Władysław Witwicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Władysław Witwicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 30 kwietnia 1878
Lubaczów
Data i miejsce śmierci 21 grudnia 1948
Konstancin
Zawód, zajęcie psycholog, tłumacz, filozof, artysta
Tytuł naukowy profesor zwyczajny
Alma Mater Uniwersytet Lwowski
Uczelnia Uniwersytet Warszawski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Grób rodziny Witwickich na cmentarzu w Skolimowie (Konstancin-Jeziorna). Błędnie podany rok urodzenia Euzebii Popławskiej (ur. 1880) i Tadeusza Witwickiego (ur. 1902).

Władysław Witwicki (Józef Sas Wasylkowicz[1]) (ur. 30 kwietnia 1878 w Lubaczowie[2], zm. 21 grudnia 1948 w Konstancinie[3]) – jeden z ojców polskiej psychologii[4][5], filozof i historyk filozofii, tłumacz (gł. dzieł Platona), teoretyk sztuki i artysta, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

W latach 1884–1888 uczęszczał do szkoły powszechnej we Lwowie, w latach 1888–1896 do Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa. Od 1896 studiował m.in. psychologię i filozofię na Uniwersytecie Lwowskim. Był uczniem Kazimierza Twardowskiego[2][6]. 14 kwietnia 1901 doktoryzował się na tymże uniwersytecie z filozofii jako przedmiotu głównego i zoologii jako przedmiotu pobocznego, broniąc rozprawę pt. Analiza psychologiczna ambicji[7]. Była ona rezultatem bezpośrednich oddziaływań Kazimierza Twardowskiego, a także lektury polecanych przez niego autorów, głównie Franza Brentano oraz jego uczniów – Aloisa HöfleraInformacje powiązane z artykułem „Alois Höfler” w Wikidanych i Alexiusa Meinonga[8].

W latach 1901–1902 Witwicki studiował na uniwersytetach w Wiedniu (pod kierunkiem Aloisa Höflera) i Lipsku (pod kierunkiem Wilhelma Wundta)[2][9]. 27 kwietnia 1902 został dopuszczony do udziału w pracach eksperymentalnych prowadzonych w laboratorium psychologicznym Wundta[10]. 1 września 1902 rozpoczął pracę na stanowisku zastępcy nauczyciela w IV Gimnazjum we Lwowie[10]. Był jednym z inicjatorów i współzałożycieli, a także skarbnikiem powstałego 12 lutego 1904 we Lwowie Polskiego Towarzystwa Filozoficznego[11][10]. 1 października 1904 po obronie rozprawy habilitacyjnej pt. Analiza psychologiczna objawów woli został docentem filozofii Uniwersytetu Lwowskiego (do 1917[12]). Nominacja na docenta prywatnego została zatwierdzona przez CK Ministerium Wychowania i Oświaty 31 października 1905[13][10]. W tym samym roku został mianowany zastępcą nauczyciela w III Gimnazjum, a następnie nauczycielem w IV Gimnazjum we Lwowie[10]. Uczył propedeutyki filozofii w Prywatnym Gimnazjum Zofii Strzałkowskiej we Lwowie[14]. W roku akademickim 1907–1908 prowadził całoroczny wykład na Uniwersytecie Lwowskim: Lektura i interpretacja III księgi Etyki Spinozy. 15 lipca 1908 CK Szkolna Rada Krajowa przeniosła Witwickiego z IV do VII Gimnazjum we Lwowie, gdzie pracował do wybuchu I wojny światowej. Jednocześnie prowadził zajęcia z estetyki, filozofii i psychologii na Uniwersytecie Lwowskim i Politechnice Lwowskiej[15][16]. Od 1911 studiował prace Williama Jamesa, co zaowocowało w jego naukowej twórczości (teoria supozycji, teza o współzależności światów: wewnętrznego i zewnętrznego, inspiracja do badań nad wiarą ludzi oświeconych w Polsce)[17]. W latach 1911–1918 był członkiem komitetu redakcyjnego i jednym z najaktywniejszych współpracowników czasopisma Ruch Filozoficzny[13][18], oficjalnego organu Polskiego Towarzystwa Filozoficznego[19][20].

