Mocarstwo: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Wipur (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
25 535 edycji
m drobne redakcyjne
Bortak42 (dyskusja | edycje)
1431 edycji
Linia 209: Linia 209:
* w [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]] – [[Indonezja]]
* w [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]] – [[Indonezja]]


* w [[Azji Południowo-Zachodniej]] – [[Iran]]
* na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] – [[Izrael]] , [[Turcja]] , [[Iran]]

* na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] – [[Izrael]]


* w [[Afryka|Afryce]] – [[Nigeria]] i [[Południowa Afryka|RPA]]
* w [[Afryka|Afryce]] – [[Nigeria]] i [[Południowa Afryka|RPA]]

Wersja z 17:09, 9 lut 2019

Mocarstwo – państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) pełni ważną rolę na świecie i potęgą, a zarazem siłami wpływów przewyższa inne państwa[1], wykazuje odpowiednią rolę, kreuje w znacznym stopniu stosunki międzynarodowe we wszelkich dziedzinach, posiada znaczne możliwości wewnętrzne (militarne, ekonomiczne etc.), w obu tych sferach wyraźnie górujące nad innymi państwami[a].

Kategorie mocarstw w stosunkach międzynarodowych:

     supermocarstwo

      wielkie mocarstwa

     mocarstwa regionalne

     małe (lokalne) mocarstwa

Typologia

Hierarchia mocarstw świata – 4 kategorie (w oparciu m.in. o teorię zmiany siły)[2]:

  • mocarstwo dominujące – posiadające znaczne wpływy globalne oraz we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych, mające przewagę nad innymi mocarstwami (hegemonia). W 1944 ten typ państw został określony mianem supermocarstwa w odniesieniu do USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii[3]; zaś po 1945 r. rzeczywistymi supermocarstwami pozostały: USA i ZSRR, gdyż w praktyce istnienie większej liczby supermocarstw od 2 jest niemożliwe[4].
    Obecnie jedynym supermocarstwem pozostały USA, przez co są też określane jako hipermocarstwo.
    Do grona potencjalnych („wschodzących”) supermocarstw zalicza się najczęściej Chiny[5] i Indie[6][7].
Hierarchia mocarstw w formie piramidy[18]
  • małe mocarstwa – państwa nie spełniające znaczącej roli w regionie, często rywale aktualnych mocarstw regionalnych, mające jednak potencjał do budowy własnego mocarstwa regionalnego. Wymienia się tu często takie państwa jak: Argentyna, Hiszpania, Polska, Chile, Meksyk, Wenezuela, Egipt, Portugalia.

Perspektywa historyczna

W literaturze przedmiotu spotkać można następujące rozróżnienia między powyższymi kategoriami mocarstw w kolejnych latach:

Witold Orłowski stosuje powyższe kategorie mocarstw i dowodzi, że w XX w. istniały następujące mocarstwa:

  1. supermocarstwa (pow. 20% ogólnego potencjału świata),
  2. światowe (powyżej 15% ogólnego potencjału świata): Wielka Brytania; USA; Niemcy,
  3. wielkie (między 10 a 15%),
  4. regionalne (między 5 a 10%)[23]:
Ranga mocarstwa 1900 1939 2000
supermocarstwo – – USA, Unia Europejska[c]
mocarstwo światowe USA, Wielka Brytania, Niemcy USA, Wielka Brytania, Niemcy –
wielkie mocarstwo Rosja, Francja ZSRR Chiny, „Twarde jądro” UE[d]
mocarstwo regionalne Austro-Węgry Japonia, Francja, Włochy Rosja, Japonia, Indie
pozostałe[e] Chiny, Włochy, Japonia, Turcja Chiny, Polska, Brazylia Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Brazylia, Włochy

Główne mocarstwa świata w latach 1700–2020[24]

Mocarstwo 1700 1800 1875 1910 1935 1945 1990 2020
Turcja X – – – – – – –
Szwecja X – – – – – – –
Niderlandy X – – – – – – –
Hiszpania X – – – – – – –
Austria/Austro-Węgry X X X X – – – –
Francja X X X X X – – –
Wielka Brytania X X X X X – – –
Prusy/Niemcy – X X X X – – –
Rosja (I)/ZSRR/Rosja (II) X X X X X X X X
Włochy – – X X X – – –
Japonia – – – X X – – –
USA – – – X X X X X
Chiny – – – – – – X X

Angielski geograf Peter J. Taylor opisał geopolityczne porządki światowe jako względnie stabilne podziały władzy politycznej w skali globalnej. Uporządkował on państwa świata – i ich „kody geopolityczne” – w trójstopniowej hierarchii[potrzebny przypis].

