Żmudź: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kalamarnica (dyskusja | edycje)
9888 edycji
m Miasta
drobne merytoryczne
Linia 35: Linia 35:


W 1440 roku Żmudź pod przywódcą Dowmonta, zwolennika [[Michał Bolesław Zygmuntowicz|Michajłuszki]] (syna Zygmunta Kiejstutowicza), wykazując tendencje separatystyczne wystąpiła przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, który w 1441 roku spacyfikował buntownicze nastroje uznając jej autonomię w zakresie administracji i sądownictwa<ref name=autonazwa3>M. Bogucka, ''Kazimierz Jagiellończyk'', Warszawa 1978, s. 25.</ref><ref name="Ochmański111">J. Ochmański, ''Historia Litwy'', Wrocław 1982, s. 111.</ref>. Na mocy postanowienia Kazimierza Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim, i przestała być traktowana tylko jako starostwo żmudzkie (jakim była od 1413 r.), przywrócono jej tytuł Księstwa żmudzkiego (Ducatus Samogitiae), a księciem został Kazimierz Jagiellończyk.
W 1440 roku Żmudź pod przywódcą Dowmonta, zwolennika [[Michał Bolesław Zygmuntowicz|Michajłuszki]] (syna Zygmunta Kiejstutowicza), wykazując tendencje separatystyczne wystąpiła przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, który w 1441 roku spacyfikował buntownicze nastroje uznając jej autonomię w zakresie administracji i sądownictwa<ref name=autonazwa3>M. Bogucka, ''Kazimierz Jagiellończyk'', Warszawa 1978, s. 25.</ref><ref name="Ochmański111">J. Ochmański, ''Historia Litwy'', Wrocław 1982, s. 111.</ref>. Na mocy postanowienia Kazimierza Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim, i przestała być traktowana tylko jako starostwo żmudzkie (jakim była od 1413 r.), przywrócono jej tytuł Księstwa żmudzkiego (Ducatus Samogitiae), a księciem został Kazimierz Jagiellończyk.
[[Plik:RON księstwo żmudzkie map.svg|thumb|{{Legenda|#ed3b3b|[[Księstwo Żmudzkie]] w granicach Polski w 1619}}]]
[[Plik:RON księstwo żmudzkie map.svg|thumb|{{Legenda|#ed3b3b|[[Księstwo Żmudzkie]] w granicach Rzeczypospolitej w 1619}}]]
[[Władcy Polski]] przywrócili tytuł [[Księstwo Żmudzkie|książąt żmudzkich]] w [[1441]] roku (łac. ''duces Samogitiae'') i zachowali go do [[1795]].
[[Władcy Polski]] przywrócili tytuł [[Księstwo Żmudzkie|książąt żmudzkich]] w [[1441]] roku (łac. ''duces Samogitiae'') i zachowali go do [[1795]].


Wersja z 05:09, 1 maj 2015
Współczesna flaga Żmudzi Herb Żmudzi
Regiony etnograficzne Litwy, kolorem jasnozielonym zaznaczono Żmudź ze stolicą w Telszach
Herb Księstwa Żmudzkiego I Rzeczypospolitej

Żmudź (łac. Samogitia, żmudz. Žemaitėjė, lit. Žemaitija) – jeden z pięciu regionów etnograficznych współczesnej Litwy, a także historyczna nazwa Dolnej Litwy. Dawna jednostka podziału terytorialnego (starostwo równoważne województwu) Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako Księstwo Żmudzkie należące do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1918 r. część Republiki litewskiej.

Geografia

Pod względem geograficznym tworzy Pojezierze Żmudzkie (zwane także Wysoczyzną Żmudzką) o charakterze morenowym, do 230 m wysokości n.p.m., w zachodniej części Litwy. Ziemie równinne, średnio urodzajne.

Historia

Od XIII wieku najeżdżana od strony północnej przez zakon kawalerów mieczowych, który w 1236 roku został pokonany przez Żmudzinów w Bitwie pod Szawlami. Wkrótce na Żmudź rozpoczęły się od południa najazdy zakonu krzyżackiego.