W 1919 roku Witwicki został profesorem nadzwyczajnym, a w 1920 profesorem zwyczajnym psychologii na Uniwersytecie Warszawskim[12][18][21]. Do emerytury (1948) kierował na tymże Uniwersytecie pracami Zakładu Psychologii Doświadczalnej, będącego zalążkiem obecnego Wydziału Psychologii[1]. Brał udział w obradach międzynarodowych zjazdów i kongresów psychologicznych oraz filozoficznych (Haga, Kopenhaga, Mediolan, Neapol, Paryż, Utrecht, Warszawa, Wiedeń)[22][23][12]. 17 marca 1938 został prezesem Polskiego Towarzystwa Psychotechnicznego[24]. W tym czasie uczestniczył również aktywnie w życiu społecznym. Protestował przeciwko gettu ławkowemu[25][26], pisał artykuły i udzielał porad w popularnych czasopismach[27], recenzował książki i wystawy malarskie[28], projektował okładki do publikowanych przez Gabrielę Zapolską „skandalizujących” sztuk teatralnych[25]. Zdobył również uznanie i popularność jako autor i lektor cyklu pogadanek radiowych Przechadzki ateńskie, prowadzonych od 31 stycznia do 21 marca 1939 i będących owocem jego pobytu w Atenach (wrzesień – październik 1937)[12][24][29][30].

Krótko przed wybuchem II wojny światowej kupił willę w Konstancinie, w której zamieszkał z żoną Heleną i synem Tadeuszem[31]. W czasie okupacji Witwicki prowadził tajne nauczanie, nie zaprzestał pracy artystycznej, naukowej i przekładowej, ale nie prowadził działalności psychologicznej. Jego prace i przekłady z tego okresu zostały wydane dopiero po 1956 roku[32]. W latach 1945–1948 prowadził zajęcia z psychologii (seminarium) ze studentami Uniwersytetu Warszawskiego w swoim domu w Konstancinie[24][33]. Zmarł 21 grudnia 1948 w Konstancinie. Został pochowany na cmentarzu w Skolimowie[31].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Był piątym dzieckiem Urszuli z domu Woińskiej (ur. 1936, siostrzenicy arcybiskupa lwowskiego Łukasza Baranieckiego) i kancelisty sądowego Ludwika-Filipa Wasylkowicza Witwickiego (1830–1884)[34]. Dwukrotnie zawarł związek małżeński – w 1901 z Euzebią Popławską (1880–1944)[35] w obrządku rzymskokatolickim oraz w 1920 z byłą uczennicą Heleną Dubieńską (1889–1949) w obrządku ewangelicko-reformowanym w Warszawie (zmienił wyznanie, aby móc się ożenić po raz drugi)[36]. Był ojcem Tadeusza, psychologa (1902–1970), adiunkta UW, docenta UMK oraz Janusza (1903–1946), twórcy Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa[10]. Jego bratankiem był Michał Witwicki – architekt i konserwator zabytków[37].

Wkład w rozwój psychologii[edytuj | edytuj kod]

Podręcznik[edytuj | edytuj kod]

Witwicki był autorem pierwszego, kilkukrotnie wznawianego (2 wydania w dwudziestoleciu międzywojennym, 2 wydania po II wojnie światowej)[38] i rozszerzanego polskiego podręcznika do psychologii[39][40][23]. Napisany z pozycji człowieka o orientacji humanistycznej[41][42], odegrał on istotną rolę w polskiej psychologii okresu międzywojennego (m.in. przyczynił się w znacznym stopniu do ustalenia polskiej terminologii psychologicznej[43]), wykształciło się na nim kilka pokoleń psychologów polskich[44].

Teoria kratyzmu, teoria uczuć[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kratyzm.

Oryginalna teoria psychologiczna Witwickiego to kratyzm (gr. kratos – siła), uzasadniająca zmiany stanów emocjonalnych jednostki dążeniem do uzyskania poczucia mocy. Owo dążenie jest fundamentem całego życia psychicznego[45]. Zalążki teorii kratyzmu pojawiły się już w pracy doktorskiej Witwickiego Analiza psychologiczna ambicji (1900)[46]. Zawiera ona najważniejsze tezy, które następnie zostały odpowiednio rozwinięte. Za oficjalną datę ogłoszenia tej teorii i nazwania jej „kratyzmem” przyjmuje się 25 lipca 1907 – dzień wygłoszenia referatu na sekcji filozoficznej X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie[47][45]. Pełne rozwinięcie i dojrzałą formę uzyskała w drugim tomie podręcznika psychologii (1927)[40][48]. O randze teorii kratyzmu świadczy jej zbieżność z ogłoszoną później (1912) teorią dążenia do mocy Alfreda Adlera. Zbieżność myśli obu uczonych świadczy o osadzeniu psychologicznych poglądów Witwickiego w nurcie nauki europejskiej[49].

