Ustka

Ustka

miasto i gmina
Ustka: latarnia, plaża, syrenka, kutry w porcie, wejście do portu, port w Ustce z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	bd.
Burmistrz	Jacek Maniszewski
Powierzchnia	11,09 km²
Wysokość	0,0–26,7 m n.p.m.
Populacja (30.06.2024) • liczba ludności • gęstość	13 574 1224 os./km²
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	76-270
Tablice rejestracyjne	GSL
Położenie na mapie powiatu słupskiego Ustka
Położenie na mapie Polski Ustka
Położenie na mapie województwa pomorskiego Ustka
54°34′43″N 16°52′09″E
TERC (TERYT)	2212011
SIMC	0977427
Hasło promocyjne: Ustka na fali
Urząd miejski ul. ks. kard. St. Wyszyńskiego 3 76-270 Ustka
Strona internetowa
BIP

Ustka (kaszub. Ùskô lub Ùszcz, niem. Stolpmünde) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, siedziba gminy wiejskiej Ustka, na historycznym Pomorzu Zachodnim.

Ustka leży na Wybrzeżu Słowińskim, u ujścia rzeki Słupi do Morza Bałtyckiego. Jest miastem portowym, uzdrowiskiem klimatyczno-balneologicznym (solanka i borowina), kąpieliskiem morskim i ośrodkiem wypoczynkowym.

Według danych GUS z 30.06.2024 r., Ustka liczyła 13 574 mieszkańców.

Od 13 lipca 2003 Ustkę i Słupsk łączy porozumienie zwane Dwumiastem. Oba miasta są połączone komunikacją kolejową i autobusową.

W Lędowie koło Ustki zlokalizowane jest Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej, będące głównym ośrodkiem szkoleniowym dla potrzeb Marynarki Wojennej.

We wczesnym średniowieczu Ustka była kaszubską osadą rybacką przynależną do kasztelanii słupskiej i dzieliła historyczne losy z pobliskim Słupskiem. Obecnie, klimat starej portowej osady znaleźć można jeszcze wśród rybackich domów w kwartale wytyczonym ulicami Marynarki Polskiej i Czerwonych Kosynierów. Zachował się tu jeszcze układ uliczek średniowiecznej wsi, który z uwagi na jego wartość historyczną, objęty został ochroną konserwatorską.

Współcześnie to miejsce chętnie odwiedzane przez turystów, ze względu na bliskość Morza Bałtyckiego, dogodność komunikacyjną oraz liczbę noclegów, hoteli i pensjonatów, a także restauracji i tawern.

Położenie

Rozmowa z Marcinem Barnowskim

9 lipca 2018

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Ustka leży nad Bałtykiem w zachodniej części Wybrzeża Słowińskiego. W Ustce rzeka Słupia wpada do morza. W zachodniej części miasta do morza uchodzi także strumień Czarna.

Według danych z 1 stycznia 2015 powierzchnia miasta wynosiła 10,19 km², z czego 46% stanowią lasy, a 11% – użytki rolne. Obszar miast stanowi 0,44% powierzchni powiatu słupskiego oraz 16,4% jego ludności.

Układ miejski tworzy: 88 ulic, 2 place (Dąbrowskiego, Wolności) oraz 3 trakty (Promenada Nadmorska, Bulwar Portowy, Trakt Solidarności). Dawne dzielnice miasta: Grabienko, Mokrzyca, Ustka-Leśniczówka.

Miasto znajduje się na północno-zachodnim krańcu województwa pomorskiego, w powiecie słupskim i graniczy z gminą wiejską Ustka.

W okresie powojennej polskiej administracji, w latach 1950–1975 należała do województwa koszalińskiego, a w latach 1975–1998 – do województwa słupskiego.

Demografia

Według protokołu wizytacji biskupiej z 1665 osiedlonych w ówczesnej Ustce były 33 rodziny. W październiku 1947 Ustkę zamieszkiwało 3458 Polaków i 371 Niemców.

Rok 2014

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 16 056 mieszkańców.

Zmiana liczby ludności w Ustce od 1818 r. w tys. osób

Piramida wieku mieszkańców Ustki w 2014 roku

Rok 2021

Według danych GUS, Ustka w 2021 roku liczyła 14 954 mieszkańców, w tym 7134 mężczyzn (47,7%) i 7820 kobiet (52,3%). W wieku produkcyjnym było 61,7% mężczyzn i 49,3% kobiet.

Toponimia

Nazwa ma pochodzenie słowiańskie i charakter topograficzny. Powstała przez dodanie do pomorskiego kontynuantu psł. nazwy pospolitej *ustьje „ujście” formantu -ka. Friedrich Lorentz odnotował wariant nazwy w lokalnych gwarach słowińskich: Vʉ͂skå, wraz z nazwami mieszkańców: Vʉ͂ščȯu̯n, Vʉ͂ščȯu̯nkă „ustczanin, ustczanka”. Niemiecka nazwa Stolpmünde również ma charakter topograficzny i jest złożeniem dwóch elementów: nazwy własnej Stolpe „Słupia” (o słowiańskim pochodzeniu) i nazwy pospolitej Münde „ujście”.

Przed II wojną światową polscy kartografowie używali nazwy Uście. Przez kilka miesięcy po przejęciu miasta przez administrację polską w 1945 roku równolegle funkcjonowało kilka nazw miasta: Nowy Słupsk, Nowe Słupie, Postomin, Postomino, Słupioujście, Słupie, Ujście i Uszcz. Ostatecznie rozporządzeniem w 1946 roku ustalona została nazwa Ustka.

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Ùstka. Stowarzyszenie „Kaszëbskô Jednota” używa na swoich mapach nazwy Ùszcz.

