Żółkiew

Polski herb miasta

Żółkiew (ukr. Жовква/Żowkwa, ros. Жолква/Żołkwa) - miasto na Ukrainie, obwód lwowski, nad Świną. W latach 1951-91 nosiło nazwę Niestierow (Нестеров, od nazwiska lotnika rosyjskiego Piotra Niestierowa; spotykana jest również transkrypcja Nesterow). Do 17 września 1939 siedziba powiatu w województwie lwowskim. Żółkiew leży ok. 35 km od granicy z Polską.

Historia

Żółkiew została założona w 1597 przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Miasto wraz z zamkiem zaprojektował Paweł Szczęśliwy. Była miastem prywatnym. Prawa miejskie otrzymała w 1603. Należało później do Daniłowiczów, Sobieskich i Radziwiłłów. Założona na planie nieregularnego pięcioboku z zamkiem oraz rynkiem i przylegającą do niego kolegiatą. Otoczona przez mury obronne z czterema bramami (jedna z bram - Zwierzyniecka i część murów zachowały się do dziś).

Żółkiew była ulubioną rezydencją króla Jana III Sobieskiego. Król umocnił miasto nowoczesnymi obwarowaniami, dekorował też miasto w stylu barokowym, tu przywoził swoje liczne wojenne trofea. Zamek odziedziczył syn króla - Jakub Sobieski, który zmarł w Żółkwi w 1737. Od tego czasu zamek popadał stopniowo w ruinę. Przed I wojną światową podjęto próbę jego odbudowy, lecz w 1915 spłonął całkowicie. Ponowną odbudowę rozpoczęto w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak nie zdołano jej ukończyć.

Żółkiew była garnizonem 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

24 lipca 1944 została zdobyta przez wojska radzieckie.

Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi

Wśród zabytków wyróżnia się kościół farny wzniesiony w latach 1606-1618 z fundacji hetmana Stanisława Żółkiewskiego, pod wezwaniem św. Wawrzyńca z grobowcami Jakuba i Konstantego Sobieskich, który w XIX wieku był jedną z najwspanialszych skarbnic pamiątek narodowych.

W żółkiewskiej farze oprócz pięknych marmurowych nagrobków Żółkiewskich i Sobieskich (autorstwa Andreasa Schlütera) znajdowały się do 1939 ogromne malowidła batalistyczne obrazujące największe zwycięskie bitwy króla Jana III Sobieskiego i jego pradziada Stanisława Żółkiewskiego, tworzące jeden z najbardziej monumentalnych zespołów malarstwa batalistycznego w Europie:

• Bitwa pod Chocimiem (ok.1679) pędzla gdańskich malarzy: Andreasa Stecha i Ferdinanda van Kessela. Obraz ma wymiary 675 x 550 cm i przedstawia króla Jana III Sobieskiego siedzącego na koniu.
• Bitwa pod Kłuszynem (ok.1620) Szymona Boguszowicza

oraz dwa malowidła wykonane w latach 1693-1695 przez Marcina Altomontego :

• Bitwa pod Wiedniem
• Bitwa pod Parkanami

Obrazy batalistyczne zostały na początku lat '60 XX wieku. umieszczone w Lwowskiej Galerii Sztuki w Olesku. Po wywiezieniu ich z kościoła w Żółkwi nie były nigdy eksponowane we wspólnym miejscu. Po upadku ZSRR i zwrocie kościoła katolikom obrazy te nie powróciły niestety na swoje dawne miejsce i pozostały w gestii galerii obrazów. W muzeum na zamku w Olesku była wystawiona (częściowo zrolowana) Bitwa pod Wiedniem, zaś w pobliskim kościele pokapucyńskim Bitwa pod Kłuszynem i Bitwa pod Chocimiem. Czwarte płótno, Bitwa pod Parkanami, było do końca lat dziewięćdziesiątych przechowywane zrolowane w skrzyni.

Strona polska od 2004 r. podejmowała starania o "uzyskanie zgody" posiadacza obrazów – Lwowskiej Galerii Sztuki na przewóz niszczejących zabytków do Warszawy, celem poddania ich profesjonalnej konserwacji. Przeszło trzyletnie żmudne negocjacje w tej sprawie z Ukraińcami, którzy stanowczo odmawiali zgody, prowadzone przez przedstawicieli Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, zakończyły się w końcu pod koniec 2007 r. sukcesem. Podpisanie porozumienia umożliwiło przewóz do Warszawy (w grudniu 2007 r.) pierwszych dwóch większych obrazów (Bitwa pod Wiedniem i Bitwa pod Parkanami o wym. 85 m² każdy), wymagających zarazem przeprowadzenia zakrojonych na szeroką skalę prac konserwatorskich.

W ostatnich latach kościół został objęty projektem rewaloryzacyjnym, realizowanym w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo Kulturowe”, finansowanym ze środków ministerialnych, które pochodzą bezpośrednio z budżetu Państwa Polskiego.

Ludzie związani z Żółkwią

• Zbigniew Burzyński - polski pilot i konstruktor balonów, kapitan Wojska Polskiego, jeden z pionierów polskiego sportu balonowego, dwukrotny zdobywca pucharu Gordona Bennetta i rekordzista świata,
• Leopold Endel-Ragis - polski dowódca wojskowy, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego,
• Kazimierz Kłósak - polski filozof, neoscholastyk, przedstawiciel tomizmu lowańskiego,
• Stefan Niementowski - polski chemik, rektor Politechniki Lwowskiej, profesor,
• Józef Ruffer - polski malarz, poeta liryczny,
• Jakub Sobieski - polski magnat, poseł, pamiętnikarz, działacz polityczny, dowódca wojskowy, ojciec Jana III Sobieskiego,
• Jan III Sobieski - król Polski,
• Helena Stępowska-Skwarczyńska - polska aktorka,
• Paweł Szczęśliwy - polski architekt włoskiego pochodzenia, przedstawiciel renesansu,
• Kazimierz Wyrzykowski - polski instruktor skautowy, lekarz, pierwszy Naczelny Komendant Skautowy we Lwowie w latach 1911–1914,
• Stanisław Żółkiewski - polski magnat, od 1618 hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny.

Zabytki

• Zamek w Żółkwi
• Kościół Dominikanów w Żółkwi
• Klasztor Dominikanów
• Synagoga w Żółkwi
• Cerkiew bazylianów pw. Serca Jezusowego
• Ratusz
• Brama Zwierzyniecka
• Brama Glińska

Galeria

• 
  Zamek Sobieskich
• 
  Ratusz
• 
  Rynek
• 
  Kościół dominikanów
• 
  Synagoga

Linki zewnętrzne

• Żółkiew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 817 .
• Zdjęcia z Żółkwi