Teoria kratyzmu odcisnęła swoje piętno w estetyce. Witwicki wprowadził pojęcie „układu spoistego dobrze zamkniętego”. Według niego układy takie wzmagają nasze poczucie mocy[50], natomiast chaotyczna wielość i różnorodność zjawisk budzi niepokój, czujemy się wobec niej słabi i bezradni. Gdy różnorodność ta zostaje uporządkowana, daje to ludziom przyjemne poczucie panowania nad różnorodnością[51].

Z teorią kratyzmu powiązana jest teoria uczuć[52] (powstałych na tle powiększenia lub obniżenia poczucia mocy), w ramach której Witwicki dokonał klasyfikacji uczuć[53][54].

Psychologia religii[edytuj | edytuj kod]

Jako jeden z nielicznych na świecie, Witwicki wprowadził zagadnienie religijności do podręcznika psychologii[55]. Mimo niekonfesyjnego charakteru poglądów, przyznał poczuciu religijnemu kluczową rolę w światopoglądzie (chociaż uważał, że nie jest ono zjawiskiem powszechnym[56]). W skład tego poczucia wchodzą: podobne do opisanego przez Rudolfa Otto poczucie świętości, antropocentryczne i antropomorficzne odczucie świata (obejmujące potrzebę wiary w nieśmiertelność osobistą) oraz magiczne pojmowanie zjawisk i związków między nimi[57]. Według Witwickiego świętością tchnie dla człowieka obdarzonego poczuciem religijnym to, co się wydaje nadludzko potężne a niezrozumiałe, dobre a straszne, pociągające i jednocześnie przerażające[58].

Opublikowana przed drugą wojną światową jedynie we Francji Wiara oświeconych (1939) jest studium teoretycznym i empirycznym z psychologii religii[59]. Zawiera ona zręby teorii wiary religijnej, zilustrowane materiałami z przeprowadzonych osobiście przez jej autora badań empirycznych. Rezultaty tych badań pozwoliły Witwickiemu na dokładniejsze sformułowanie psychologicznej zasady sprzeczności[60]. Stały się podstawą tezy o istnieniu w ludzkiej wiedzy sfery supozycji[61], na którą składają się sądy wydane bez tzw. momentu asercji lub też przekonania nieszczere („przekonania na niby”)[62]. Takie pojecie supozycji (niem. Annahme) Witwicki zaczerpnął od austriackiego filozofa Alexiusa Meinonga[63][64][65]. W sferze supozycji „umiejscowił” wiarę religijną ludzi oświeconych[41]. Jako „przekonanie na niby”, wiara taka jest stopniowalna, od nieomal pewności do prawie całkowitego zwątpienia. W pierwszym przypadku typ religijności może być nazwany ortodoksyjnym. Pozostałe typy to religijność subiektywna (selektywna) i religijność symboliczno-alegoryczna. Osoby pierwszego i drugiego typu mają trudności z godzeniem przekonań religijnych z wiedzą naukową (paraliż logiczny), z rozstrzyganiem dylematów moralnych (paraliż moralny) oraz z oceną etyczną postaci religijnych (paraliż etyczny)[66][67][68]. Przejściu od supozycji do przekonań twierdzących (akceptowalnych) sprzyjają według Witwickiego takie czynniki, jak uczucie szacunku, czci, pewne obawy (przed karą), nawyki (tradycja), wpływy (sugestie) autorytetów (czcigodnych instytucji), osób znaczących (rodziców)[69].

Najbardziej znaczący dla niekonwencjonalnej postawy Witwickiego wobec zagadnień psychologicznych był sceptycyzm w stosunku do tego, co opiera się jedynie na nawyku, przesądzie, tradycji i zabobonie[70]. W swoim tłumaczeniu ewangelii Mateusza i Marka (Dobra Nowina według Mateusza i Marka[71]), opatrzonym obszernym komentarzem, Witwicki przeprowadza analizę psychologiczną tekstu oraz osób w nim występujących[72], kwestionując między innymi zdrowie psychiczne Jezusa[73][74].