Zdjęcie lotnicze Ustki

Ustka z lotu ptaka (2010)

Port – kanał portowy (1905)

Historia

Z umowy słupskich radnych ze Święcami (Jaśko ze Sławna oraz Jaśko z Darłowa) z 2 lutego 1337 pochodzi informacja o istnieniu warowni w miejscu ujścia Słupi. Warownia w Ustce jest grodziskiem „quondam castrum”, w umowie jest to miejsce określone jako:

...nec non totum et integrum portum Stolpesmunde dictum, penes aquam stolpensem tam ab una quam alia parte situm...

...jak również cały i niepodzielny port Ustka, położony po obu stronach rzeki Słupi...

Podobnie jak mieszkańcy innych wsi miejskich, ustczanie byli poddanymi Słupska. Z tego tytułu składać musieli przysięgę poddańczą, tzw. przysięgę ustecką, oraz płacić podatki na rzecz miasta, dbać o stan portu i nabrzeży, naprawiać je, udzielać pomocy przy rozładunku i załadunku statków oraz przy wejściu statków do portu. Obowiązywał ich także przymus młynny (młyn miejski w Zamełowie). Mieszkańcy Ustki wyróżniali się nie tylko obowiązkiem świadczenia wszelkich prac i usług związanych z portem, ale także płaceniem podatku szosowego, a nie czynszu, lub odrabianiem pańszczyzny. Aż do wojny trzydziestoletniej samodzielni ekonomicznie ustczanie, głównie szyprowie, karczmarze i wójtowie, przyjmowali obywatelstwo miasta Słupska i korzystali z przywilejów wynikających z posiadania praw miejskich. Rada miejska Słupska ustanawiała statuty, regulaminy i taryfy portowe, mianowała wójta, decydowała o wszelkich pracach związanych z funkcjonowaniem portu, określała rodzaje i wysokość podatków płaconych przez ustczan, sprawowała patronat nad kościołem i szkołą. Rada miejska, jako sąd wyższy, była instancją odwoławczą od wyroków sądu niższego. Wójt Ustki był jednocześnie wójtem portowym. Sprawował on władzę wykonawczą na terenie Ustki w odniesieniu do jej stałych mieszkańców, przebywających okresowo gości (kupców) oraz spraw wynikających z bieżącego funkcjonowania portu.

Od 1329 do końca 1342 Ustka i Słupsk w drodze zastawu były w posiadaniu zakonu krzyżackiego. Był to okres trudny, bo gdy książę Bogusław V nie był w stanie spłacić w terminie do 1 stycznia 1343 r. należnej kwoty 3334 grzywien, realna stała się groźba przejęcia ziemi przez zakon w wieczyste posiadanie. Ostatecznie sumę tę zebrało społeczeństwo. Pieniądze te pozwoliły Słupskowi i mieszkańcom ziemi słupskiej wykupić się z rąk Krzyżaków. Od 1368 Ustka leżała w granicach księstwa słupskiego, dawnego lenna Korony Królestwa Polskiego, następnie w granicach księstwa pomorskiego Gryfitów ze stolicą w Szczecinie. Od XIII wieku na tereny te napływali niemieccy kolonizatorzy. Liczba ludności coraz szybciej wzrastała. Kościół w Ustce, która już wówczas miała inną nazwę – Stolpmünde, był budowany wraz z kościołem w Grabnie (1356). Zbudowany z drewna kościół pod wezwaniem św. Mikołaja stał na podwyższeniu, prawdopodobnie w środku starego grodziska słowiańskiego. Filialna świątynia kościoła w Grabnie była wykorzystywana jako znak nawigacyjny dzienny i nocny.

Poważniejszą inwestycją była, rozpoczęta (według Andersona) około połowy XIV w., rozbudowa portu. Zbudowano wówczas pierwsze trwałe urządzenia portowe w postaci mol o długości ok. 55 m, wykonanych z kaszyc, wzmocnionych palami, oraz drewnianych umocnień brzegowych kanału portowego, długości: lewy, zachodni brzeg – 280 m, prawy, wschodni – 320 m. Przedłużeniem umocnień były mola. Następny etap rozbudowy portu, połączony z kapitalnym remontem dotychczasowych urządzeń, miał miejsce w XV w. Przedłużono wówczas mola do ok. 100 m, wzmocniono wschodni brzeg kanału portowego palową ścianą o długości 170 m oraz wymieniono wszystkie zużyte lub uszkodzone elementy dotychczasowych konstrukcji.

Wizytacje szkół przynoszą pierwsze informacje o szkole w Ustce z 28 lipca 1590 i z 1729. W 1590 wzmiankowano też, że mieszkańcy Ustki zajmują się intensywnie także rybołówstwem.

W czasie wojny trzydziestoletniej 2 listopada 1626 r. do portu w Ustce wkroczyły wojska szwedzkie. Obroty portu spadły. Zmniejszyła się też liczba mieszkańców. Dodatkowo do klęsk związanych z wojną w 1644 Ustkę strawił pożar; ocalało 15 domów i kościół.

W 1648 traktat pokojowy i dodatkowe uzgodnienia w 1653 przyporządkowały wschodnią część Pomorza Zachodniego, a więc i Ustkę, pod zwierzchnictwo państwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 w Królestwo Prus.

W XVIII wieku nieliczne statki rozładowywane były na redzie. W 1794 Ustka liczyła około 700 mieszkańców.

Latarnia morska (XIX w.)

Nowa wojna wywołana przez Napoleona powoduje, że Wielka Armia zajęła Pomorze Zachodnie na przełomie 1806/07. Port w Ustce był blokowany.