  • mocarstwa światowe, których kody geopolityczne obejmują cały glob
  • mocarstwa regionalne – definiują swoje interesy szerzej niż własne granice
  • pozostałe państwa – sytuacja lokalna warunkuje niemal całkowicie ich możliwości działania

Następnie dokonał periodyzacji XX wieku według porządków geopolitycznych. Przejście od porządku światowego w którym hegemonem była Wielka Brytania nastąpiła w latach 1904–1907. Dezintegracji hegemonii brytyjskiej towarzyszył awans Niemiec i Stanów Zjednoczonych do rangi mocarstw światowych. I i II wojna światowa były wojnami o schedę po Imperium Brytyjskim. Stany Zjednoczone w 1945-1947 stały się hegemonem światowym, lecz wyzwanie rzucił im ZSRR po czym nastąpiło przejście do geopolitycznego porządku światowej zimnej wojny, który załamał się w latach 1989–1991, kiedy to USA pozostały najpotężniejszym państwem świata[25].

Amerykański politolog Randall L. Schweller, profesor Uniwersytetu Stanu Ohio, twórca „teorii równowagi interesów” wyróżnił dwie kategorie mocarstw:
1. bieguny (ang. poles) – są to państwa które mają potencjał militarny wyższy od połowy potencjału militarnego najsilniejszego państwa w systemie
2. mniejsze mocarstwa (ang, Lesser Great Powers)[26].

Rok Liczba
biegunów		 Mocarstwa-bieguny Mniejsze mocarstwa
1890 5 Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja Austro-Węgry, Włochy, Japonia
1900 4 Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia
1913 4 Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia
1925 1 USA Niemcy, Wielka Brytania, ZSRR, Francja, Włochy, Japonia
1934 2 USA, ZSRR Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia
1939 4 USA, ZSRR, Niemcy, Wielka Brytania Francja, Włochy, Japonia
1941 3 USA, Niemcy, ZSRR Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia
1950 2 USA, ZSRR Wielka Brytania, RFN, Francja, Japonia
1980 2 USA, ZSRR Japonia, RFN, Wielka Brytania, Francja,

Podobny podział przyjęto sporządzając listę głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895–1985[27].

Państwo główne mocarstwo globalny pretendent
Austro-Węgry 1895–1918 –
Francja 1895–1940 1945–1985 1895–1940
Wielka Brytania 1895–1985 1895–1945
Niemcy
(w tym RFN)		 1895–1918; 1925–1945
(1965-1985)		 1895–1945
Rosja/
ZSRR		 1895-1917
1922-1985		 1895-1985
Włochy 1895–1943 –
Stany Zjednoczone 1895–1985 1945–1985
Japonia 1895–1945 (1965-1985)
Chiny 1950-1985

Najsilniejsze mocarstwa świata

Według kryterium siły państwa badacze wyróżniają okresy dominacji danego mocarstwa. Jest to państwo które w danym okresie dysponowało najwyższym wskaźnikiem siły opartym o czynniki ekonomiczne, demograficzne i militarne[28].

Mocarstwa współcześnie

Saul Coehen opisał system międzynarodowy również jako hierarchię 5 rang państw[29]:

1. mocarstwa globalne: USA, Rosja, Unia Europejska, Chiny i Japonia[30][niewiarygodne źródło?].

2. mocarstwa regionalne – o wpływach regionalnych, dzielą się na trzy kategorie:

2.1. wysoka: – możliwość ingerencji poza własnym regionem: Indie, Brazylia, Kanada, Australia, Turcja, Iran, Nigeria, Izrael, RPA

2.2. środkowa: Indonezja, Pakistan, Egipt, Korea Południowa, Tajwan, Meksyk, Wietnam

2.3. niska: Irak, Polska, Algieria, Tajlandia, Argentyna, Ukraina

3. potencjalni rywale mocarstw regionalnych: Arabia Saudyjska, Etiopia, Kuba, Angola, Syria, Chile, Kolumbia, Wenezuela, Libia, Korea Północna, Malezja, Zimbabwe, Wybrzeże Kości Słoniowej, Węgry

4 – państwa mające wpływ jedynie na bezpośrednich sąsiadów – np. Sudan, Ekwador, Zambia, Maroko, Tunezja

5 – państwa mające znaczenie marginalne (skupione jedynie na własnych sprawach wewnętrznych) – np. Nepal

Cztery piętra siły globalnej

Podobną jak Coehen typologię zastosował w 1999 r. Samuel Huntington[31]:

1. Mocarstwo światowe – USA, zajmujące czołową pozycję we wszystkich dziedzinach (ekonomicznej, wojskowej, dyplomatycznej, ideologicznej, technologicznej i kulturalnej) i jako jedyny kraj mające globalne interesy.