Psychologiczna zasada sprzeczności[edytuj | edytuj kod]

Witwicki odwołując się do wyników własnych badań stwierdził, że zasada ta w sformułowaniu: „Dwa przekonania, którym odpowiadają sądy sprzeczne, nie mogą istnieć zarazem w tym samym umyśle” (ujęcie Arystotelesa i Jana Łukasiewicza[75]) – jest fałszywa, sprzeczna z doświadczeniem[76][77]. Przeczy jej bowiem szereg faktów rejestrowanych w psychologii marzeń sennych, doznań estetycznych, przeżyć religijnych i magicznych[78]. Tak sformułowana zasada nie dotyczy ludzi chorych psychicznie oraz ludzi normalnych, zdrowych, inteligentnych w czasie snu, poetów, wierzących[77]. Według Witwickiego można tę zasadę utrzymać jedynie w brzmieniu:

Trudno jest człowiekowi przytomnemu przeżywać dwa sprzeczne przekonania równocześnie i świadomie[79].

Człowiek w stanie pełnego czuwania, kiedy przytomnie i jasno myśli, unika, ile może, sądów sprzecznych, a z dwóch sądów przedstawionych sprzecznych jeden uważa wtedy za fałszywy, choć nie zawsze wie, który właśnie jest w danym wypadku fałszywy[80].

Badania Witwickiego w tym zakresie kontynuowała jego uczennica Aniela Meyer-Ginsbergowa[81][82]. Wyniki owych badań opublikowała w pracy doktorskiej Badania nad psychologiczną zasadą sprzeczności[83].

Metodologia[edytuj | edytuj kod]

Podstawowe znaczenie miała dla Witwickiego obserwacja (w tym introspekcja[84][85]) oraz trafna interpretacja zachowania zewnętrznego[85] (m.in. postanowień, czyli manifestacji sądów w rozumieniu Franza Brentano)[86] i wszelkich wytworów ludzkich jako objawów życia psychicznego[49][87][88]. Z dystansem natomiast odnosił się do eksperymentu psychologicznego jako metody badawczej (w tym kontekście był krytykiem Wundta[89]), przyznając mu jedynie rangę metody pomocniczej, wspomagającej obserwację[90][88]. Krytycznie oceniał posługiwanie się w badaniach testami psychologicznymi, ankietami i kwestionariuszami[91].

Filozofia[edytuj | edytuj kod]

Witwicki żył i tworzył w okresie wyodrębniania się psychologii z filozofii. Był jednym z dwóch pierwszych uczniów (obok Jana Łukasiewicza – filozofa i logika) Kazimierza Twardowskiego – filozofa, psychologa i logika[92]. Był jednym z inicjatorów i współzałożycieli Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, członkiem Komitetu Redakcyjnego czasopisma „Ruch Filozoficzny”, wygłosił referat inauguracyjny na Pierwszym Polskim Zjeździe Filozoficznym (1923), był jednym z polskich delegatów na Międzynarodowy Zjazd Filozoficzny w Neapolu (1924)[11].

Mimo zasadniczo humanistycznej orientacji jego badań, jest on zaliczany do grona myślicieli związanych ze szkołą lwowsko-warszawską[93][94]. W swoich pracach z dziedziny historii filozofii koncentrował się (w odróżnieniu od innych historyków filozofii) na psychologicznej analizie tekstów filozoficznych[95]. Witwicki był pierwszym psychobiografistą[96]. Swoją psychobiografią Sokratesa, zawartą w komentarzu do tłumaczenia Uczty (1909)[97], wyprzedził o rok psychobiografię Leonarda da Vinci autorstwa Sigmunda Freuda (Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci, 1910)[98], uważaną za najstarszą nowoczesną psychobiografię. Zainicjował uprawianie filozofii metodą badania osobowości filozofów[99] i tworzenia ich portretów psychologicznych[96].

Interesował się również filozofią nauki. Zauważył, że wprawdzie myślenie logiczne, racjonalne, krytyczne i naukowe jest niezbędnym instrumentem w walce o byt, to jednak wymaga sporo energii, wysiłku, czujności i napięcia. Dlatego człowiek przeciętny używa takiego myślenia jedynie wtedy, gdy musi, na co dzień oddając się chętnie imaginacji, poszukując złudzeń, przekonań pozornych, mitów, baśni, obrazów[100][101].

Etyka[edytuj | edytuj kod]

Witwicki zajmował się budową etyki świeckiej przez prawie 50 lat, od publikacji Analizy psychologicznej ambicji (1900), aż do śmierci w 1948 roku[102]. W objaśnieniach do tłumaczenia Eutyfrona napisał:

Podstaw etyki nie należy szukać w mitach i sympatiach bóstw, tylko gdzieś indziej. Wartość etyczna ludzkich czynów nie zależy od sympatii bogów[103].

