Morze Rossa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Morze Rossa
Ilustracja
Zakwit glonów w Morzu Rossa – zdjęcie satelitarne
Kontynent

Antarktyda

Powierzchnia

960 tys. km²

Średnia głębokość

~500 m

Największa głębia

2972 m

Zasolenie

33,5–34,2‰‰

Typ morza

morze przybrzeżne

Wyspy

Wyspa Rossa, Wyspa Roosevelta

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, na dole znajduje się punkt z opisem „Morze Rossa”
Ziemia75°S 175°W/-75,000000 -175,000000
Multimedia w Wikimedia Commons
Lodowiec Szelfowy Rossa w Zatoce Wielorybiej (1999)

Morze Rossa[1] (ang. Ross Sea[1]) – morze przybrzeżne będące częścią Oceanu Południowego, położone u wybrzeży Antarktydy Zachodniej, między 170°E a 158°W.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Morze zostało nazwane na cześć swojego brytyjskiego odkrywcy Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Morze Rossa jest morzem przybrzeżnym będącym częścią Oceanu Południowego między Półwyspem Edwarda VII na wschodzie a Ziemią Wiktorii na zachodzie[3]. Zajmuje ogromną zatokę (ang. embayment) między Przylądkiem Adare’a a Przylądkiem Colbecka[4]. Niektórzy badacze zaliczają do obszaru Morza Rossa także część oceanu wraz z wirem Ross Gyre na wschodzie rozciągającą się na północ aż do zimowej linii lodu[5].

 Osobny artykuł: Lodowiec Szelfowy Rossa.

Jego południową część wypełnia Lodowiec Szelfowy Rossa[3] – największy lodowiec szelfowy świata, o powierzchni 473 tys. km² (stan na 2014 rok)[6]. Na północy lodowiec opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km[7] między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie[8][a]. W pobliżu bariery przebiega północna granica morza, a granica południowa pokrywa się z krawędzią szelfu kontynentalnego[9].

Morze zajmuje powierzchnię ok. 960 tys. km²[9]. Jest płytkie – jego średnia głębokość to 477 m[10]. Głębokość w jego zachodniej części nie przekracza 300 m, a na całym obszarze morza dochodzi do 900 m[9]. Maksymalna głębokość na północy w Basenie Bellingshausena to 2972 m[10].

Jego wybrzeża są górzyste z licznymi wyspami[10]. W jego zachodniej części leży Wyspa Rossa wraz McMurdo Sound, a na wschodzie Wyspa Roosevelta i Zatoka Wielorybia[3]. W południowej części Wyspy Rossa znajdują się dwie stacje badawcze – amerykańska McMurdo i nowozelandzka Scott Base[11]. Na morzu leżą ponadto Black Island, White Island i Mount Discovery[11]. Region przybrzeżny usiany jest wulkanami, które znajdują się m.in. na Przylądku Adare’a i Cape Hallett, na Wyspie Rossa (Mount Erebus, Mount Bird, Mount Terror i Mount Terra Nova[3]) i na Wyspie Franklina[9].

Średnia temperatura wód powierzchniowych w McMurdo Sound to ok. –1,8 °C[9]. Minimalna temperatura wód do głębokości ok. 300 m to –2,1 °C[9]. Zasolenie wód powierzchniowych wynosi 33,5–34,2‰, a warstw położonych głębiej 34,7‰[10]. Od kwietnia do października morze pokrywa zwarty lód, w lutym i marcu na wolnych od lodu wodach pływają swobodnie góry lodowe[10]. Powierzchniowe prądy morskie mają cyrkulację cyklonalną a najsilniejszy prąd płynie z zachodu na wschód wzdłuż bariery lodowca szelfowego[10].

Morze Rossa charakteryzuje się występowaniem licznych połynii – naturalnych przerębli w pokrywie lodowej[11][5]. Odgrywają one ważną rolę w powstawaniu fitoplanktonu[5]. Wielka Ross Sea Polynya powstała pod wpływem południowego wiatru wiejącego od lodowca szelfowego, na który wpływają wiatry katabatyczne z Gór Transantarktycznych[5]. Po zachodniej stronie morza znajduje się mniejsza Terra Nova Bay Polynya, która powstała pod wpływem wiatrów katabatycznych z wnętrza Antarktydy Wschodniej wiejących wzdłuż Reeves Glacier[5].

