Ronald Reagan

Ronald Reagan Ronald Wilson Reagan
Ronald Reagan (1981)
Data i miejsce urodzenia	6 lutego 1911 Tampico
Data i miejsce śmierci	5 czerwca 2004 Los Angeles
40. prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 20 stycznia 1981 do 20 stycznia 1989
Przynależność polityczna	Partia Republikańska
Pierwsza dama	Nancy Davis
Wiceprezydent	George H.W. Bush
Poprzednik	Jimmy Carter
Następca	George H.W. Bush
Gubernator Kalifornii
Okres	od 2 stycznia 1967 do 6 stycznia 1975
Poprzednik	Pat Brown
Następca	Jerry Brown
Odznaczenia

Ronald Wilson Reagan (ur. 6 lutego 1911 w Tampico, zm. 5 czerwca 2004 w Los Angeles) – amerykański polityk i aktor, 40. prezydent Stanów Zjednoczonych oraz 33. gubernator Kalifornii. Jako przywódca USA udzielił znaczącej pomocy ruchom antykomunistycznym, w tym działającej w Polsce „Solidarności”. W czasie jego prezydentury przeprowadzone zostały reformy w polityce gospodarczej (tzw. reaganomika) o założeniach wywodzących się z ekonomii podaży.

Po ukończeniu studiów w 1932 roku pracował jako radiowy komentator sportowy. Od 1937 roku trudnił się aktorstwem filmowym w Hollywood, był aktywnym członkiem aktorskiego związku zawodowego. Na początku lat 60. wstąpił do Partii Republikańskiej, z jej nominacji sprawował urząd gubernatora Kalifornii (1966–1974), a następnie prezydenta USA (1981–1989). Od początku lat dziewięćdziesiątych cierpiał na chorobę Alzheimera i nie brał udziału w życiu publicznym.

Dzieciństwo i młodość

Ronald Reagan urodził się 6 lutego 1911 roku w Tampico, jako syn sprzedawcy butów Johna Reagana i jego żony Nellie. W 1920 roku rodzina przeniosła się do Dixon, gdzie Ronald uczęszczał do szkół. W szkole średniej występował w kółku teatralnym. W 1928 roku wstąpił do Eureka College, gdzie był przewodniczącym organizacji studenckiej i kapitanem drużyny pływackiej. Po ukończeniu szkoły pracował jako radiowy komentator sportowy w Davenport i Des Moines.

Kariera aktorska

W 1937 roku, przebywając w Kalifornii, otrzymał angaż do filmu Miłość w eterze. Postanowił wówczas pozostać w Hollywood, ponieważ aktorstwo było jego wymarzonym zawodem. Zagrał łącznie w ponad 50 filmach. Najsłynniejsze z nich to: King’s Row, Mroczne zwycięstwo, Brother Rat, Knute Rockne All American, Bedtime for Bonzo, Zabójcy i Hellcats of the Navy. W 1938 roku przystąpił do stowarzyszenia aktorskiego Screen Actor Guild, której został przewodniczącym 9 lat później. W czasie II wojny światowej nagrywał filmy instruktażowe dla wojska. W połowie lat 50. skupił się na pracy w telewizji, m.in. podpisując kontrakt z General Electric na regularne prowadzenie półgodzinnego programu.

Kariera polityczna

W latach 30. Reagan był zwolennikiem polityki Nowego Ładu Franklina Delano Roosevelta i Partii Demokratycznej. W 1948 roku poparł Harry’ego Trumana w wyborach prezydenckich, a dwa lata później Helen Gahagan Douglas z Kalifornii w wyborach do Senatu. Jego poglądy ewoluowały z czasem i w 1952 i 1956 roku organizował przedsięwzięcie „Demokraci na rzecz Eisenhowera”, mające na celu wybór Dwighta Eisenhowera na prezydenta. W 1960 roku agitował za Richardem Nixonem, a dwa lata później opuścił demokratów i zapisał się do Partii Republikańskiej. Dzięki jego działalności w kampanii Barry’ego Goldwatera w 1964 roku zyskał sympatię bossów partyjnych. Dzięki temu dwa lata później wystartował w wyborach na urząd gubernatora Kalifornii. Jego głównym kontrkandydatem był urzędujący gubernator Pat Brown. Reagan uzyskał wówczas 57,6% poparcia, wobec 42,3% dla Browna.

