Władysław Witwicki

Władysław Witwicki
Data i miejsce urodzenia	1878-04-3030 kwietnia 1878 Lubaczów
Data i miejsce śmierci	1948-12-2121 grudnia 1948 Konstancin
Zawód	psycholog, tłumacz, filozof
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski

Władysław Witwicki (Józef Sas Wasylkowicz) (ur. 30 kwietnia 1878 w Lubaczowie, zm. 21 grudnia 1948 w Konstancinie) – jeden z ojców polskiej psychologii, filozof i historyk filozofii, tłumacz Platona, teoretyk sztuki i artysta, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Życiorys

Wykształcenie

W latach 1884-1888 uczęszczał do szkoły powszechnej we Lwowie, w latach 1888-1896 do Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa. Od 1896 roku był studentem Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie studiował m.in. filozofię i psychologię. W 1901 roku doktoryzował się na tymże uniwersytecie z filozofii jako przedmiotu głównego i zoologii jako przedmiotu pobocznego, broniąc rozprawę pt. Analiza psychologiczna ambicji. W tym samym roku studiował przez kilka miesięcy na uniwersytetach w Wiedniu (pod kierunkiem Aloisa Höflera) i Lipsku (pod kierunkiem Wilhelma Wundta). 1 października 1904 roku po obronie rozprawy habilitacyjnej pt. Analiza psychologiczna objawów woli został docentem filozofii Uniwersytetu Lwowskiego. Był uczniem Kazimierza Twardowskiego i stypendystą Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Późniejsze lata

W 1919 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1920 profesorem zwyczajnym psychologii na Uniwersytecie Warszawskim. Był również profesorem na Uniwersytecie Lwowskim. W czasie okupacji Witwicki prowadził tajne nauczanie, nie zaprzestał pracy artystycznej, naukowej i przekładowej, ale nie prowadził działalności psychologicznej. Jego prace i przekłady z tego okresu zostały wydane dopiero po 1956 roku.

Rodzina

Był ojcem Janusza, twórcy Panoramy plastycznej dawnego Lwowa, oraz stryjem Michała, znanego architekta i konserwatora zabytków.

Dorobek naukowy

Wkład w rozwój psychologii

Podręczniki

Uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich psychologów. Był autorem pierwszych, wielokrotnie wznawianych i rozszerzanych polskich podręczników do psychologii, które odegrały istotną rolę w polskiej psychologii okresu międzywojennego.

Teoria kratyzmu

Oryginalna teoria psychologiczna Witwickiego to kratyzm (od gr. kratos – siła), uzasadniająca zmiany stanów emocjonalnych jednostki dążeniem do uzyskania poczucia mocy. O randze teorii kratyzmu świadczy jej zbieżność z ogłoszoną później (1912) teorią dążenia do mocy Alfreda Adlera. Zbieżność myśli obu uczonych świadczy o osadzeniu psychologicznych poglądów Witwickiego w nurcie nauki europejskiej.

Psychologia religii

Jako jeden z nielicznych na świecie, Witwicki wprowadził zagadnienie religijności do podręcznika psychologii. Mimo niekonfesyjnego charakteru poglądów, przyznał poczuciu religijnemu kluczową rolę w światopoglądzie. W skład tego poczucia wchodzą: podobne do opisanego przez Rudolfa Otto poczucie świętości, antropocentryczne i antropomorficzne poczucie świata (obejmujące potrzebę wiary w nieśmiertelność osobistą) oraz magiczne pojmowanie zjawisk i związków między nimi. Opublikowana przed drugą wojną światową jedynie we Francji Wiara oświeconych (1939) jest studium teoretycznym i empirycznym z psychologii religii. Zawiera ona zręby teorii wiary religijnej, zilustrowane materiałami z przeprowadzonych osobiście przez jej autora badań empirycznych. Rezultaty tych badań pozwoliły Witwickiemu na sformułowanie psychologicznej zasady sprzeczności. Stały się podstawą tezy o istnieniu w ludzkiej wiedzy sfery supozycji, na którą składają się sądy wydane bez tzw. momentu asercji lub też przekonania nieszczere. W sferze supozycji Witwicki „umiejscowił” wiarę religijną ludzi oświeconych. Jako „przekonanie na niby”, wiara taka jest stopniowalna, od nieomal pewności do prawie całkowitego zwątpienia. W pierwszym przypadku typ religijności może być nazwany ortodoksyjnym. Pozostałe typy to religijność subiektywna (selektywna) i religijność symboliczno-alegoryczna. Osoby pierwszego i drugiego typu mają trudności z godzeniem przekonań religijnych z wiedzą naukową (tzw. paraliż logiczny) i z rozstrzyganiem dylematów moralnych (tzw. paraliż moralny). Najbardziej znaczący dla niekonwencjonalnej postawy Witwickiego wobec zagadnień psychologicznych był sceptycyzm w stosunku do tego, co opiera się jedynie na nawyku, przesądzie, tradycji i zabobonie. W swoim tłumaczeniu ewangelii Mateusza i Marka (Dobra Nowina według Mateusza i Marka), opatrzonym obszernym komentarzem, Witwicki przeprowadza analizę psychologiczną tekstu oraz osób w nim występujących, kwestionując między innymi zdrowie psychiczne Jezusa.