W 1888 był konsekrowany nowy kościół. Budynek murowany z cegły na fundamencie z głazów granitowych. Budowa kolei (początek XX wieku) wąsko- i szerokotorowej dokonała przyspieszenia w rozwoju gospodarczym portu, jak również całego regionu. Liczba ludności Ustki w 1818 wynosiła 477, a w 1941 – 5051 osób.

Nabrzeże portowe (1910)

Pierwsze, wcale niemałe inwestycje infrastruktury wypoczynkowej zostały podjęte przez gminę miejską w 1911. Budowle po obu stronach portu były konstrukcji drewnianej usadowione na palach. Projekt wzorował się na łazienkach w Sopocie. Od tego czasu jest nieprzerwany przyrost realizacji tych inwestycji.

W 1904 latarnia morska w Ustce emitowała światło białe przerywane. A od 1913 r. dodatkowo na wschodnim falochronie pracowała syrena mgłowa.

W dniu 8 stycznia 1914 roku doszło na plaży zachodniej w rejonie Ustki do katastrofy morskiej – mały i stary parowiec „Stolp” został wyrzucony podczas sztormu na brzeg.

Od września 1939 i od czerwca 1941 obowiązywały na pewien czas obostrzenia dla cywilnego ruchu statków. W czasie wojny pojawiły się plany rozbudowy portu. Szybko zaniechano prac, a jedynym niemym świadkiem tych zdarzeń jest kawałek niedokończonego mola (tzw. trzecie molo). Od 1942 w niewielkim stopniu była rozbudowywana stocznia. Do połowy 1944 w Ustce było ok. 230 więźniów. Od września 1944 r. Niemcy „przechowywali” w Ustce spory duński pancernik obrony wybrzeża „Niels Juel”, który służył im jako jednostka pomocnicza. W 1944 dla Ustki (w szczególności ze względu na port, który dawał możliwość ucieczki przed frontem) rozpoczął się okres zgromadzeniem się dużej liczby uchodźców. Panowała szczególnie ostra zima, brakowało kwater i żywności.

Port w Ustce w 1979

9 marca 1945 miasto zostało zajęte przez oddziały pancerne 3 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego 2 Frontu Białoruskiego (po wojnie ku czci żołnierzy radzieckich postawiono pomnik na pl. Wolności). Została w mieście utworzona komendantura, która utworzyła niemiecką, pomocniczą administrację z niemieckim burmistrzem. Zaczęli zjeżdżać się polscy osiedleńcy. Pierwsza polska władza, Zarząd Miejski, rozpoczęła urzędowanie 11 maja 1945. Pierwszym burmistrzem został Wacław Jaworski, a jego zastępcą Wacław Michalski. Stacja PKP wznowiła ponownie działalność na trasie Słupsk – Ustka 29 czerwca 1945 przyjazdem pociągu, którym przybyli zaproszeni do Ustki goście na pierwsze po wojnie Święto Morza. Urząd Pocztowy, uruchomiony 3 maja 1945, obejmował początkowo swym zasięgiem Ustkę i 20 okolicznych gmin. Oficjalne przekazanie władzy administracyjnej Polakom odbyło się 22 lipca 1945. Zlikwidowana została radziecka komendantura wojenna. W tym czasie zameldowanych było w Ustce 266 Polaków.

W latach 50. Ustka zaczęła rozwijać się jako miejscowość wczasowo-wypoczynkowa. Powstawały ośrodki wypoczynkowe instytucji i zakładów pracy, początkowo na bazie przedwojennych willi, później nowo budowanych obiektów. Pod koniec lat 60. funkcjonowały tu już cztery duże ośrodki wczasowe FWP („Czarodziejka”, „Celwiskoza”, „Przystań” i „Włókniarz”) dysponujące łącznie ok. 700 miejscami oraz szereg mniejszych ośrodków zakładowych (głównie zespoły domków campingowych), skupionych we wschodniej części miejscowości. Działało 5 restauracji, 2 bary rybne, bar mleczny, kawiarnia oraz 2 kina („Delfin” i MDK) i 3 sceny.

W grudniu 2013 oddano do użytku obrotową kładkę dla pieszych nad kanałem portowym. Stalowa konstrukcja o masie ponad 80 t ma blisko 58 m długości, wysoki na 24 m pylon oraz pomost o szerokości 4 m. Obracanie kładki trwa 4 min. i jest możliwe dzięki napędowi elektrycznemu. Budowa trwała pół roku i pochłonęła 4,39 mln zł. Po dwuletniej przerwie związanej z awarią kładkę otwarto ponownie w maju 2017, a latem 2018 z powodu upałów była ona nieczynna między 11.00 a 18.00.

Widok z latarni od strony portu (lipiec 2010)