Jako gubernator kładł nacisk na cięcia budżetowe, zmniejszenie podatków i samoograniczanie się władzy. Obciął wydatki na oświatę i szkolnictwo wyższe, przeciw czemu protestował Clark Kerr, rektor Uniwersytetu Kalifornijskiego. Wobec tego Reagan zwolnił Kerra ze stanowiska, podnosząc opłaty za naukę. Cięcia objęły także opiekę społeczną, jednak w wyniku nacisków gubernator musiał pójść na kompromisy i wprowadzić lżejsze reformy od zapowiadanych. Sprzeciwiał się zniesieniu kary śmierci, jednak na tym polu także poniósł porażkę. Jego działania miały na celu także ograniczenie wzrostu biurokracji – przez cały okres jego urzędowania zatrudnienie utrzymało się na poziomie 103 tysięcy osób. Obniżył podatki od nieruchomości, podwyższając podatki dochodowe, a także zaostrzył kryteria kwalifikacji do świadczeń społecznych, przez co liczba osób je otrzymujących spadła. W 1972 roku ubiegał się o drugą kadencję gubernatorską, co udało mu się osiągnąć po pokonaniu Jesse’ego Unrucha. Cztery lata później postanowił nie kandydować po raz trzeci, tylko wystartować w wyborach prezydenckich. O nominację Partii Republikańskiej musiał walczyć z urzędującym prezydentem Geraldem Fordem. Nie udało mu się jednak przekonać delegatów partyjnych i nominację otrzymał Ford.

W 1980 roku ponownie postanowił ubiegać się o prezydenturę. Wziął udział we wszystkich zorganizowanych prawyborach, aby zapewnić sobie poparcie delegatów. Jego głównymi kontrkandydatami byli George H.W. Bush, James Baker, John Anderson i John Connally. Po marcowych prawyborach w Karolinie Południowej, z wyścigu wycofał się Connally, który udzielił swojego poparcia Reaganowi. W tym samym czasie prezydent Ford oznajmił, że nie będzie ubiegał się o ponowną prezydenturę. W maju Bush podjął decyzję o niekandydowaniu i wsparł Reagana, twierdząc, że głównym celem Partii Republikańskiej jest odsunięcie od władzy Jimmy’ego Cartera. Na lipcowej konwencji republikanów w Detroit, Reagan uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu. Początkowo zaproponował wiceprezydenturę Fordowi, jednak były prezydent chciał zwiększenia kompetencji drugiej osoby w państwie. Reagan nie chciał się na to zgodzić, wobec czego Ford nie przyjął propozycji. Wówczas nominat złożył ofertę Bushowi, która została zaakceptowana. W głosowaniu powszechnym Reagan otrzymał prawie 44 miliony głosów, wobec ponad 35 milionów dla Cartera i 5,7 miliona dla Andersona. W Kolegium Elektorskim na republikanina głosowało 489 elektorów, podczas gdy na demokratę – 49. Reagan został zaprzysiężony 20 stycznia 1981 roku.

Prezydentura

Pierwsza kadencja

W przemówieniu inauguracyjnym podkreślił swoje konserwatywne poglądy społeczno-gospodarcze: zapowiedział redukcję wydatków publicznych (z wyjątkiem budżetu wojskowego), obniżenie podatków, zmniejszenie zatrudnienia w administracji publicznej i ograniczenie ingerencji rządu federalnego w gospodarkę. W dziedzinie polityki zagranicznej podkreślił chęć utrzymania pokoju, zaznaczając jednak swoje nieugięcie wobec komunizmu. W swoim gabinecie Reagan także zgromadził ludzi o konserwatywnych poglądach: sekretarzem stanu został Alexander Haig, sekretarzem obrony – Caspar Weinberger, sekretarzem skarbu – Donald Regan, prokuratorem generalnym – William French Smith, doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego – Richard Allen, a szefem personelu Białego Domu – James Baker. Jedyną kobietą w rządzie Reagana była ambasador USA przy ONZ – Jeane Kirkpatrick, natomiast jedynym Afroamerykaninem był sekretarz urbanizacji Samuel Pierce.

