73°S 112°W/-73,000000 -112,000000Morze Amundsena
 Wybrzeże Walgreena i Morze Amundsena – zdjęcie satelitarne | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Powierzchnia |
98 tys. km² |
| Największa głębia |
585 m |
| Zasolenie |
32–34‰ |
| Temperatura |
0,2 °C do –1,8 °C |
| Typ morza |
szelfowe |
| Wyspy | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
| 73°S 112°W/-73,000000 -112,000000
| |
| |
Morze Amundsena[1] (ang. Amundsen Sea[1]) – przybrzeżne morze szelfowe, część Oceanu Południowego u wybrzeży Ziemi Marii Byrd w Antarktydzie Zachodniej między Cape Dart na Wyspie Siple’a na zachodzie a Cape Flying Fish na Wyspie Thurstona na wschodzie.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Morze zostało nazwane w 1929 roku przez norweską ekspedycję pod kierownictwem kapitana Nilsa Larsena (1900–1976) na cześć zdobywcy bieguna południowego Roalda Amundsena (1872–1928)[2]. Sam Amundsen zbliżył się do wód morza w marcu 1899 roku, podczas Belgijskiej Wyprawy Antarktycznej, kiedy statek ekspedycji „Belgica” dryfował w regionie[3].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Morze Amundsena jest morzem przybrzeżnym Oceanu Południowego u wybrzeży Ziemi Marii Byrd pomiędzy Cape Dart na Wyspie Siple’a (73°07′S 126°09′W/-73,116667 -126,150000[4]) na zachodzie a Cape Flying Fish na Wyspie Thurstona (72°03′S 102°20′W/-72,050000 -102,333333 na wschodzie[4])[5]. Od zachodu graniczy z nienazwanym akwenem morskim, za którym znajduje się Morze Rossa[a], a od wschodu z Morzem Bellingshausena[4]. Jego północna granica pozostaje niezdefiniowana[3].
Akwen ma powierzchnię 98 tys. km², jego średnia głębokość wynosi 286 m, a maksymalna 585 m[6]. Na dnie morza znajdują się góry wulkaniczne[6].
Temperatura wód powierzchniowych waha się od +0,2 °C do –1,8 °C, a ich zasolenie utrzymuje się na poziomie 32–34‰[6]. Temperatura wód na głębokości 200 m wynosi +2°C, a ich zasolenie to 35‰[6].
Przez cały rok akwen pokrywa w większości lód morski, przy czym na ok. 1/3 linii brzegowej rozciągają się bariery lodowców szelfowych[6], z których największą jest Lodowiec Szelfowy Getza. Morze posiada dwie zatoki wolne od lodu – Russell Bay między Carney Island a Siple Island oraz Pine Island Bay, do której spływają Pine Island Glacier i Thwaites Glacier[7]. Lodowce te wypełniają prawie cały obszar Amundsen Sea Embayment (ASE), który jest jednym z trzech największych zlewni lądolodu Antarktydy Zachodniej West Antarctic Ice Sheet[7]. Przez niektórych naukowców lodowce te uważane są za kluczowe dla lądolodu – ich dezintegracja zagroziłoby istnieniu całego lądolodu i doprowadziłaby do podniesienia światowego poziomu morza o ok. 1–2 m[7].
W lodach pokrywających akwen występują liczne połynie, w których rozwija się życie morskie, m.in. fitoplankton, widłonogi, glony[7]. W wodach morza żyją foki – krabojady focze, foczki małe, kotiki nowozelandzkie i foki Weddella[7]. W obszarze morza odnotowano liczne fulmary południowe, petrelce olbrzymie, petrele śnieżne i oceanniki, leucocarbo, wydrzyki antarktyczne i brunatne oraz rybitwy antarktyczne[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy na Morze Amundsena dotarł James Cook (1728–1779) na przełomie lat 1773 i 1774 na statku „Resolution”, osiągając 71°10‘S 106°54‘W[3]. Na wody akwenu wpływały ekspedycje amerykańskie, niemieckie, norweskie i brytyjskie[3]. Granice morza zostały określone na podstawie informacji uzyskanych w ramach programu United States Antarctic Service w latach 1939–1941, Operacji Highjump w latach 1946-1947 i kolejnych ekspedycji amerykańskich[2].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Według niektórych studiów Morze Amundsena rozciąga się na zachodzie do Przylądka Colbecka i graniczy z Morzem Rossa, zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 33.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 21.
- ↑ a b SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d Riffenburgh 2007 ↓, s. 33.
- ↑ a b c Hund 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Mills 2003 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d e Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e f Hund 2014 ↓, s. 27.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Amundsena, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-12-26].
- Amundsen Sea (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-12-26].
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-12-26]. (ang.).
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-12-26]. (ang.).
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis Group, 2007. ISBN 0-415-97024-5. [dostęp 2022-12-26]. (ang.).