamięci. Powstała w 60-tą rocznice śmierci z inicjatywy PTTK Kielce. Znajduje się na niej cytat: „Prowadziłem Polaków w góry i na morze, ażeby stali się twardzi jak granit, a dusze mieli czyste i głębokie…” (M. Zaruski)[17].
  • W Bielsku-Białej znajduje się Szkoła Podstawowa nr 37 im.gen.Mariusza Zaruskiego.
  • W Zawierciu znajduje się 69 Harcerska Drużyna Turystyczna im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • W Katowicach-Szopienicach od 1957 roku działa 10 Harcerska Drużyna Żeglarska im. gen. Mariusza Zaruskiego
  • Od 2015 jest patronem ulicy w Katowicach, w dzielnicy Ligota[18].
  • 12 stycznia 2007 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę, w której stwierdził, że gen. Mariusz Zaruski dobrze zasłużył się Polsce[19].
  • Polski Związek Żeglarski ogłosił rok 2017 Rokiem Mariusza Zaruskiego[20].
  • 26 stycznia 2017 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie upamiętnienia generała brygady Mariusza Zaruskiego w 150. rocznicę urodzin[21].
  • Z dniem 31 stycznia 2017 Poczta Polska zaplanowała wprowadzenie do obiegu znaczka pocztowego z okazji 150. rocznicy urodzin Mariusza Zaruskiego[22].
  • W Poznaniu znajduje się gimnazjum nr 44 imienia Mariusza Zaruskiego.

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 588.
  2. ↑ Janusz Żuławski. z-ne.pldata dostępu=2015-10-31.
  3. ↑ Tadeusz Korniłowicz – biogram na stronie Zakopiańskiego Portalu Internetowego. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 8 grudnia 2014].
  4. ↑ Paweł Ostaszewski. Korzenie saskie, serce polskie. „Policja 997”, s. 31, Nr 12 (45) z grudnia 2008. ISSN 1734-1167. 
  5. ↑ a b c O kawalerii polskiej XX wieku, s. 24
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 1 marca 1923 roku, s. 149.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 730.
  8. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 marca 1926 roku, s. 95.
  9. ↑ Monika Nyczanka. Naczelnik wraca pod Tatry. „TATERNIK”. 4 (281), s. 37, 1997. Warszawa: Polski Związek Alpinizmu. ISSN 01373155. 
  10. ↑ hm. Zbigniew Kowalewski: Witold Bublewski; Nestor – współtwórca idei i czynu Polski morskiej XX wieku. Twórca metody wychowania morskiego w harcerstwie. [w:] Wodniacy – vortal harcerzy wodniaków [on-line]. 2004-06-20. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
  11. ↑ Wydawnictwa Głównej Księgarni Wojskowej. „Arkady”, s. 185, Nr 3 z lipca 1935. 
  12. ↑ Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego. sppuck.pl. [dostęp 2016-04-07].
  13. ↑ Ławeczka Mariusza Zaruskiego. elomaps.com. [dostęp 2016-04-07].
  14. ↑ Pomnik gen. Mariusza Zaruskiego. [w:] dynia, Gdyńskie pomniki i symbole [on-line]. gdynia.fotopolska.eu. [dostęp 2015-06-26].
  15. ↑ Zaruskiego Mariusza, gen. 81-577 Gdynia. [w:] http://mapa.targeo.pl [on-line]. [dostęp 2014-06-17].
  16. ↑ Jacek Grąziewicz: Gimnazjum ma patrona. Urząd Gminy Kolbudy, 2 kwietnia 2010. [dostęp 2015-06-26].
  17. ↑ Tablica ufundowana przez PTTK Kielce upamiętniająca działalność wspinaczkową gen. Zaruskiego (fot. Ania Makarczuk). [w:] Drugie życie Prawego Nietoperza... [on-line]. wspinanie.pl, 5 lipca 2007 08:01. [dostęp 2014-06-10]. (pol.).
  18. ↑ UCHWAŁA NR V/41/15 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 28 stycznia 2015 r. w sprawie nadania nazwy ulicy położonej na terenie miasta Katowice "Generała Mariusza Zaruskiego" (pol.) bip.katowice.eu [dostęp 2018-01-01]
  19. ↑ Marszałek Sejmy, Marek Jurek: UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 stycznia 2007 r. w sprawie upamiętnienia gen. Mariusza Zaruskiego w 140. rocznicę urodzin. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-06-26].
  20. ↑ 2017 - Rokiem Zaruskiego. [dostęp 2017-03-13].
  21. ↑ M.P. z 2017 r. poz. 137.
  22. ↑ 150. rocznica urodzin Mariusza Zaruskiego. poczta-polska.pl. [dostęp 2017-02-02].
  23. ↑ a b c d e f g h i j k l m Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 836.
  24. ↑ Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 2, s. 111
  25. ↑ M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 107
  26. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925
  27. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 31.
  28. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 83)
  29. ↑ M.P. z 1925 r. nr 156, poz. 703
  30. ↑ M.P. z 1938 r. nr 275, poz. 649
  31. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 80 z 31.07.1925
  32. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 4 z 04.02.1927
  33. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 12 z 3 marzec 1926 roku
  34. ↑ Sveriges statskalender. Sztokholm: 1925, s. 920

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mariusz_Zaruski&oldid=51542805”