2. Mocarstwa regionalne – dominujące w ważnych strefach, których interesy i możliwości nie mają jednak zasięgu globalnego:

  • w Europie – Niemcy i Francja jako „kondominium” – siła przewodząca Unii Europejskiej

3. Drugorzędne mocarstwa regionalne – o mniejszych wpływach, znajdujące się w konflikcie z dominującymi mocarstwami regionalnymi:

W Afryce nie ma żadnego drugorzędnego mocarstwa.

4. Na najniższym poziomie znajdują się wszystkie inne państwa, przy czym niektóre z nich są całkiem ważne, ale w globalnej strukturze mocarstwowej nie odgrywają roli porównywanej z krajami z trzech pierwszych pięter.

Typologia mocarstw ze względu na zasięg i zakres ich działalności[32]

  • mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA
  • mocarstwa selektywne, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie lub regionie.

Dzielą się na dwie podkategorie:

Wielka Szachownica

Zbigniew Brzeziński w swojej koncepcji Wielkiej Szachownicy dzieli mocarstwa działające na obszarze Eurazji na następujące grupy:

1. Stany Zjednoczone – jedyny globalny hegemon.

2. Globalni gracze prowadzący zaangażowaną, aktywną politykę. Należą do nich – Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie.

3. Państwa bardzo ważne, ale mniej aktywne na arenie globalnej (ściśle regionalne): Wielka Brytania, Japonia, Indonezja.

Oprócz tych typów mocarstw istnieją też inne ważne państwa określane jako „sworznie geopolitycznie” (geopolitical pivots), o których statusie decyduje położenie geograficzne oraz zasoby surowców: Turcja i Iran – które również same starają się prowadzić aktywną politykę geostrategiczną, lecz mają ograniczone możliwości, oraz Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa.

Przeczytaj również: Siła państwa

Trójpłaszczyznowa szachownica

Joseph Nye – amerykański politolog i pracownik instytucji związanych z polityką międzynarodową opisał współczesne relacje międzynarodowe jako „trójpłaszczyznową szachownicę”[33]:

1. W wymiarze geostrategicznym główną rolę pełnią Stany Zjednoczone jako supermocarstwo, pozostali to wielkie mocarstwa o aspiracjach globalnych np.: Unia Europejska, Chiny, Rosja, Japonia czy Indie.

2. W wymiarze geoekonomicznym: główną rolę odgrywa triada: USA – Unia Europejska – Azja Wschodnia (Chiny i Japonia), pozostali to transnarodowe korporacje lub międzynarodowe instytucje finansowe.

3. „Miękka siła” (soft power) – główną rolę odgrywa triada: Unia Europejska – Japonia – USA, pozostałymi są: transnarodowe korporacje, międzynarodowe instytucje finansowe, ugrupowania religijne oraz organizacje pozarządowe.

Megaprzestrzenie

Koncepcja „megaprzestrzeni” (ang. megaspaces), zaproponowana została przez Prof. Antoniego Kuklińskiego w ramach cyklu badań nad rozwojem regionalnym i regionalnym porządkiem świata w XXI wieku. Autor koncepcji wskazał na atrybuty obszarów geograficznych pozwalające na definiowanie ich mianem megaprzestrzeni, obejmujące m.in. potencjał demograficzny, gospodarczy, polityczny, naukowy, kulturowy, czy militarny, rozpoznawany wyraźnie w skali globalnej. Funkcję megaprzestrzeni spełniają: USA, Unia Europejska, Chiny i Indie[34], do tego grona niektórzy badacze dodają również Rosję, Indie i Brazylię[35][36][37].

Znaczenie Stolicy Apostolskiej

Szczególną rolę – jeśli chodzi o pozycję w stosunkach międzynarodowych w przybliżeniu równą wielkim mocarstwom – odgrywa Stolica Apostolska/Watykan[38], dzięki międzynarodowemu znaczeniu Papieża jako głowy Kościoła Rzymskokatolickiego, a także wpływowej dyplomacji.