Podobnie jak u Tadeusza Kotarbińskiego, również u Witwickiego świeckość etyki nie polegała wyłącznie na świeckości formy, czyli na świeckim uzasadnianiu zakazów i nakazów moralnych, lecz przede wszystkim wyrażała się w świeckiej treści uznawanych wartości, takich jak wiedza, krytycyzm, samodzielność, ambicja, pragnienie tworzenia kultury[104].

Tłumaczenia[edytuj | edytuj kod]

Był znawcą kultury starożytnej, autorem wybitnego literacko i głęboko zakorzenionego w polskiej kulturze przekładu niemal całości dzieł Platona (z komentarzami). Było to największe przedsięwzięcie translatorskie w ramach szkoły lwowsko-warszawskiej[105] i pierwszy pełny polski przekład dialogów platońskich[106]. W 1909 roku wydany został pierwszy z przetłumaczonych dialogów Platona – Uczta[97]. Witwicki do końca życia zajmował się tłumaczeniem i objaśnianiem dzieł Platona. Przekłady te, mimo niespecjalistyczności filozoficznej i filologicznej, uznaje się za doskonałe pod względem psychologicznego realizmu, plastyczności, przystępności, obrazowości, konkretności i wnikliwości analiz[107][108].

Przetłumaczył również na język polski Rozmowy bogów Lukiana z Samosaty (1947)[109], ewangelie Mateusza i Marka (1942, wyd. 1958)[71] oraz zbiór wykładów Williama Jamesa Filozofia wszechświata (1911)[110].

Działalność artystyczna[edytuj | edytuj kod]

Ilustracja do przekładu Hippiasza mniejszego Platona (1921).

Witwicki ilustrował książki (m.in. własne przekłady), tworzył akwarele, akwaforty, drzeworyty, ekslibrisy. Projektował okładki czasopism, odlewał gipsowe popiersia, rzeźbił, recenzował wystawy, prezentował sylwetki artystów[12][111]. Pomagał swojemu synowi Januszowi przy tworzeniu Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa[112]. Wygłaszał odczyty i pisał artykuły o sztuce. Był autorem podręczników dla artystów plastyków: Wiadomości o stylach (1934), O widzeniu przedmiotów. Zasady perspektywy (1954), Anatomia plastyczna (1960)[111][113][114].

Działalność dydaktyczna[edytuj | edytuj kod]

Wykształcił szereg psychologów, filozofów, filologów, pedagogów. Do grona uczniów Władysława Witwickiego należeli między innymi Stefan Błachowski, Stanisław Dąbrowski, Eugeniusz Geblewicz, Kazimiera Jeżewska, Janina Kotarbińska, Estera Markin, Andrzej Nowicki, Zbigniew Pietrasiński, Maria Radwiłowicz, Stanisław Sedlaczek, Maria Żebrowska[115].

Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]

Książki i audycje[edytuj | edytuj kod]

  • Z psychologii stosunków osobistych (1907)
  • W sprawie przedmiotu i podziału psychologii (1912)
  • Psychologia. Dla użytku słuchaczów wyższych zakładów naukowych t. 1–2 (1925–1927)
  • Zarys psychologii (1928)
  • O źródłach poznania życia uczuciowego (1931)
  • Wiadomości o stylach (1934)
  • Rozmowa o jedności prawdy i dobra (1936)
  • Pojęcie inteligencji (1938)
  • Psychologia a wojsko (1939)
  • O typach charakteru (1939)
  • Przechadzki ateńskie (cykl audycji radiowych 1939, wyd. 1947)
  • Platon jako pedagog (1947)
  • O widzeniu przedmiotów. Zasady perspektywy (1954)
  • Pogadanki obyczajowe (1957)
  • Anatomia plastyczna (1960)
  • Wiara oświeconych (fr.: La foi des éclairés, Paris 1939[116][24][33]; wydania polskie: 1959[117], 1980)

Tłumaczenia[edytuj | edytuj kod]

