Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach
.jpg) Rzeźba pomnika od frontu (2022) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce |
rzeźba: cmentarz żołnierzy sowieckich w parku im. T. Kościuszki; cokół: pl. Wolności |
| Typ obiektu |
rzeźba na cokole |
| Projektant | |
| Materiał |
brąz i piaskowiec |
| Całkowita wysokość |
ok. 10 m |
| Data odsłonięcia |
1947 lub 1949 |
| Data likwidacji |
14 maja 2014 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°14′24,9″N 19°00′12,9″E/50,240250 19,003583
| |
Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach – pomnik w Katowicach, odsłonięty w 1947 bądź 1949 roku, pierwotnie składający się z rzeźby przedstawiającej żołnierzy Armii Czerwonej na cokole znajdującym się na placu Wolności w dzielnicy Śródmieście. W 2014 roku rzeźba została zdemontowana z pomnika i przeniesiona na cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej w parku T. Kościuszki. Autorem pomnika był Stanisław Marcinów.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pomysł powstania obelisku ku czci żołnierzy radzieckich w Katowicach pojawił się w 1945 roku, już dwa dni po zajęciu miasta przez wojska Armii Czerwonej[1]. Miał upamiętnić 300. czerwonoarmistów z 59. Armii i 4. Samodzielnego Korpusu Pancernego gwardii 1 Frontu Ukraińskiego, którzy polegli podczas zajmowania Katowic[2]. 19 lutego 1945 roku został zawiązany Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika ku Czci Armii Czerwonej, w skład którego weszli: pełnomocnik Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej na województwo śląskie gen. Aleksander Zawadzki, wojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, przedstawiciel Armii Czerwonej ppłk Niezurin oraz ordynariusz archidiecezji katowickiej bp Stanisław Adamski[3]. Prace nad jego wykonaniem zlecono Pawłowi Stellerowi, a został on odsłonięty 23 lutego 1945 roku[4]. Obelisk ten był zwieńczony czerwoną gwiazdą[5], a na cokole był wykuty sierp i młot. Cała budowla miała 8 metrów wysokości. Komunistyczna propaganda wskazywała mieszkańców i miasto Katowice jako fundatorów pomnika[6].
Wkrótce zdecydowano o budowie nowego monumentu autorstwa Stanisława Marcinowa[4]. Do rzeźby jako modele służyli studenci katowickiego Oddziału Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, a jednym z nich był Ernest Marek – późniejszy grafik Panoramy[7]. Pomnik odsłonięto 27 stycznia 1947 roku[5][8] bądź pod koniec 1949 roku[9].
Od lat 90. XX wieku toczyła się dyskusja nad dalszym losem pomnika[4], a w tym też czasie usunięto z niego napis[1].
Koncepcja przeniesienia pomnika konsultowana była ze stroną rosyjską za pośrednictwem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[10]. W grudniu 2000 roku na demontaż pomnika wyraziła zgodę Ambasada Federacji Rosyjskiej[11], a o porozumieniu poinformował w 2001 roku Andrzej Przewoźnik – sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[12]. Rada Miejska Katowic 21 grudnia 2000 roku podjęła uchwałę o przeniesieniu pomnika na Cmentarz Żołnierzy Armii Czerwonej w parku T. Kościuszki[13].
Wykonania powyższej uchwały domagały się przede wszystkim środowiska prawicowe, organizując co jakiś czas protesty przeciwko obecności pomnika w przestrzeni publicznej[10], a o przeniesieniu pomnika dopiero po 14 latach od uchwały argumentowano dwoma powodami: zagospodarowaniem w budżecie miasta funduszy na te prace oraz trwającym w tym czasie remontem placu Wolności, w momencie którego plac był wyłączony z ruchu[14]. Rzeźbę z pomnika zdemontowano 14 maja 2014 roku[1][7], a po renowacji w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych ustawiono ją w uzgodnionym miejscu[4]. Całkowity kosz związany z renowacją rzeźby i jej przeniesieniem na cmentarz w parku T. Kościuszki wyniósł około 70 tys. złotych[14].