Tłumaczenia dzieł Platona

Był znawcą kultury starożytnej, autorem wybitnego literacko i głęboko zakorzenionego w polskiej kulturze przekładu niemal całości dzieł Platona (z komentarzami). W 1909 roku wydany został pierwszy z przetłumaczonych dialogów Platona (Uczta). Witwicki do końca życia zajmował się tłumaczeniem i objaśnianiem dzieł Platona. Przekłady te, mimo niespecjalistyczności filozoficznej i filologicznej, uznaje się za doskonałe pod względem psychologicznego realizmu, plastyczności, przystępności, obrazowości, konkretności i wnikliwości analiz.

Filozofia

Mimo zasadniczo humanistycznej orientacji jego badań, jest on zaliczany do grona myślicieli związanych ze szkołą lwowsko-warszawską.

Etyka

Witwicki zajmował się budową etyki świeckiej przez prawie 50 lat, od publikacji Analizy psychologicznej ambicji (1900), aż do śmierci w 1948 roku. W objaśnieniach do tłumaczenia Eutyfrona napisał:

Podstaw etyki nie należy szukać w mitach i sympatiach bóstw, tylko gdzieś indziej. Wartość etyczna ludzkich czynów nie zależy od sympatii bogów.

Podobnie jak u Tadeusza Kotarbińskiego, również u Witwickiego świeckość etyki nie polegała wyłącznie na świeckości formy, czyli na świeckim uzasadnianiu zakazów i nakazów moralnych, lecz przede wszystkim wyrażała się w świeckiej treści uznawanych wartości, takich jak wiedza, krytycyzm, samodzielność, ambicja, pragnienie tworzenia kultury.

Wybrane publikacje

Książki i audycje

• Z psychologii stosunków osobistych (1907)
• W sprawie przedmiotu i podziału psychologii (1912)
• Psychologia do użytku słuchaczów wyższych szkół naukowych t. 1–2 (1925–1927)
• Zarys psychologii (1928)
• Wiadomości o stylach (1934)
• Rozmowa o jedności prawdy i dobra (1936)
• Przechadzki ateńskie (cykl audycji radiowych 1939, wyd. 1947)
• Platon jako pedagog (1947)
• O widzeniu przedmiotów (1954)
• Pogadanki obyczajowe (1957)
• Wiara oświeconych (fr.: La foi des éclairés, Paris 1939; wydania polskie: 1959, 1980)

Tłumaczenia

• Dobra Nowina według Mateusza i Marka – tłum. ewangelii Mateusza i Marka (Warszawa 1958)
• Dialogi Platona
• Lukian z Samosaty, Dialogi wybrane (Wr. 1949);
• Uczta (Lwów 1909, Kęty 2002);
• Fajdros (Lwów 1918, Kęty 2002);
• Eutyfron. Obrona Sokratesa. Kriton (Lwów 1920, Kęty 2002);
• Hippiasz Mniejszy. Hippiasz Większy. Ion (Lwów 1921, Wwa 1958);
• Gorgiasz (Lwów 1923, Wwa 1958);
• Protagoras (Lwów 1923, Wwa 1991);
• Fedon (Lwów 1925, Wwa 1958, Kęty 2002);
• Menon (Wwa 1935, 1959);
• Teajtet (Wwa 1936, 1959);
• Charmides i Lizys (Wwa 1937, 1959);
• Laches (Wwa 1937, 1958);
• Fileb (Wwa 1938, Kęty 2002);
• Państwo (I–II, Wwa 1948, 1991);
• Timaios. Kritias (Wwa 1951, Kęty 2002);
• Sofista. Polityk (Wwa 1956, Kęty 2002);
• Eutydem (Wwa 1957); Państwo. Z dodatkiem siedmiu ksiąg Praw (Wwa 1958; Państwo. Prawa (VII ksiąg), Kęty 1982, 2004
• Protagoras (Wwa 1958, 1991);
• Parmenides (Wwa 1961);