Kwestia braku praw miejskich

Ratusz

Między 5 a 13 czerwca 2007 odbyły się w Ustce konsultacje w sprawie nadania miejscowości Ustka statusu miasta. Powodem tego było podważenie historycznego faktu nadania Ustce praw miejskich przez Niemców 22 marca 1935. W związku z obchodami 70. rocznicy nadania praw miejskich, ustecki dziennikarz-historyk Marcin Barnowski odkrył, że Ustka praw miejskich nigdy nie otrzymała, a jej obecny status miejski jest wynikiem uzurpacji. Nie udało się znaleźć żadnego dokumentu potwierdzającego nadanie Ustce praw miejskich, a data 22 marca 1935 jest zaledwie datą wydania rozporządzenia do ustawy o ustroju gmin, na mocy którego każdy szef gminy obligatoryjnie stał się burmistrzem. Znaczy to, że zmieniła się tylko samorządowa tytulatura, a samo rozporządzenie nie przesądzało o decyzji o nadaniu praw miejskich. Ponadto wydany w 1938 roku wykaz miast Pomorza Środkowego, liczących poniżej 10 tysięcy mieszkańców, nie obejmował Ustki. Ustka nie występuje jako miasto w żadnym międzywojennym wykazie gmin (np. w Amtliches Gemeindeverzeichnis für das Deutsche Reich z 1939), a jako miasto pojawia się po raz pierwszy w polskich powojennych źródłach GUS-owskich. Wydarzenie to stało się sensacją historyczną. Pojawiły się propozycje wystąpienia z wnioskiem do premiera o nadanie Ustce praw miejskich. Jednakże według Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, takiej potrzeby nie ma, ponieważ w wielu wydanych po 1975 roku aktach prawnych Ustka figuruje jako miasto. Ostatecznie po przeprowadzonej analizie przepisów potwierdzono, że Ustka posiada prawa miejskie przynajmniej od 1 lipca 1976 roku. Przyjęcie innej interpretacji prowadziłoby do uznania, że równocześnie funkcjonowałyby dwie gminy o identycznym statucie prawnym gminy wiejskiej (a więc gmina wiejska i gmina pseudo-miejska), co jest niedopuszczalne. Na podstawie tych ustaleń MSWiA stwierdziło, że władze Ustki o nadanie praw miejskich starać się nie muszą.

Analogiczny stan prawny w zakresie braku formalnego aktu nadania praw miejskich miał miejsce w Pruszczu Gdańskim.

Uzdrowisko Ustka

Obiekty uzdrowiskowe w Ustce

Hotel Grand Lubicz

Hotel Lubicz

Hotel The Sun

Sanatorium Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjne

Sanatorium Tęcza

Dom Wczasowo-Sanatoryjny Perła

Radość Natura Tour

Zakład Przyrodoleczniczy z 1911 (nieczynny)

Pierwsze niewielkie łazienki powstały w Ustce na przełomie XIX i XX w. Kuracja polegała na zimnych i gorących kąpielach w wodzie morskiej oraz spacerach w lasach sosnowych. Leczono rekonwalescentów pogrypowych oraz chorych na płuca, astmatyków i reumatyków. Sezon kuracyjny trwał od 15 czerwca do 15 września. W 1905 było 2 lekarzy uzdrowiskowych. W 1911 na miejscu starych łazienek otwarto nowy Zakład Przyrodoleczniczy. Frekwencja sprzed I wojny światowej wynosiła w sezonie około 3500–3600 osób i niewiele się zwiększyła w okresie międzywojennym.

Początkowe lata powojenne przyniosły stagnację w działalności uzdrowiskowej. Dopiero w 1974 po uruchomieniu Zakładu Przyrodoleczniczego (zamienionego na łaźnie miejskie) zorganizowano pierwsze turnusy dla kuracjuszy. 1 lipca 1978 powołano Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ustka. Przystąpiono do organizacji sanatorów na bazie ośrodków wypoczynkowych. Tak urządzono sanatoria Azoty, Pomorze, Radość, Perła, Promyk. W jednym turnusie leczyło się 590 kuracjuszy. W 1988 Ustce nadano status uzdrowiska. Do rozwoju oferty leczniczej Ustki jako uzdrowiska duży wkład wniósł Henryk Klimczuk, jego Naczelny Lekarz w latach 1981–2010.

W 2010 uzdrowisko sprywatyzowano. Nabyła go rodzina de Lubicz Szeliskich poprzez spółkę Hotel Lubicz w Ustce. Działalność uzdrowiskowa została od tamtego momentu znacznie poszerzona. Aktualnie oferowane są nie tylko usługi lecznicze i hotelarskie, ale także profesjonalna odnowa biologiczna.

W uzdrowisku prowadzone jest leczenie w następujących kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby układu nerwowego, choroby reumatologiczne, choroby kardiologiczne i nadciśnienie, choroby górnych dróg oddechowych.

Uzdrowisko posiada 6 zakładów lecznictwa uzdrowiskowego, w tym 4 sanatoria, 3 zakłady przyrodolecznicze oraz przychodnia uzdrowiskowa.

Ustkę charakteryzuje klimat o właściwościach leczniczych, a ponadto naturalne surowce lecznicze:

• solanka 3,43% chlorkowo-sodowa, jodkowa, hipotermalna ze złoża „Ustka IGH-1”,
• złoża torfu leczniczego – borowiny o nazwie „Ustka-1”, zaliczane do kopalin podstawowych.

Kąpieliska

Na terenie miasta wyznaczono 2 letnie kąpieliska morskie:

• Ustka Wschód – obejmujące długość 500 m linii brzegowej liczonej w kierunku wschodnim od ok. 250 m falochronu wschodniego,
• Ustka Zachód – obejmujące długość 200 m linii brzegowej liczonej w kierunku zachodnim od ok. 110 m od falochronu zachodniego.

• 
  Wejście główne na plażę wschodnią
• 
  Plaża wschodnia
• 
  Widok z falochronu wschodniego na port i plażę wschodnią

W 2012 r. kąpieliska Ustka Wschód i Ustka Zachód spełniały obowiązkowe wymogi jakościowe dla wody w kąpielisku Unii Europejskiej. Kąpieliska miejskie strzeżone są przez ratowników ze Słupskiego WOPR w okresie letnim (lipiec – sierpień).

• 
  Plaża zachodnia
• 
  Widok z falochronu zachodniego
• 
  Plaża zachodnia, nieczynne trzecie molo

W 2013 r. ustalono sezon kąpielowy w okresie od 15 czerwca do 15 września.

Latarnia morska

Wejście do portu

Port, zabudowa wschodnia

Stara osada rybacka (XIX/XX w.)