Status mocarstwa

Stali członkowie RB ONZ

Na podstawie art. 23 i 27 Karty Narodów Zjednoczonych status mocarstwa przysługuje stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ mającym prawo weta:

Jawne zabiegi o uzyskanie podobnego uprzywilejowania prowadzą od lat 90. XX wieku: Niemcy i Japonia, jako państwa przegrane w II wojnie światowej.

G-13

Innym gremium zrzeszającym kraje określane mianem „mocarstw” jest G8+5,zwana inaczej „G-13”. W jej skład wchodzą państwa uczestniczące w obradach grupy G8 – 8 najbardziej wpływowych państw świata:

oraz 5 wschodzących potęg gospodarczych:

Mocarstwa nuklearne

Do grupy mocarstw nuklearnych zalicza się jedynie państwa dysponujące bronią nuklearną. Arsenał nuklearny państw w 2009 r. (liczba głowic):

  • od 1945 – USA – 10.000 głowic (w dniu 4.05.2010 r. amerykańskie Ministerstwo Obrony ogłosiło, że posiada 5113 głowic nuklearnych)
  • od 1949 – Rosja – 16.000
  • od 1952 – Wielka Brytania – 160
  • od 1960 – Francja – 350
  • od 1964 – Chiny – 200
  • od 1974 – Indie – 160
  • od 1979 – Izrael – 150
  • od 1998 – Pakistan – 50
  • od 2006 – Korea Północna – 15

Zobacz też

mperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce]]

Uwagi

  1. ↑ Tamże.
  2. ↑ (Imperium Habsburgów, Cesarstwo Austrii, Austro-Węgry).
  3. ↑ Łączny potencjał państw członkowskich UE.
  4. ↑ Niemcy, Francja, Państwa Beneluksu – gotowe na sciślejszą integrację w ramach UE. W tabeli mają potencjał 10 wystarczający do pełnienia roli mocarstwa wielkiego, choć autor na mapie klasyfikuje je jako mocarstwo regionalne.
  5. ↑ Państwa mieszczące się w 1 dziesiątce najsilniejszych państw świata, jednakże poniżej rangi mocarstwa regionalnego.