30 stycznia 1384 roku Witold Kiejstutowicz podpisał traktat w Królewcu, w którym przyrzekł zostać wasalem zakonu i scedować część Żmudzi na rzecz zakonu krzyżackiego, aż do rzeki Niewiaża, wliczając Kowno. Potwierdził to układ nad rzeką Ełk w 1390 roku.

W roku 1398 Witold Kiejstutowicz pokojem na wyspie Salin odstąpił Krzyżakom większość Żmudzi aż po rzekę Niewiaża, którzy następnie ustanowili tu własną jednostkę terytorialną: wójtostwo. Zaczęto wtedy powolną chrystianizację tej ziemi. W styczniu 1400 roku wojska litewskie pod wodza Witolda pomagały Krzyżakom zajmować Żmudź (w zamian Krzyżacy wzięli udział w bitwie nad Worsklą). Jednocześnie za wiedzą Witolda wybuchło na Żmudzi powstanie w 1401 roku. Pod koniec roku Litwa oficjalnie zaczęła pomagać powstańcom. Krzyżacy odpowiedzieli wspierając Świdrygiełłę, z którym podpisali układ w Malborku w 1402 roku. Wojna litewsko-żmudzka zakończyła się w roku 1403 pokojem w Raciążu, na mocy którego potwierdzono, że Żmudź jest własnością zakonu Krzyżackiego. W 1404 roku wójtem Żmudzi został Michał Küchmeister. W roku 1405 i 1406 wojska litewskie ponownie wspierały Krzyżaków przeciwko Żmudzinom. Głównymi zamkami krzyżackimi na Żmudzi były Dubissa, Tylża, Fredeburg, zamek nad Ełkiem.

W maju 1409 z inspiracji Witolda i Jagiełły na Żmudzi wybuchło ponowne powstanie, a Witold przysłał swego namiestnika Rumbolda[1]. Po Bitwie pod Grunwaldem, Jagiełło i Witold podpisali w 1411 roku z zakonem krzyżackim pokój toruński, w którym Krzyżacy zrzekli się Żmudzi na czas życia Witolda. Po jego śmierci Żmudź miała wrócić do zakonu.

W 1413 r. Żmudź została włączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego jako starostwo z zachowaniem pewnych przywilejów. W tym samym roku przyjęła chrzest. Starostwem żmudzkim zarządzali starostowie. W 1417 powstała diecezja żmudzka ze stolicą w Miednikach.

W 1418 roku ludność Żmudzi podniosła bunt przeciwko Witoldowi i opowiadając się za Świdrygiełłą sprzeciwili się chrystianizacji, ale Kieżgajło Wolumintowicz w 1419 roku krwawo go stłumił ścinając 60 najważniejszych przywódców żmudzińskich[2][3].

W 1422 roku podpisano pokój melneński, w którym zakon krzyżacki po przegranej wojnie golubskiej wieczyście zrezygnował ze Żmudzi.

W 1440 roku Żmudź pod przywódcą Dowmonta, zwolennika Michajłuszki (syna Zygmunta Kiejstutowicza), wykazując tendencje separatystyczne wystąpiła przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, który w 1441 roku spacyfikował buntownicze nastroje uznając jej autonomię w zakresie administracji i sądownictwa[4][5]. Na mocy postanowienia Kazimierza Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim, i przestała być traktowana tylko jako starostwo żmudzkie (jakim była od 1413 r.), przywrócono jej tytuł Księstwa żmudzkiego (Ducatus Samogitiae), a księciem został Kazimierz Jagiellończyk.

     Księstwo Żmudzkie w granicach Rzeczypospolitej w 1619

Władcy Polski przywrócili tytuł książąt żmudzkich w 1441 roku (łac. duces Samogitiae) i zachowali go do 1795.

W 1 poł. XVI wieku rolę dominującą na Żmudzi sprawował ród Kieżgajłów, którzy podtrzymywali tendencje odrębności politycznej tej ziemi wobec Litwy.