Stara osada rybacka, dom kapitana Haase, 1804

Willa „Perła”, 2019

Willa Red z 1900, styl wilhelmiński

Ławeczka Ireny Kwiatkowskiej

Pomnik żaglowca

Zabytki

W Ustce znajdują się następujące obiekty zabytkowe wpisane do rejestru państwowego:

• Układ urbanistyczny Starej Osady Rybackiej, XVIII w.
  • obejmujący obszar u zbiegu ulic Marynarki Polskiej i Czerwonych Kosynierów, zamknięty od północy placem zwanym potocznie Zaułkiem Kapitańskim. Obie ulice wyznaczają owalny kształt pierwotnego siedliska. Od 2009 objęty rewitalizacją.
• Latarnia morska w Ustce
  • wybudowana w 1892 z czerwonej cegły u nasady wschodniego falochronu, posiada ośmiokątną wieżę o wysokości 21,5 m, wysyła światło na odległość prawie 30 km, zastąpiła światło latarni wciąganej od 1871 na maszt stacji pilotów
• Kościół Najświętszego Zbawiciela
  • wybudowany został w latach 1885–1888, w stylu neogotyckim, wzniesiony pierwotnie za wsią, na pustej wydmie,
• Ratusz, przeniesiony w 2004 do dawnej szkoły z 1911
• Wieża przeładunkowa z 1936 w porcie morskim
• Tawerna portowa w dawnym spichrzu z 1910 (ul. Bulwar Portowy 6)
• Willa Red z 1900, z wieżą i tarasem widokowym oraz ogrodem i stajnią (ul. Żeromskiego 1)
• Dworek, z 1890, o konstrukcji ryglowej z czterokondygnacyjną wieżą, po wojnie Dom Pracy Twórczej (ul. Chopina 8)
• Zespół willowy, z pocz. XX w. obecnie Ośrodek Wypoczynkowo-Leczniczy Delfin (ul. Kopernika 5)
• Dom szachulcowy, z przełomu XVIII/XIX w. prawdopodobnie dawne biuro wójta i gospoda (ul. Marynarki Polskiej 10)
• Dom szachulcowy, z 1804, nazywany Domem Kapitana Haasego (ul. Czerwonych Kosynierów 21)
• Dom, z 1887, obecnie hotel Alga z wewnętrznym patio (ul. Chopina 4)

Pozostałe obiekty o charakterze historycznym (nie wpisane do rejestru zabytków):

• Promenada Nadmorska
  • jej historia sięga 1875, kiedy założono tu park z alejami spacerowymi, w spacerach i śniadaniach na promenadzie lubował się książę Otto von Bismarck, obecnie ma ponad 2 km długości i rozpoczyna się od kanału portowego i biegnie w kierunku wschodnim
• Port morski Ustka
  • morska przystań żeglarska w ujściu rzeki Słupi; ma charakter portu morskiego z wszystkimi rodzajami konstrukcji dla obsługi statków o niewielkich wymiarach
  • falochrony wschodni i zachodni spełniające funkcję mola wcinające się w morze na około 100 m, z 1903. W Ustce istnieje również tzw. III molo (nieczynne) będące pozostałością po niedokończonych planach niemieckich sprzed II wojny światowej, kiedy to miano utworzyć z miasta drugą Gdynię, między trzecim molem a dzisiejszym portem planowano powstanie dwóch basenów dla wielkich statków
  • piesza kładka obrotowa łączącą brzegi Słupi, długości 57 m, otwarta w 2013
• Zakład Przyrodoleczniczy (proj. Heinrich Dunkel)
  • zbudowany w 1911 w celu leczenia chorób układu oddechowego, układu krążenia, przemiany materii i reumatyzmu; budynek wzniesiono w miejscu, gdzie w 1877 zbudowano pierwsze usteckie łazienki parowe, do łazienek tłoczono morską wodę, którą podgrzewano i wykorzystywano do kąpieli leczniczych
• Nieistniejący Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja – skwer (cmentarz przykościelny) z makietą kościoła rozebranego w 1889, widoczne fundamenty (Park Jana Pawła II)
• Była Baza Ratowników Morskich
  • tzw. czerwona szopa, powstała w 1867 ze względu na ówczesne liczne wypadki statków, zwłaszcza w rejonie Ustki, budynek wieńczy godło ratownicze – maltański krzyż
• Portowy spichlerz zbożowy, w którym od 1987 mieści się Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej, a od 2013 Centrum Aktywności Twórczej BGSW
• Dworzec kolejowy, z 1911
• Kino Delfin z 1936, zbudowane jako kinoteatr dla żołnierzy Luftwaffe
• Bunkry Blüchera, znajdujące się przy zachodnim falochronie na wydmie, zbudowane przez Niemców przed II wojną światową jako Bateria Przeciwlotnicza i Zaporowa; do dziś zachowały się cztery działobitnie
• Dzielnica willowa
  • usytuowana zaraz za promenadą i rozciągająca się w głąb śródmieścia
• Domki rybackie i kamieniczki z XIX/XX w.