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia politologii, t. 5: Stosunki międzynarodowe, red. T. Łoś Nowak, Zakamycze 2002 s. 221.
  2. ↑ J. Kugler, Abramo F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation.
  3. ↑ William Fox: The Superpowers: The United States, Britain and the Soviet Union – Their Responsibility for Peace zob: http://www.casaasia.es/pdf/9200595422AM1127202862621.pdf, s. 5.
  4. ↑ Opinia Witold Orłowskiego – Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku.
  5. ↑ Przebudzenie smoka - Chiny są już supermocarstwem http://www.intotheeast.pl/2018/01/07/przebudzenie-smoka-chiny-juz-sa-supermocarstwem/
  6. ↑ Giridharadas, Anand (July 21, 2005). „India welcomed as new sort of superpower”. Highbeam. Retrieved August 2, 2014.
  7. ↑ http://realtruth.org/articles/434-iasitm.html India A Superpower in the Making? BY JEFFREY R. AMBROSE.
  8. ↑ J. Kugler, A.F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation, s. 173.
  9. ↑ SJIR: China an Emerging Superpower?
  10. ↑ Według kryterium c.n. 10% tonażu sił morskich względem całego świata, operujacych na więcej niż 1 oceanie. A. Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 14.
  11. ↑ http://www.geopolityka.org/index.php/komentarze/995-cykle-hegemoniczne-i-kolejna-wojna-swiatowa Cykle hegemoniczne i kolejna wojna światowa.
  12. ↑ „Główni potencjalni rywale USA – Chiny, Rosja, Japonia i Niemcy” http://www.niniwa22.esy.es/mocarstwonawieki.htm STEPHEN G. BROOKS, WILLIAM C. WOHLFORTH Mocarstwo na wieki.
  13. ↑ https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica (tabela, s. 72).
  14. ↑ Stanisław A. Niewiński: Kłótnie w „chimerykańskiej” rodzinie.
  15. ↑ Alumna Analyzes Brazil’s Emergence | The Cornell Daily Sun.
  16. ↑ While the US Looks Eastward Brazil Is Emerging as a Nuclear Superpower.
  17. ↑ Brazil Superpower.
  18. ↑ Za: Power transitions: Strategies for 21th century, s. 10.
  19. ↑ http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/76468,swiat-po-ameryce.html R.N. Haas: Świat po Ameryce.
  20. ↑ Kryterium stanowi posiadanie przez dane mocarstwo ponad 10% tonażu światowej floty wojennej. za: K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 28, na podstawie: George Modelski: (Long Cycles in World Politics, 1987).
  21. ↑ http://www.winnipegfreepress.com/opinion/analysis/russia-steadily-re-emerging-as-a-global-power-223585331.html Russia steadily re-emerging as a global power.
  22. ↑ http://books.google.pl/books?id=omAaTriUp0kC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 28.
  23. ↑ Orłowski Witold: Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku. Wydawnictwo OPEN, 2006.
  24. ↑ Międzynarodowe stosunki polityczne,s. 90 na podstawie: K. Waltz (1979): Theory of international Politics, Reading, 162.
  25. ↑ Peter J. Taylor: Geopolitische Weltordnung, Welttrends 4/1994,s. 25-37, za: Stańczyk 1/1995, s. 75.
  26. ↑ http://library.northsouth.edu/Upload/Deadly%20Imbalances.pdf R.L. Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest, s. 52, 74.
  27. ↑ http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46.
  28. ↑ http://books.google.pl/books?id=DV5Dg68TLhEC&pg=PA335&dq=per+cent+shares+of+power+in+central+systems&hl=pl&sa=X&ei=2d3zUcnEL82ChQfxjYBw&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=per%20cent%20shares%20of%20power%20in%20central%20systems&f=false Handbook of War Studies Two,s. 335 za: Doran, Parsons, 1980.
  29. ↑ Saul Bernard Cohen: Geopolitics of the world system (2003) str. 46-48.
  30. ↑ Wcześniej te mocarstwa, lub ich poprzedników (ZSRR – Rosji i Europa Zachodnia – Unii Europejskiej) wymienił – jako wiodące w przyszłości – prezydent USA Richard Nixon w 1971 USA, ZSRR, Europa Zachodnia, Chiny i Japonia Jak Nixon przepowiedział przyszłość.
  31. ↑ Samuel P. Huntington: Duże, większe, największe. Polityka 49/1999, s. 20–21.
  32. ↑ M. Dobroczyński, J. Stefanowicz. Polityka Zagraniczna, PWN, Warszawa 1984.
  33. ↑ Dorota Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica. Częstochowa: Instytut Geopolityki, 2010, s. 69–73. [dostęp 2018-08-25].
  34. ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku.
  35. ↑ http://www.pte.pl/pliki/2/1/Tezy%20J.%20Kotrasinski.pdf Megaprzestrzenie XXI wieku – perspektywa porównawcza.
  36. ↑ P. Artymowska, A. Kukliński, P. Żuber [Eds.]: Reconfiguration of the Global Scene and the Megaspaces of the XXI Century. Ministry of Regional Development, Warsaw, Poland, 2012.
  37. ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku (artykuł dyskusyjny).
  38. ↑ Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie formalnie stanowią dwa odrębne podmioty prawa międzynarodowego połączone unią personalna i funkcjonalną. Właściwie znaczenie międzynarodowe posiada Stolica Apostolska która utrzymuje stosunki dyplomatyczne z państwami, zaś Watykan jako państwo posiadające własne terytorium ma gwarantować niezależność Papieża od jakiejkolwiek władzy świeckiej http://www.wieczernik.oaza.pl/artykul.php?aid=834[niewiarygodne źródło?]. Opinie o globalnej roli Stolicy Apostolskiej: http://web.archive.org/web/20101223092504/http://wpolityce.pl/view/5197/Wniosek_po_WikiLeaks___W_wielu_istotnych_kwestiach_Amerykanie_uwazaja_Watykan_za_najlepiej_poinformowany_.html;[niewiarygodne źródło?] http://www.kssm.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=258%3Adywizje-papieza&catid=22%3Aprojekty-badawcze&Itemid=51&lang=pl&limitstart=2; Watykan (...) wywiera ogromny wpływ na kulturę, życie duchowe, polityczne i społeczno-ekonomiczne w skali całego świata, porównywalny jedynie z oddziaływaniem wielkich mocarstw. http://stosunki-miedzynarodowe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=598:minipastwo&catid=60:m&Itemid=92.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mocarstwo&oldid=55849680”