Jednym z pierwszych wydarzeń w czasie pierwszej kadencji była próba dokonania zamachu na Reagana. 30 marca 1981 roku przed hotelem Washington Hilton, John Hinckley kilkakrotnie strzelił w kierunku Reagana, raniąc go, a ponadto rzecznika prasowego Białego Domu Jamesa Brady’ego, agenta Secret Service Timothy’ego McCarthy’ego i policjanta Thomasa Delahanty’ego. Ranny prezydent został niezwłocznie przetransportowany do szpitala, gdzie został zoperowany. 4 kwietnia był już w stanie rozmawiać ze współpracownikami, a osiem dni później został wypisany ze szpitala.

Od początku prezydentury, Reagan prowadził konserwatywną politykę gospodarczą (reaganomika), zagraniczną i wojskową. Silna opozycja wobec socjalizmu, zwalczanie lewicowych rządów i pomoc proamerykańskim reżimom spowodowały liczne napięcia w stosunkach ze Związkiem Radzieckim. Gdy w grudniu 1981 roku w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadzono stan wojenny, prezydent USA ogłosił sankcje wobec władz PRL. Stwierdził, że pomoc humanitarna będzie kontynuowana, lecz tylko pod warunkiem pewności, że żywność dociera do potrzebujących. Ponadto Reagan zawiesił uprawnienia linii lotniczych LOT w komunikacji pomiędzy PRL i USA, wstrzymał odnowienie zabezpieczeń kredytowych z Banku Eksportowo-Importowego i zaapelował do państw sojuszniczych o ograniczenie dostaw nowoczesnych technologii do Polski. Ponadto wstrzymano wymiany naukowe i medyczne, a także zaprzestano przyznawać wizy dla Polaków udających się do Stanów Zjednoczonych. Gdy Sejm PRL przyjął uchwałę o związkach zawodowych w październiku 1982 roku, USA cofnęły klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Podwyżka stawek celnych miała pozbawić PRL 30–40 miliardów dolarów dochodów z eksportu. Sankcjami został objęty także ZSRR. 29 grudnia 1981 wstrzymano licencje na dostawy sprzętu elektronicznego, dostawy zbóż, zawieszono rokowania dotyczące nowego układu rozbrojeniowego, wstrzymano loty Aerofłotu i nie odnowiono układu o wymianie naukowej. Wszelkie restrykcje zostały zniesione dopiero w 1987 roku.

W 1981 roku Reagan podejmował także wysiłki na rzecz ustabilizowania sytuacji na Bliskim Wschodzie. 1 września przedstawił plan, zakładający wstrzymanie budowy osiedli izraelskich na Zachodnim Brzegu Jordanu i w strefie Gazy, wybór autonomicznej władzy Palestyny i przekazanie władzy na 5 lat palestyńskim mieszkańcom tychże terenów. Prezydent sprzeciwiał się powołaniu autonomicznego państwa palestyńskiego, jednak postulował stowarzyszenie terenów Cisjordanii i Gazy z Jordanią i niepodzielność Jerozolimy.

Ronald Reagan podczas spotkania z członkami Kongresu (1983)

Polityka antykomunistyczna znalazła także odzwierciedlenie w stosunkach z sojusznikami – na początku czerwca 1982 roku Reagan udał się do Paryża, aby spotkać się z prezydentem Francji François Mitterrandem i przywódcami 6 innych krajów. Prezydent Stanów Zjednoczonych chciał, by państwa sojusznicze ograniczyły kredyty dla ZSRR i innych krajów socjalistycznych, jednak nie uzyskano w tej kwestii konsensusu. Liderzy ustalili jednak, że kredyty będą oprocentowane na poziomie co najmniej 12,5%. Reagan bezskutecznie domagał się zatrzymania budowy gazociągu z Syberii do Europy Zachodniej. 8 czerwca Reagan wizytował w Londynie, dzień później w Bonn, a 11 czerwca w Berlinie Zachodnim. We wszystkich trzech miejscach nawoływał do bardziej zdecydowanej opozycji wobec Związku Radzieckiego i przyjęcia amerykańskiego programu kontroli zbrojeń.