  • Dobra Nowina według Mateusza i Marka – tłum. ewangelii Mateusza i Marka (Warszawa 1958)[71]
  • Dialogi Platona
  • Lukian z Samosaty, Dialogi wybrane (Wr. 1949);
  • Uczta (Lwów 1909, Kęty 2002);
  • Fajdros (Lwów 1918, Kęty 2002);
  • Eutyfron. Obrona Sokratesa. Kriton (Lwów 1920, Kęty 2002);
  • Hippiasz Mniejszy. Hippiasz Większy. Ion (Lwów 1921, Warszawa 1958);
  • Gorgiasz (Lwów 1923, Warszawa 1958);
  • Protagoras (Lwów 1923, Warszawa 1991);
  • Fedon (Lwów 1925, Warszawa 1958, Kęty 2002);
  • Menon (Warszawa 1935, 1959);
  • Teajtet (Warszawa 1936, 1959);
  • Charmides i Lizys (Warszawa 1937, 1959);
  • Laches (Warszawa 1937, 1958);
  • Fileb (Warszawa 1938, Kęty 2002);
  • Państwo (I–II, Warszawa 1948, 1991);
  • Timaios. Kritias (Warszawa 1951, Kęty 2002);
  • Sofista. Polityk (Warszawa 1956, Kęty 2002);
  • Eutydem (Warszawa 1957);
  • Państwo. Z dodatkiem siedmiu ksiąg Praw (Warszawa 1958);
  • Państwo. Prawa (VII ksiąg) (Kęty 2001);
  • Protagoras (Warszawa 1958, 1991);
  • Parmenides (Warszawa 1961).

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 1935 roku ukazała się Księga Pamiątkowa ku czci Władysława Witwickiego (jako VII tom Kwartalnika Psychologicznego, 663 strony) pod redakcją Stefana Błachowskiego[118][119], przygotowana przez wypromowanych przez niego doktorów psychologii[120]. Zawiera ona 20 prac uczniów Witwickiego. Są to m.in. rozważania dotyczące problematyki filozoficznej, rozprawy teoretyczne, wprawki eksperymentalne oraz rozbudowane relacje z badań eksperymentalnych[121].