Pomniki i miejsca pamięci

• Pomnik usteckiej Syrenki na wschodnim falochronie, w dawnym miejscu pomnika św. Jana Nepomucena, autorstwa ustczanina Michała Rosa, o wysokości 6 m, z mosiądzu. W wyniku lokalnej akcji i zbiórki społecznościowej odsłonięty w sierpniu 2010. Huta nie wykonała zlecenia zgodnie z projektem autora, przez co prosił on władze lokalne o usunięcie Syrenki z widoku publicznego. Po odsłonięciu pomnika, został oszpecony przy udziale narzędzi mechanicznych przez nieznanych sprawców. Jesienią 2010 pomnik zdemontowano z falochronu, poprawiano w hucie uszkodzoną twarz i biust, jednak bez pozytywnego skutku. Rzeźba, wbrew protestom rzeźbiarza, wróciła do Ustki zimą 2010.
• Makieta dawnej Ustki w Zaułku Kapitańskim
• Herb Ustki z 1922. Umieszczony na kamiennym obelisku przedstawia żaglowiec, fale morskie i syrenkę trzymającą łososia co symbolizuje trzy walory miasta portu morskiego, kąpieliska i tradycji rybołówstwa. Znajduje się na Skwerze Aliny Skibniewskiej
• Pomnik „Ludziom morza” zlokalizowany jest w usteckim porcie pomiędzy Kapitanatem Portu, a latarnią morską. Został odsłonięty w 2002 i przedstawia kobietę zwróconą twarzą do portu. Kompozycji towarzyszą cztery tablice ze scenami portowymi. Wkomponowano też dawne koło sternicze i kotwice.
• Pomnik „Umierający wojownik”, autorstwa Josefa Thoraka w Parku Nadmorskim, ku czci 76 mieszkańców Ustki poległych w czasie I wojny światowej, odsłonięty 22 stycznia 1922, przedstawia nagiego, upadającego, rannego wojownika dźwigającego tarczę, na której po raz pierwszy uwieczniono herb Ustki.
• Ławeczka Ireny Kwiatkowskiej, pomnik odsłonięty 25 lipca 2012 w parku uzdrowiskowym.
• pomnik Fryderyka Chopina w Parku Nadmorskim, przedstawia postać kompozytora kierującego się w stronę morza. Odsłonięty został 23 czerwca 1979, jego autorką jest Ludwika Nitschowa (twórczyni warszawskiej syrenki).
• Pomnik „Trzy Gracje” autorstwa Jana Konarskiego na skwerku przed Domem Kultury. Trzy Gracje to Promienna, Rozumna i Kwitnąca patronki piękna, sztuk umysłowych i sztuk pięknych.
• Krzyż poległych – monument w parku Jana Pawła II, przed neogotyckim kościołem. Przeniesiony ze wsi Zimowiska pod koniec XX wieku.
• Figura św. Jana Nepomucena na zachodnim nabrzeżu portu, przy nowej stacji ratowników morskich SAR. Do 2010 usytuowany był na wschodnim falochronie. Wykonany z drewna.
• Obelisk upamiętniający gen. Stanisława Sosabowskiego, przy skrzyżowaniu ulic Jagiellońska i Grunwaldzka z rondem patrona obelisku.
• Pomnik „Pożarnikom Polskim” na Skwerze Pożarników
• Pomnik „Rybaka Mistrala” na ul. Kaszubskiej na terenie Starej Osady Rybackiej

Widok na port z kładkę obrotową

Port Ustka – z lotu ptaka

Nabrzeże portowe

Ustka, port, jachty w basenie węglowym

Gospodarka

W 1858 r. zawinęły do Ustki statki z ponad 40 portów, a w 1868 r. z około 60 portów basenu Morza Bałtyckiego i Morza Północnego, najczęściej – oprócz niemieckich – z Kopenhagi, Norwegii (Stavanger, Bergen) i Amsterdamu. Angielskie żaglowce przybywały z Londynu, Newcastle, Sunderlanu, Liverpoolu i Hartlepoolu.

Liczba kutrów rybackich w Ustce w latach 1886–1939:

1886	1895	1900	1905	1919	1915	1920	1925	1930	1932	1939
2	29	21	26	34	49	65	61	54	49	50

W Ustce ostatni drewniany szkuner żaglowy spłynął na wodę w 1866 r. W roku następnym dwa szkunery, 38- i 39-łasztowy wzmocniono po raz pierwszy płytami galwanizowanymi oraz stalowymi.

W 1903 i 1904 zbudowano po jednym małym parowcu o pojemnościach odpowiednio 157 i 299 BRT. Po I wojnie światowej i w latach kryzysu powojennego działalność w Ustce prowadziła jedna stocznia. Właściciel Józef Bartsch w swojej produkcji oferował łodzie wiosłowe, motorowe, jachty oraz drewniane i stalowe kutry rybackie. Flota macierzysta Ustki w 1906 r.:

• „Stadt Stolp” – parowiec śrubowy; szkuner 415,4 m³, 146,6 BRT
• „Pomerania” – szkuner z żaglami gaflowymi 639,0 m³, 225,6 BRT
• „Mathilde” – parowiec śrubowy; szkuner 1951,9 m³, 689,0 BRT
• „Pomerania” – parowiec śrubowy; szkuner z żaglem gaflowym 305,3 m³, 107,8 BRT
• „Fritz” – parowiec śrubowy z 3 drewnianymi masztami 466,4 m³, 164,7 BRT
• „Martha” – parowiec śrubowy 445,0 m³, 157,0 BRT
• „Frieda” – parowiec śrubowy 846,6 m³, 298,9 BRT
• ponadto 1 żaglowiec (szkuner gaflowy) 19,3 BRT

W pierwszych latach ubiegłego stulecia Ustka wzbogaciła się o mleczarnię oraz gazownię (w 1904 r.), którą rozbudowano w latach 1937 i 1938 r. Po pierwszej wojnie powstała tu niewielka fabryczka maszyn (przy tzw. drodze Eldorado, na lewym brzegu rzeki), do której należał warsztat naprawczy samochodów. W 1937 r. rozpoczęła produkcję fabryczka kiełbas z wątróbek dorszowych.

W 1947 r. w Ustce czynne były między innymi zakłady związane z gospodarką morską: „Stocznia” – warsztaty mechaniczne zatrudniały 260 pracowników, 3 wędzarnie – łącznie 61 pracowników, zakład konserwowy „Światowid” – 55 pracowników, Miejskie Zakłady Gazowni, Wodociągów i Kanalizacji – 25 pracowników. Prócz tego pracowały zakłady rzemieślnicze zatrudniające po kilka osób.