W czasie trwania pierwszej kadencji, Reagan przeznaczył ponad półtora biliona dolarów na zbrojenie i nie podejmował próby wznowienia rozmów na temat rozbrojenia. W 1983 roku postanowił o rozmieszczeniu rakiet średniego zasięgu MGM-31B Pershing II w krajach Europy Zachodniej.

Jesienią 1983 utworzono komitet na rzecz reelekcji Reagana. Oficjalnie prezydent ogłosił decyzję o starcie w wyborach 29 stycznia 1984 roku. Delegaci Partii Republikańskiej, udzielili mu jednomyślnego poparcia na konwencji w Dallas w dniach 20–23 sierpnia. Z ramienia demokratów jego przeciwnikiem był Walter Mondale. W głosowaniu powszechnym urzędujący prezydent uzyskał ponad 54 miliony głosów, przy ponad 37 milionach dla Mondale’a. W Kolegium Elektorów Reagan otrzymał 525 głosów, wobec 13 dla kandydata Partii Demokratycznej.

Druga kadencja

W 1985 roku Reagan rozpoczął rokowania rozbrojeniowe ze Związkiem Radzieckim, pomimo zapowiedzi utrzymania tempa zbrojeń amerykańskich. Jednocześnie oskarżył Libię, Koreę Północną, Nikaraguę i Kubę o przynależność do państw terrorystycznych, stwierdzając jednocześnie, że współpracują one z ZSRR. 8 kwietnia I sekretarz KPZR Michaił Gorbaczow oświadczył, że chce się spotkać z amerykańskim prezydentem. Przywódca Związku Radzieckiego wprowadził moratorium na rozmieszczanie rakiet w Europie i przeprowadzanie podziemnych prób jądrowych. Reagan jednak nie poszedł za przykładem Gorbaczowa i kontynuował zbrojenia. Spotkanie obu przywódców odbyło się w dniach 19–21 listopada 1985 roku w Genewie. Zawarto tam wówczas porozumienia dotyczące regularnych spotkań sekretarza stanu i ministra spraw zagranicznych, wznowieniu komunikacji lotniczej i wymiany naukowo-oświatowej, otwarciu konsulatów w Kijowie i Nowym Jorku oraz o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska i wynalezienia lekarstwa na raka.

Na początku 1986 roku Reagan zapowiedział kontynuację programu badań kosmicznych, pomimo że 28 stycznia, krótko po starcie, rozbił się wahadłowiec Challanger. Ponadto zwrócił się do Kongresu o wyasygnowanie 100 milionów dolarów na wsparcie dla kontrrewolucjonistów w Nikaragui. Popierał także powstania w Angoli, Kampuczy i Afganistanie. W dniach 11–12 października w Reykjavíku odbyło się drugie spotkanie Reagana i Gorbaczowa. Podczas rozmów Gorbaczow postulował zmniejszenie zbrojeń jądrowych, poprzez zaprzestanie prób w kosmosie. Ponieważ jednak uniemożliwiłoby to prowadzenie badań nad Inicjatywą Obrony Strategicznej, Reagan nie przystał na tę propozycję.