Wydział I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN przyznaje nagrody im. Władysława Witwickiego za wybitne i twórcze prace w zakresie psychologii[122]. Imieniem Władysława Witwickiego nazwano ulice w Warszawie (w dzielnicy Praga-Południe)[123], Rzeszowie[124], Lubaczowie[125] oraz w Konstancinie-Jeziornie[126].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b O nas – Wydział Psychologii UW.
  2. ↑ a b c Nowicki 1982 ↓, s. 117.
  3. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 120.
  4. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 61.
  5. ↑ Citlak 2015 ↓, s. 156.
  6. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 233–234.
  7. ↑ Witwicki 1900 ↓, s. 17.
  8. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 68.
  9. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 82.
  10. ↑ a b c d e f Rzepa 1991 ↓, s. 234.
  11. ↑ a b Nowicki 1982 ↓, s. 7.
  12. ↑ a b c d e Szmyd 1996 ↓, s. 177.
  13. ↑ a b Nowicki 1982 ↓, s. 118.
  14. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1906/07. Lwów: 1907, s. 37.
  15. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 18–19.
  16. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 102.
  17. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 28, 112, 115.
  18. ↑ a b Rzepa 1991 ↓, s. 235.
  19. ↑ Ruch Filozoficzny. Katalog.Czasopism.pl. [dostęp 2020-03-12].
  20. ↑ Historia. Polskie Towarzystwo Filozoficzne. [dostęp 2020-03-12].
  21. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 19, 119.
  22. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 235–236.
  23. ↑ a b Rzepa 1992 ↓, s. 214.
  24. ↑ a b c d Rzepa 1991 ↓, s. 236.
  25. ↑ a b Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 234.
  26. ↑ Connelly 2000 ↓, s. 82.
  27. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 233, 337.
  28. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 336–337.
  29. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 21.
  30. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 336.
  31. ↑ a b Władysław Witwicki. Wirtualne Muzeum Konstancina. [dostęp 2019-08-16].
  32. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 143.
  33. ↑ a b Nowicki 1982 ↓, s. 22.
  34. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 233.
  35. ↑ Euzebia Witwicka. Family Tree & Family History at Geni.com, 2018-05-24. [dostęp 2019-08-30].
  36. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 234–235.
  37. ↑ Witwiccy. Forum Akademickie. [dostęp 2019-08-30].
  38. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 134.
  39. ↑ Witwicki 1925 ↓.
  40. ↑ a b Witwicki 1927 ↓.
  41. ↑ a b Rzepa 1992 ↓, s. 217.
  42. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 121.
  43. ↑ Tomaszewski 1971a ↓, s. 40.
  44. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 120.
  45. ↑ a b Nowicki 1982 ↓, s. 71.
  46. ↑ Witwicki 1900 ↓, s. 26–49.
  47. ↑ Witwicki 1907 ↓, s. 531–537.
  48. ↑ Citlak 2015 ↓, s. 157.
  49. ↑ a b Rzepa 1992 ↓, s. 216.
  50. ↑ Witwicki 1927 ↓, s. 124.
  51. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 74–75.
  52. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 235.
  53. ↑ Rzepa 1992 ↓, s. 215–216.
  54. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 73–74.
  55. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 123.
  56. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 178.
  57. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 179–180.
  58. ↑ Witwicki 1963 ↓, s. 268.
  59. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 8, 85.
  60. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 136.
  61. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 237.
  62. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 137–138.
  63. ↑ Meinong 1902 ↓.
  64. ↑ Witwicki 1959 ↓, s. 28.
  65. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 87.
  66. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 84–89.
  67. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 136–139.
  68. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 187–190, 193–194.
  69. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 139.
  70. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 201.
  71. ↑ a b c Witwicki 1958 ↓.
  72. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 90.
  73. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 195–197.
  74. ↑ Citlak 2015 ↓, s. 155–184.
  75. ↑ Łukasiewicz 1910 ↓, s. 12.
  76. ↑ Szmyd 1979 ↓, s. 242.
  77. ↑ a b Nowicki 1982 ↓, s. 86.
  78. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 204.
  79. ↑ Witwicki 1959 ↓, s. 65.
  80. ↑ Witwicki 1962 ↓, s. 380–381.
  81. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 204–217.
  82. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 89.
  83. ↑ Meyer-Ginsbergowa 1935 ↓.
  84. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 86–89.
  85. ↑ a b Tomaszewski 1971b ↓, s. 431–432.
  86. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 83.
  87. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 90–96.
  88. ↑ a b Płotka 2020 ↓, s. 141–167.
  89. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 82–86.
  90. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 89–90.
  91. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 96–99.
  92. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 199–200.
  93. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 16–17.
  94. ↑ Woleński 1985 ↓, s. 5.
  95. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 100.
  96. ↑ a b Rzepa 1991 ↓, s. 11.
  97. ↑ a b Platon 1909 ↓.
  98. ↑ Freud 1910 ↓.
  99. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 205.
  100. ↑ Witwicki 1923 ↓, s. 292.
  101. ↑ Szmyd 1996 ↓, s. 214–215.
  102. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 91.
  103. ↑ Platon 1982 ↓, s. 216 (objaśnienia Witwickiego).
  104. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 98.