Na 30 kwietnia 2004 zacumowanych w porcie Ustka było 117 kutrów i łodzi rybackich. Na terenie miasta zlokalizowane są także firmy branżowo związane z rybołówstwem – zakłady mechaniczne i elektromechaniczne, sieciarnie. Ważnym elementem całego sektora są przetwórnie ryb. Dawne duże przedsiębiorstwa państwowe zatrudniające w czasach PRL po kilka tysięcy osób albo zbankrutowały (Stocznia Ustka SA), albo zostały sprywatyzowane. Na terenie dawnej stoczni zlokalizowane są nieduże prywatne spółki branżowo związane z rybołówstwem lub przemysłem okrętowym. Działalność ta jest jednak zanikająca i przewiduje się w przyszłości turystyczno-rekreacyjny charakter dawnych terenów przemysłowych. Teren drugiego pod względem wielkości państwowego przedsiębiorstwa PPiUR „Korab” został sprzedany i obecnie działają tam przedsiębiorstwa z branży turystyczno-noclegowej (osiedle deweloperskie przy ul. Na Wydmie), pensjonaty. W innej jego części zlokalizowano pierwszą na polskim wybrzeżu aukcję rybną, sieciarnię (firma duńska) oraz usługi.

Transport

Kolej

Dworzec kolejowy i w głębi autobusowy

Ustka stanowiła niegdyś stację węzłową, skąd odchodziły linie kolejowe:

• Piła Główna – Ustka
• Sławno – Ustka o długości 36 km
• Komnino – Ustka o długości 24 km

W tej chwili istnieje tylko linia kolejowa Piła Główna – Ustka, pozostałe dwie zostały rozebrane po 1945 przez Armię Czerwoną jako zdobycz wojenna.

Na terenie miasta znajdują się obecnie dwa czynne przystanki kolejowe: Ustka oraz Ustka Uroczysko.

Jest to linia kolejowa jednotorowa zelektryfikowana.

Transport autobusowy

Dworzec autobusowy

Upamiętnienie

Z Ustki drogą krajową nr 21 można dojechać do Słupska autobusami firm:

• Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Słupsku S.A. – linia 200 – trasa do Słupska
• Nord Express sp. z o.o. – linia 500 – trasa do Słupska
• Usługi Przewozowe „Ramzes Wodnica” – linia 500 – trasa do Słupska

Z Ustki istnieje połączenie do Osiedla Przewłoka, wsi Przewłoka i Wodnica

Na zlecenie gminy wiejskiej Ustka usługi przewozowe z Ustki do wielu miejscowości gminnych świadczą ponadto:

• Usługi Przewozowe „Ramzes Wodnica”
• „Lazur Poddąbie” sp. z o.o.

Z Ustki jest wiele połączeń dalekobieżnych Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w Słupsku S.A.:

całorocznych do:

• Hrubieszowa
• Katowic
• Jeleniej Góry
• Warszawy
• Zakopanego (przez Toruń)

sezonowych do:

• Łodzi
• Kłodzka
• Rowów
• Zakopanego (przez Grudziądz)

Od 12 lipca 2018 roku w Ustce została wprowadzona darmowa komunikacja miejska dla mieszkańców oraz turystów, którzy uiścili opłatę uzdrowiskową.

Kultura

Ogólnopolski Festiwal Sztucznych Ogni w Ustce w 2010 roku

Muzeum Piekarnictwa i Cukiernictwa

Instytucje kultury w Ustce Centrum Aktywności Twórczej w Ustce Dom Kultury Kino „Delfin” Biblioteka Miejska Muzeum Ziemi Usteckiej Muzeum Piekarnictwa i Cukiernictwa (znajdujące się na poddaszu starej piekarni, gdzie zobaczyć można dawny sprzęt piekarniczy, m.in. XVII-wieczne urządzenie do wyrabiania ciasta, mieszadła do ciast i masy kremowej czy gofrownice z początku XX wieku) Muzeum Statków Muzeum Bursztynu otwarte w 2020 Muzeum Figur Woskowych

Cykliczne imprezy kulturalno-rekreacyjne w Ustce Columbus Festiwal Wiatru- pokazy lotnicze i motoparalotniowe Grand Lubicz Festiwal Światła Mistral Festiwal- Festiwal Ulicznych Reakcji Artystycznych „Bielsko Biała i Beskidy w Ustce” Ustka Charlotta Enduro Extreme Dni Morza Sound of Gravity- święto sportów ekstremalnych Bursztynowy weekend (Mistrzostwa Polski w wypłukiwaniu bursztynu „Złoto Bałtyku”) 14–15 sierpnia – Święto Miasta, czyli „Dożynki Rybne” Hip-Hop na fali Pokaz Mody z firmą Pierre Rene (coroczny) Wiele lat mieszkał tu i tworzył pisarz dr Marian Majkowski.

Media

• Radio
  • W Ustce na stałe stacjonuje korespondent Polskiego Radia Koszalin, który przekazuje również relacje do ogólnopolskich rozgłośni Polskiego Radia.
• Prasa
  • „Ziemia Ustecka” – bezpłatny dwumiesięcznik, najstarsza gazeta ustecka (istnieje od 2000 roku)
  • „Kurier Ustecki” – bezpłatny dwutygodnik
  • Głos Pomorza – Dziennik Pomorza Środkowego
  • „Dziennik Słupski” – dodatek Dziennika Bałtyckiego
  • „Nasze Miasto” – bezpłatny dziennik Słupska i Ustki
  • „Zbliżenia” – dwutygodnik regionalny

Oświata

Szkolnictwo do 1939

Przez cały XIX w. w Ustce była tylko jedna szkoła powszechna, początkowo kilkuklasowa – elementarna, następnie o pełnym zakresie edukacji stopnia podstawowego. W roku szkolnym 1897/98 pracowało w niej 6 nauczycieli, a w 1917 r. 8 nauczycieli i 3 nauczycielki. W budynku szkoły mieściły się odrębne klasy szkoły średniej niższego szczebla. W końcowych latach XIX w. założono w Ustce państwową szkołę nawigacyjną pierwszego stopnia (niem. die Konigliche Navigationsvorschule). Szkoła ta stale borykała się z brakiem dostatecznej liczby kandydatów. Zlikwidowano ją w 1910 roku.