Miesiąc po rozmowach w Islandii, w Stanach Zjednoczonych wybuchła afera Iran-Contras. Libański tygodnik „Al Shiraa” ujawnił, że były doradca ds. bezpieczeństwa narodowego Robert McFarlane, wraz z trzema współpracownikami, we wrześniu 1986 roku przybył do Teheranu i wręczył prezenty tamtejszym oficjelom. Ponadto ujawniono, że USA dostarczało potajemnie broń Iranowi, w zamian za uwolnienie kilku amerykańskich zakładników z rąk Hezbollahu. Reagan wielokrotnie wcześniej zapewniał, że nie będzie pertraktować z porywaczami i nakłaniał sojuszników do przestrzegania nałożonego wcześniej na Iran embarga na broń. Opinia publiczna i prasa zaczęła wówczas ostro atakować prezydenta, zarzucając mu hipokryzję. 13 listopada Reagan wygłosił oświadczenie, w którym zaprzeczył informacjom tygodnika dotyczącym negocjacji z terrorystami, jednak przyznał, że niewielkie ilości broni były dostarczane, tłumacząc to interesem narodowym kraju. Potwierdził także, że McFarlane był tajnym wysłannikiem USA, mającym nawiązać stosunki z władzami irańskimi, ale nie został przyjęty przez ajatollaha Chomeiniego. Prezydent nie uznawał swojej winy i nie zamierzał dymisjonować sekretarza stanu George’a Shultza. 25 listopada prokurator generalny Edwin Meese upublicznił, że pieniądze uzyskane ze sprzedaży broni zostały przelane na szwajcarskie konto, z którego potem czerpali kontrrewolucjoniści nikaraguańscy. Zaznaczył jednak, że prezydent nie był o tym informowany. W wyniku tych wydarzeń, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego, John Poindexter i jego zastępca Oliver North, złożyli rezygnacje. Na początku 1987 roku powołano trzyosobową komisję, pod przewodnictwem Johna Towera, która 25 lutego przedłożyła raport. Komisja Towera orzekła, że Reagan nie był świadomy wszystkich działań w aferze Iran-Contras, jednakże bardzo krytycznie oceniła pozostałe działania prezydenta. W wyniku raportu Reagan postanowił powołać nowego szefa personelu Białego Domu, po rezygnacji Donalda Regana. Kilku polityków odmówiło, nie chcąc się wiązać z administracją znajdującą się w kryzysie wizerunkowym, jednak ostatecznie ofertę posady przyjął lider republikanów w Senacie – Howard Baker. Ponadto 4 marca prezydent wygłosił orędzie, w którym przyznał się do błędu i wziął na siebie pełną odpowiedzialność. W międzyczasie powołano także komisje Izby Reprezentantów i Senatu, które opublikowały swój raport 18 listopada 1987 roku. W raporcie stwierdzają, że prezydent wiedział o działaniach Krajowej Rady Bezpieczeństwa, a jeśli nie wiedział, to niedostatecznie panował nad podległymi mu organami.

Na początku czerwca 1987 roku Reagan udał się do Wenecji na konferencję liderów państw kapitalistycznych. Rozmowy dotyczyły współpracy na linii Wschód-Zachód, zacieśnienia współpracy państw zachodnich, redukcji zbrojeń i przestrzegania praw człowieka. Ponadto dyskutowano na temat terroryzmu, bezpieczeństwa w Zatoce Perskiej i epidemii AIDS. Przy okazji wizyty we Włoszech, Reagan spotkał się także z papieżem Janem Pawłem II w Watykanie. Było to trzecie takie spotkanie, podczas których omawiano problemy wyścigu zbrojeń, stosunków krajów kapitalistycznych z socjalistycznymi i programów pomocy humanitarnej. Na drugim ze spotkań (w czerwcu 1984 roku) Stany Zjednoczone i Watykan po 117-letniej przerwie ponownie nawiązały stosunki dyplomatyczne. Ambasadorem USA w Watykanie został William Wilson.

W listopadzie 1987 roku w Genewie toczyły się rokowania sekretarza stanu George’a Shultza i ministra spraw zagranicznych Eduarda Szewardnadzego. W czasie tych rozmów uzgodniono treść traktatu dotyczącego rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Porozumienie INF zostało podpisane 8 grudnia w Waszyngtonie przez Gorbaczowa i Reagana. Skutkiem tego porozumienia była rezygnacja Stanów Zjednoczonych z utrzymywania rakiet średniego i krótkiego zasięgu w Europie i zapewnienie niestosowania takich środków w przyszłości. Tydzień później Reagan spotkał się z senatorami, aby złożyć wyjaśnienia w sprawie traktatu.

Na początku 1988 roku Reagan zapowiedział chęć 50% redukcji zbrojeń USA i ZSRR. Utrzymywał jednak swoje zdecydowane poparcie dla SDI oraz kontrrewolucjonistów nikaraguańskich. Mimo to 3 lutego Izba Reprezentantów odrzuciła wniosek o wsparcie dla Contras. Z kolei Senat tego samego dnia obalił prezydenckie weto wobec ustawy o zaostrzeniu walki z dyskryminacją rasową i religijną.