Po przeniesieniu rzeźby z placu Wolności powstały pomysły przywrócenia istniejącego w latach międzywojennych pomnika Nieznanego Powstańca Śląskiego, a także budowy nowych, w tym m.in. ofiar Tragedii Górnośląskiej czy prezydenta USA Ronalda Reagana[1].
W nocy z 26 na 27 lutego 2022 roku stojąca w parku T. Kościuszki rzeźba pomnika żołnierzy radzieckich oraz mogiły zostały zdewastowane przez nieznanych sprawców – z naniesionych na nich haseł wynikało to, że była to reakcja na inwazję Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku[15].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Pomnik Żołnierzy Radzieckich (oficjalnie pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej[16][17][18][13] bądź pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej[11][10][19][14][8]) autorstwa Stanisława Marcinowa[20] pierwotnie składał się z rzeźby przedstawiającej dwóch żołnierzy Armii Czerwonej umieszczonych na cokole, pod którym widniał napis: Wyzwolicielom Armii Czerwonej – Polacy. 27 stycznia 1945 roku[4]. Rzeźba pomnika wykonana jest z brązu, a cokół z piaskowca. Pierwotna wysokość pomnika wynosiła około 10 m[8].
Od 2014 roku rzeźba pomnika znajduje się na cmentarzu żołnierzy radzieckich w parku T. Kościuszki w katowickiej dzielnicy Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka, natomiast cokół pomnika pozostał na placu Wolności w Śródmieściu Katowic[4][21].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Bulsa 2018 ↓, s. 276.
- ↑ Czarnecka 2015 ↓, s. 178-179.
- ↑ Czarnecka 2015 ↓, s. 181.
- ↑ a b c d e f Bulsa i Szmatloch 2019 ↓, s. 108.
- ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 275.
- ↑ Czarnecka 2015 ↓, s. 181–182.
- ↑ a b Tomasz Borówka: Pusty cokół. Pomniki na placu Wolności w Katowicach nie miały szczęścia. 24kato.pl, 2022-02-07. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ a b c Paweł Giergoń: Katowice - Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej. sztuka.net, 2008. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Czarnecka 2015 ↓, s. 182.
- ↑ a b c Z placu Wolności w Katowicach zniknął pomnik żołnierzy radzieckich. dzieje.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ a b Ignatius: Wyzwolenie Placu Wolności w Katowicach!. salon24.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Justyna Przybytek: Katowice: Los pomnika Wdzięczności Armii Radzieckiej niepewny już... 11 lat. dziennikzachodni.pl, 2011-12-12. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ a b Uchwała Nr XXXI/409/00 RADY MIEJSKIEJ KATOWIC z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie zmiany lokalizacji POMNIKA WDZIĘCZNOŚCI ŻOŁNIERZOM ARMII RADZIECKIEJ na Placu Wolności w Katowicach, bip.katowice.eu, Katowice, 21 grudnia 2000, s. 1 [dostęp 2023-10-15].
- ↑ a b c Usunęli pomnik Armii Radzieckiej z centrum Katowic. tvn24.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Karolina Mianecka: Katowice. Zdewastowano pomnik Armii Czerwonej i mogiły żołnierzy. "Głupota w połączeniu z nienawiścią". wiadomosci.gazeta.pl, 2022-03-01. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach zdemontowany. dziennikzachodni.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Nie chcą Pomnika Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w Katowicach. portalsamorzadowy.pl, 2014-01-24. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Zdemontowano pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach. wmeritum.pl, 2014-05-15. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Dorota Stabik; Monika Krasińska: Kontrowersyjny pomnik zdemontowany. radio.katowice.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 78.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-10-15].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-29-1.
- Michał Bulsa, Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9.
- Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, ISBN 978-83-7729-502-1.
- Dominika Czarnecka: „Pomniki wdzięczności” Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2015. ISBN 978-83-7629-777-4. OCLC 1062341968.