Szkolnictwo po 1945

W roku szkolnym 1977/78 do szkół podstawowych uczęszczało 1731 uczniów, Liceum Ogólnokształcące ukończyło 58 uczniów, a szkołę zawodową 65.

Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Leonida Teligi

Szkoła Podstawowa nr 2 im. komandora Bolesława Romanowskiego

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Leonida Teligi,
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. kmdra Bolesława Romanowskiego,
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. gen. Mariusza Zaruskiego.

Szkoła Podstawowa nr 3 im. gen. Mariusza Zaruskiego

Zespół Szkoł Ogólnokształcących i Technicznych

Ośrodek Sportu i Rozwoju

Szkoły ponadpodstawowe

• Zespół Szkół Technicznych:
  • Technikum
  • Technikum Uzupełniające dla Dorosłych
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika:
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Liceum dla Dorosłych

Szkoły wyższe

• Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte

Towarzystwa oświatowe

• Ustecki Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Usteckie Towarzystwo Oświatowe
• Ustecki oddział IQ Szkoła Pamięci

Sport

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji

Ustka, ul. Grunwaldzka, plac zabaw OSiR

Kluby i towarzystwa sportowe

• Miejski Klub Sportowy „Jantar Ustka”
• Lekkoatletyczny Klub Sportowy „Jantar Ustka”
• Klub Tenisa Stołowego
• Stowarzyszenie Turystyczno Sportowe „STS Ustka”
• Stowarzyszenie Sympatyków Piłki Ręcznej „Szczypiorniak Ustka”
• Stowarzyszenie „Yacht Klub Ustka”
• Związek Kulturystyki i Fitness
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
• Ustecki Towarzystwo Sympatyków Sportu

Uczniowskie Kluby Sportowe

• Bałtyk
• Fala
• Słupia
• Kyokushin
• Hetman
• Opty
• Jijitsu Gepard
• Tennis Team Club

Usteccy sportowcy

• Natasza Caban
• Tomasz Iwan
• Barbara Madejczyk
• Agnieszka Pogroszewska
• Kazimierz Adach

Wspólnoty wyznaniowe

• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • placówka misyjna w Ustce
• Kościół greckokatolicki:
  • greckokatolicki ośrodek duszpasterski przy kościele Najświętszego Zbawiciela
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Pio
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Morza z siedzibą w Przewłoce
  • parafia Najświętszego Zbawiciela
  • parafia wojskowa św. Marka Ewangelisty
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Ustce
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Ustka-Wschód
  • zbór Ustka-Zachód (Sala Królestwa ul. Dunina 12)

Obiekty religijne w Ustce

Poewangelicki Kościół Najświętszego Zbawiciela

Kościół Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Morza w Przewłoce

Kościół św. Marka Ewangelisty w Lędowie Osiedlu

Kaplica św. Ojca Pio

Zbór Kościoła Zielonoświątkowego

Sala Królestwa Świadków Jehowy

Administracja

Budynek Urzędu Gminy Ustka, ul. Dunina

Ustka ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Ustka 15 radnych.

Mieszkańcy wybierają radnych do sejmiku województwa w okręgu nr 1. Posłów na Sejm wybierają z okręgu wyborczego nr 26, senatora z okręgu nr 62, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 1.

Ustka znajduje się we właściwości miejscowej Sądu Rejonowego w Słupsku, Sądu Okręgowego w Słupsku i Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Słupsku.

Miasta i gminy partnerskie

• Bielsko-Biała – porozumienie o współpracy zawarte 20 lipca 2002 r.
• Słupsk – deklaracja współpracy partnerskiej w ramach Dwumiasta 13 lipca 2003 r.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Enkhuizen (Holandia) – umowa partnerska podpisana 5 maja 1992 r.
• Kappeln (Niemcy) – umowa partnerska została zawarta 8 maja 1991 r.
• Palanga (Litwa) – porozumienie zostało zawarte 8 lipca 2006 r.

Od 2008 roku miastem partnerskim Ustki było także rosyjskie miasto Pionierskij. Po rosyjskiej napaści na Ukrainę w 2022 roku umowa o współpracy została zerwana.

• 
  Pomnik Ludziom Morza
• 
  Pomnik umierającego wojownika dłuta Josefa Thoraka
• 
  Trzy Gracje Jana Konarskiego

Zobacz też

• Kościół Najświętszego Zbawiciela w Ustce
• Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja w Ustce
• Latarnia Morska Ustka
• Port morski Ustka

Bibliografia

• Józef Lindmajer i inni: Dzieje Ustki. Polskie Towarzystwo Historyczne, 1985.

Linki zewnętrzne

• Strona miasta. ustka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-06)].
• Turystyczna strona miasta Ustka
• Lokalna Organizacja Turystyczna – Informacja Turystyczna Ustka
• Wirtualny Spacer po Ustce. panoramy.ustka.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-30)].
• Czy Ustka bardzo się zmieniła? Zobaczcie zdjęcia miasta sprzed kilkudziesięciu lat!. 2022-11-30. [dostęp 2022-12-01].
• Ujść, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 768 .
• Legendy Ustki i ziemi słupskiej | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]