Na przełomie maja i czerwca odbyło się czwarte spotkanie Reagana z Gorbaczowem. Tym razem rokowania miały miejsce w Moskwie. Pod koniec maja Senat amerykański zaaprobował układ INF, dzięki czemu Reagan mógł wymienić akty ratyfikacyjne. Ponadto obaj uzgodnili wzajemne informowanie o ewentualnym wystrzeleniu rakiet balistycznych i stopniowym redukowaniu broni ofensywnej. Dodatkowo postanowili o wspólnym przeprowadzeniu eksperymentu w dziedzinie kontroli podziemnych wybuchów jądrowych na poligonach doświadczalnych.

W lecie 1988 roku odbywała się kampania wyborcza przed wyborami prezydenckimi, w której Reagan udzielił stanowczego poparcia swojemu wiceprezydentowi – George’owi Bushowi. Bush uzyskał nominację Partii Republikańskiej i odniósł zwycięstwo w wyborach powszechnych oraz w głosowaniu Kolegium Elektorów nad kandydatem Partii Demokratycznej Michaelem Dukakisem.

Emerytura i śmierć

Po opuszczeniu Białego Domu, Reaganowie przenieśli się do Kalifornii. Na emeryturze były prezydent zajmował się wygłaszaniem wykładów i pisaniem pamiętników. Czasami udawał się w podróże, m.in. do Japonii w 1989 roku i do Polski rok później. Jesienią 1991 roku odbyło się uroczyste otwarcie Biblioteki Prezydenckiej w Simi Valley. W czasach administracji George’a Busha udzielał rad prezydentowi, natomiast krytykował gabinet Billa Clintona. Od czasu zachorowania na Alzheimera rzadziej udzielał się publicznie. Zmarł 5 czerwca 2004 w Los Angeles, w wyniku zapalenia płuc. Pogrzeb odbył się 11 czerwca, a uczestniczyli w nim m.in. prezydenci USA George W. Bush, George H.W. Bush, Gerald Ford, Jimmy Carter i Bill Clinton, premierzy Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher i Tony Blair, były prezydent Związku Radzieckiego Michaił Gorbaczow, były prezydent Polski Lech Wałęsa, były premier Kanady Brian Mulroney, premier Włoch Silvio Berlusconi i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder.

Życie prywatne

Ronald Reagan poznał swoją pierwszą żonę Jane Wyman na planie filmu Brother Rat. Para miała córki Maureem (1941–2001) i Christine (zmarłą krótko po urodzeniu w 1947), a ponadto wychowywała adoptowanego Michaela (ur. 1945). Swoją drugą żonę, Nancy, Reagan poznał na planie filmu Hellcats of the Navy. Miał z nią córkę Patricię Ann (ur. 1952) i syna Ronalda Prescotta (ur. 1958).

Zdrowie

13 lipca 1985 roku przeszedł kilka operacji, które były spowodowane złośliwymi zmianami nowotworowymi. Usunięto mu polipy i fragment jelita. 30 lipca zoperowano jego nos, w celu usunięcia podrażnionej tkanki, a 10 października usunięto stamtąd kolejne komórki nowotworowe. W czasie jego absencji, obowiązki prezydenta sprawował wiceprezydent George Bush. W 1994 roku podał do wiadomości publicznej, że cierpi na chorobę Alzheimera. Według jego syna Michaela, pierwsze objawy schorzenia pojawiły się u byłego prezydenta w 1992 roku.

Zobacz też

• zimna wojna
• USS Ronald Reagan (CVN-76)

Bibliografia

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.)

Linki zewnętrzne

• Ronald Reagan (ang.). Biały Dom. [dostęp 2018-01-22].
• First Inaugural Address of Ronald Reagan (ang.). Avalon Project. [dostęp 2018-01-22].
• Second Inaugural Address of Ronald Reagan (ang.). Avalon Project. [dostęp 2018-01-22].
• Ronald Reagan w bazie Filmweb
• Ronald Reagan w bazie IMDb (ang.)