W 1492 roku Żmudź otrzymała od Kazimierza Jagiellończyka szerokie przywileje na wzór polskich i nadające jej szerokie uprawnienia dotyczące wybierania przez mieszkańców starosty i ciwunów stojących na czele powiatów. W 1529 roku król Zygmunt I Stary nadał Żmudzi Ustawę dla ludu pospolitego ziemi żmudzkiej zakazującą administracji nakładania nadmiernych podatków na mieszkańców.

Zygmunt August nadał w 1557 r. ustawę ekonomiczną o nazwie Sprawa Włoczna, na podstawie której Piotr Falczewski dokonał reformy określonej jako Pomiara włóczna.

Żmudź miała prawo do delegowania do Senatu Rzeczypospolitej trzech senatorów większych (krzesłowych), którymi byli: biskup żmudzki, starosta żmudzki i kasztelan żmudzki. Starosta żmudzki zajmował miejsce w Senacie między wojewodami łęczyckim i brzesko-kujawskim. Mianował go król Polski z kandydatów wybranych przez żmudzką szlachtę. Sejmiki odbywały się w Rosieniach, na których obierano trzech posłów na Sejm i czterech deputatów do Trybunału Litewskiego (po dwóch na kadencję wileńską i ruską). Żmudź była podzielona na dwa okręgi sądowe (Repartycye) z siedzibą w Rosieniach i Telszach (później Szawlach), w których mieściły się sąd ziemski i sąd grodzki.

Po Rozbiorze Polski w 1795 roku Żmudź została zajęta przez Rosję, co zostało potwierdzone po wojnach napoleońskich na Kongresie wiedeńskim w 1815 roku.

Wieszanie powstańców styczniowych w Szawlach, ołówek na papierze, autor Stanisław Witkiewicz

W czasie Powstania listopadowego miały miejsce liczne wystąpienia Żmudzinów przeciwko okupacji rosyjskiej: 26 marca 1831 powstańcy opanowali Rosienie, 28 marca Telsze, Szawle, 2 kwietnia Janów, 7 kwietnia, rozbrajając rosyjskie garnizony i tworząc własne struktury administracji. W Rosieniach powołano Rząd Tymczasowy, na którego czele stanęli: Juliusz Gruszewski, Józef Rymkiewicz i Ignacy Staniewicz. Ezechiel Staniewicz został naczelnikiem powiatu rosieńskiego.

W 1915 roku została zajęta przez Cesarstwo Niemieckie, a w 1918 roku władzę w niej obejmuje Pierwsza Republika Litewska. W latach 1940-1941 pod okupacją radziecką, następnie do 1944 roku pod okupacją niemiecką, a następnie do 1990 roku w składzie ZSRR (jako część LSRR). Od 1990 roku Żmudź wchodzi w skład Republiki Litewskiej.

Siedziby ziemiańskie[6]

Pałac Tyszkiewiczów w Połądze

Wielcy książęta

Wielki książę

Polacy urodzeni na Żmudzi

Na żmudzkiej ziemi urodziło się wielu znamienitych Polaków - ludzi polityki, nauki, sztuki, wojskowości, duchowieństwa, sportu.

Miasta

Szawle
Możejki

Największe miasta na Żmudzi według danych litewskich z 2014 roku:

miasto populacja
(2014) 		okręg
1. Szawle 105 653 szawelski
2. Możejki 36 278 telszański
3. Kiejdany 26 080 kowieński
4. Telsze 24 500 telszański
5. Taurogi 24 043 tauroski
6. Płungiany 19 142 telszański
7. Kretynga 18 124 kłajpedzki
8. Połąga 17 620 kłajpedzki
9. Gorżdy 16 087 kłajpedzki
10. Kurszany 13 670 szawelski

Zobacz też

  1. ↑ Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Warszawa: MON, 1955, s. 83-87.
  2. ↑ K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982.
  3. ↑ L. Kolankowski, Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136.
  4. ↑ M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1978, s. 25.
  5. ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 111.
  6. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Tom 3, s. 175-299.

Linki zewnętrzne


Regiony etnograficzne Litwy

Litwa

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żmudź&oldid=42595444”