  105. ↑ Woleński 1985 ↓, s. 33.
  106. ↑ Dąmbska 1948 ↓, s. 19.
  107. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 8–9, 100, 118.
  108. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 99–102.
  109. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 240.
  110. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 237.
  111. ↑ a b Rzepa 1991 ↓, s. 204.
  112. ↑ Michał Witwicki: Janusz Witwicki 1903-1946. Panorama plastyczna dawnego Lwowa. Mój Lwów. [dostęp 2019-08-30].
  113. ↑ Rzepa 1992 ↓, s. 215.
  114. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 27–56.
  115. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 179–186.
  116. ↑ Witwicki 1939 ↓.
  117. ↑ Witwicki 1959 ↓.
  118. ↑ Błachowski (red.) 1935 ↓.
  119. ↑ Nowicki 1982 ↓, s. 20, 120.
  120. ↑ Rzepa i Dobroczyński 2019 ↓, s. 180, 232.
  121. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 179.
  122. ↑ Nagrody. Komitet Psychologii PAN. [dostęp 2019-08-29].
  123. ↑ Ulica Władysława Witwickiego Warszawa. Adres.Warszawa.pl. [dostęp 2019-08-29].
  124. ↑ Rzeszów – Wykaz Ulic. Wykaz Ulic, Miejscowości, Gmin, Powiatów. [dostęp 2019-08-29].
  125. ↑ Lubaczów – Wykaz Ulic. Wykaz Ulic, Miejscowości, Gmin, Powiatów. [dostęp 2019-08-29].
  126. ↑ Konstancin-Jeziorna – Wykaz Ulic. Wykaz Ulic, Miejscowości, Gmin, Powiatów. [dostęp 2019-08-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Andrzej Nowicki: Witwicki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0301-8.
  • Władysław Witwicki. Analiza psychologiczna ambicji. „Przegląd Filozoficzny”. 4, 1900. Warszawa. ISSN 1230-1493. 
  • Teresa Rzepa: Psychologia Władysława Witwickiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991. ISBN 83-232-0332-6.
  • Teresa Rzepa: Witwicki Władysław. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 214–218. OCLC 834052536.
  • Jan Szmyd: Psychologiczny obraz religijności i mistyki. Z badań psychologów polskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996. ISBN 83-86841-54-0.
  • Teresa Rzepa, Bartłomiej Dobroczyński: Historia polskiej myśli psychologicznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2019. ISBN 978-83-01-20464-8.
  • John Connelly: Captive University: The Sovietisation of East German, Czech, and Polish Higher Education, 1945-1956. Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2000. ISBN 0-8078-4865-4. [dostęp 2021-07-04].
  • Władysław Witwicki: Psychologia. Dla użytku słuchaczów wyższych zakładów naukowych. T. 1. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, 1925. OCLC 768527124.
  • Władysław Witwicki: Psychologia. Dla użytku słuchaczów wyższych zakładów naukowych. T. 2. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, 1927. OCLC 749534429.
  • Władysław Witwicki. Z psychologii stosunków osobistych. „Przegląd Filozoficzny”. T. 10, 1907. Warszawa. ISSN 1230-1493. 
  • Władysław Witwicki: Psychologia. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963. OCLC 749892690.
  • Tadeusz Tomaszewski: Wstęp do psychologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971. ISBN 83-01-00158-5.
  • Alexius Meinong: Über Annahmen. Lipsk: J.A. Barth, 1902. OCLC 5721487. (niem.)
  • Władysław Witwicki: Dobra Nowina według Mateusza i Marka. Warszawa: PWN, 1958. OCLC 681830910.
  • Amadeusz Citlak. Psychobiography of Jesus Christ in view of Władysław Witwicki’s theory of cratism. „Journal for Perspectives of Economic Political and Social Integration”. 21 (1–2), grudzień 2015. Towarzystwo Naukowe KUL. DOI: 10.2478/pepsi-2015-0007. ISSN 2300-0945. OCLC 998362074 (ang.). 
  • Jan Łukasiewicz: O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Kraków: Akademia Umiejętności, 1910. OCLC 27836369.
  • Jan Szmyd: Osobowość a religia. Z psychologii religii w Polsce. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979. LCCN 79388555. OCLC 830266516.
  • Władysław Witwicki: Psychologia. T. 1. Warszawa: PWN, 1962. OCLC 14619561.
  • Aniela Meyer-Ginsbergowa: Badania nad psychologiczną zasadą sprzeczności. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Psychologiczne, 1935. OCLC 491261134.
  • Tadeusz Tomaszewski: Witwicki. W: Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy. Bronisław Baczko (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, 1971. OCLC 796048358.
  • Witold Płotka. From psychology to phenomenology (and back again): A controversy over the method in the school of Twardowski. „Phenomenology and the Cognitive Sciences”. 19 (1), 2020. DOI: 10.1007/s11097-019-09620-x. ISSN 1572-8676 (ang.). 
  • Jan Woleński: Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-05334-8.
  • Platon: Uczta: Dyalog o miłości. Władysław Witwicki (Wstęp, oprac., tłum.). Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego, 1909. OCLC 749535447.Sprawdź autora:1.
  • Sigmund Freud: Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci. Leipzig & Wien: Franz Deuticke, 1910. LCCN 76457027. OCLC 2165480. (niem.)
  • Władysław Witwicki. Z filozofii nauki. „Przegląd Warszawski”. T. 3, 1923. 
  • Platon: Uczta, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon. Władysław Witwicki (Wstęp, oprac., tłum.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN 83-01-01574-8.Sprawdź autora:1.
  • Izydora Dąmbska. Pięćdziesiąt lat filozofii we Lwowie. „Przegląd Filozoficzny”. XLIV, 1948. Warszawa. ISSN 1230-1493. 
  • Władysław Witwicki: La foi des éclairés. Izydora Dąmbska (tłum. na franc.). Paris: Libraire Félix Alcan, 1939. OCLC 860431360. (fr.)
  • Władysław Witwicki: Wiara oświeconych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959. LCCN 62042017. OCLC 716280433.
  • Stefan Błachowski (red.). Księga Pamiątkowa ku czci Władysława Witwickiego. „Kwartalnik Psychologiczny”. T. 7, 1935. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Psychologiczne. OCLC 713848012. 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Witwicki&oldid=65434541”