Fauna[edytuj | edytuj kod]

Pingwin cesarski z młodym na Morzu Rossa (2010)

Odnotowano tu ok. 100 gatunków ryb, 12 ssaków i ponad 1000 gatunków bezkręgowców[11]. Żyją tu m.in. krabojady, lamparty morskie, foki Weddella oraz orki oceaniczne[11]. Wśród ptaków spotyka się pingwiny białookie i pingwiny cesarskie, petrele antarktyczne i petrele śnieżne oraz wydrzyki antarktyczne[11].

W 2003 roku nowozelandzcy rybacy na Morzu Rossa odłowili po raz pierwszy żywego osobnika kałamarnicy kolosalnej[5].

Ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]

28 października 2016 roku na obszarze Morza Rossa został ustanowiony drugi w historii chroniony obszar morski (ang. Marine Protection Area, MPA) w ramach Konwencji o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki (ang. Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, CCAMLR)[12]. Porozumienie weszło w życie 1 grudnia 2017 roku[13]. Obszar podzielony jest na trzy strefy: ogólną strefę ochronną (ang. general protection zone), która zajmuje 1,12 mln km² – 72% obszaru, gdzie obowiązuje zakaz rybołówstwa komercyjnego, specjalną strefę badawczą (ang. special research zone), gdzie dopuszczone są ograniczone połowy kryla i antara polarnego, oraz strefę badań kryla (ang. krill research zone), gdzie dopuszczone są kontrolowane połowy kryla w celach badawczych[13]. Jest to największy chroniony obszar morski na świecie[14][15].

W regionie żyje w różnych porach roku, ponad 30% wszystkich pingwinów białookich na świecie, ok. 25% wszystkich pingwinów cesarskich, ok. 30% wszystkich petrelów antarktycznych i ok. 50% orek oceanicznych na Morzu Rossa[14]. Ponad 50% fok Weddella z południowego Pacyfiku żyje tu przez cały rok[14]. Na terenie obszaru chronionego występują ponadto rzadkie gatunki bentosowe, np. gąbki, które dożywają do 500 lat[14].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Morze zostało odkryte 5 stycznia 1841 roku przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862) i spenetrowane przez HMS „Erebus” i HMS „Terror” podczas nieudanej próby dotarcia do południowego bieguna magnetycznego[9]. Jest jednym z najbardziej dostępnych mórz obrzeży Antarktydy, a wypełniający jego południową część Lodowiec Szelfowy Rossa jest płaski i dochodzący na odległość 550 km od bieguna południowego[16]. Z uwagi na te dogodne warunki region ten stał się tradycyjną bazą dla wypraw w głąb kontynentu[9]. Wyruszały stąd ekspedycje norweskie, brytyjskie, japońskie, amerykańskie i nowozelandzkie[9]. Sam region został dogłębnie zbadany pod względem geologicznym[9]. Współcześnie Morze Rossa jest również celem turystycznym[9].

Przez Morze Rossa przebiega linia zmiany daty[10].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że bariera wznosi się miejscami na wysokość 50–60 m i rozciąga na przestrzeni ok. 800 km, zob. Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 22.
  2. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
  3. ↑ a b c d Hund 2014 ↓, s. 616.
  4. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 810.
  5. ↑ a b c d e f Riffenburgh 2007 ↓, s. 811.
  6. ↑ Hund 2014 ↓, s. 369.
  7. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Ross Ice Shelf ↓.
  8. ↑ Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k Encyclopædia Britannica ↓.
  10. ↑ a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓.
  11. ↑ a b c d e f Hund 2014 ↓, s. 617.
  12. ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1–2.
  13. ↑ a b New Zealand Department of Conservation ↓.
  14. ↑ a b c d New Zealand Foreign Affiars and Trade ↓.
  15. ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1.
  16. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 804.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Morza na świecie
Ocean Arktyczny
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Ocean Spokojny
Ocean Południowy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Morze_Rossa&oldid=69319362”