Mazowsze: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Osadnictwo: drobne redakcyjne, drobne merytoryczne |
→W państwie Piastów: drobne merytoryczne |
||
Linia 14: | Linia 14: | ||
=== W państwie Piastów === |
=== W państwie Piastów === |
||
Nie wiadomo kiedy dokładnie ziemie mazowieckie zostały przyłączone do państwa wielkopolskich [[Polanie|Polan]]. Z całą pewnością można stwierdzić |
Nie wiadomo kiedy dokładnie ziemie mazowieckie zostały przyłączone do państwa wielkopolskich [[Polanie|Polan]]. Z całą pewnością można stwierdzić, że nastąpiło to w latach 960-990<ref>Szczur Stanisław, ''Historia Polski. Średniowiecze.'' Kraków 2002, s. 34.</ref>, ponieważ z relacji ibn Jakuba i "Dagome Iudex" wynika, że państwo Mieszka I stykało się z ziemiami pruskimi i ruskimi. Być może pierwszym ośrodkiem władzy Piastów na Mazowszu był [[Włocławek]], ponieważ w połowie X wieku wzniesiono tam gród w miejscu spalonej osady. W tym czasie najgęściej zasiedlonym obszarem Mazowsza były ziemie położone między Wkrą i Orzycem (tzw. "Stare Mazowsze") z centralnym grodem w [[Płock]]u. Osadnictwo koncentrowało się także w okolicach Łęczycy, Czerska, Wizny i nad dopływami Narwi. Na przełomie IX i X wieku zaczyna powstawać sieć grodowa ([[Mokrzk]], [[Raciąż]], [[Słupno]], [[Sypniewo]], Święck) obejmując także [[Ziemia Chełmińska|Ziemię Chełmińską]]. Grody są także budowane przez następne dziesięciolecia X wieku (Wola Szydłowska, Warszawa-Stare Bródno, [[Szreńsk]], [[Stara Łomża]], Grodzisk nad Orzem) W czasie bezkrólewia i zamętu spowodowanego [[reakcja pogańska|reakcją pogańską]] [[Miecław]] (namiestnik Mazowsza jeszcze z nadania króla [[Mieszko II Lambert|Mieszka II]]) próbował w latach [[1037]]-[[1047]] opierając się terytorialnie na Mazowszu stworzyć konkurencyjny wobec Piastów ośrodek władzy państwowej. Próby te zostały zdławione w 1047 roku przez Kazimierza Odnowiciela przy pomocy posiłków Jarosława Mądrego. Po wygranym konflikcie Piastowie przystąpili do wzmożonego zwalczania pogańskich ośrodków i kultów, niszczenia nowo powstałych pogańskich świątyń i posągów oraz rozbudowy administracji kościelnej i odbudowy zniszczonych lub porzuconych kościołów. Po odbudowie państwa piastowskiego następuje dalsza rozbudowa sieci grodowej. W XI wieku powstaje na północnej granicy gród w [[Chełmno|Chełmnie]], a na wschodniej Grodzisk nad Liwcem. W XI wieku opanowano także ziemie na północ od Bugu o czym świadczy nadanie klasztorowi z Mogilna dochodów z przepraw pod Makowem i w Wiźnie. Oparciem Piatów w tym rejonie stał się rozbudowany gród w [[Święck]]u będący głównym ośrodkiem administracyjnym na tym wschodnim obszarze Mazowsza<ref>Dulnicz Marek, Mazowsze w wieku [w:]"Ziemie Polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", Kraków 2000, s.200-213</ref>. |
||
W początkach polskiej państwowości Mazowsze pozostawało na |
W początkach polskiej państwowości Mazowsze pozostawało na uboczu i pod wieloma względami wyróżniało się od ziem starej Polski (Śląsk, Małopolska, Wielkopolska)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Bystroń|imię=Jan Stanisław|tytuł=Etnografia Polski|wydawca=Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik"|miejsce=Poznań|data=1947|strony=24}}</ref>. |
||
=== Wczesna organizacja kościelna === |
|||
W okresie wczesnopiastowskim na terenie Mazowsza nie utworzono osobnej [[diecezja|diecezji]], wcielając północne Mazowsze do [[archidiecezja gnieźnieńska|archidiecezji gnieźnieńskiej]], a południowe do [[Archidiecezja poznańska|diecezji poznańskiej]]. Dopiero w roku [[1075]] założono [[diecezja płocka|biskupstwo mazowieckie]] ze stolicą w [[Płock]]u (najstarsze miasto Mazowsza, prawa miejskie - [[1237]]), obejmujące ziemie podlegające wcześniej archidiecezji gnieźnieńskiej. Południowe ziemie Mazowsza, w wyniku reorganizacji struktury kościelnej w [[1124]] roku, pozostawiono przy biskupstwie poznańskim, tworząc [[archidiakonat czerski]], od [[1406]] [[archidiakonat warszawski]]. |
|||
=== Księstwo Mazowieckie === |
=== Księstwo Mazowieckie === |
Wersja z 01:47, 12 mar 2011
Mazowsze (łac. Mazovia) – kraina historyczna położona w środkowym biegu Wisły oraz dorzeczu jej dopływów w centralnej oraz północno-wschodniej Polsce; historyczną stolicą Mazowsza jest Płock, który jest także najstarszym miastem tego regionu (prawa miejskie w 1237).
Toponimia
Nazwa krainy pierwotnie brzmiała Mazow (por. łac. Mazovia) i stanowiła albo nazwę dzierżawczą od nazwy osobowej Maz (por. Mazury), oznaczającej człowieka mieszkającego w błotach ('umazanego'), albo nazwę topograficzną, oznaczającą 'błotnisty kraj'. Pojawiała się także forma Mazosze (od słowa Mazoch, którym nazywano mieszkańców Mazowsza), natomiast Mazowsze jest rezultatem kontaminacji tych dwóch form[1].
Historyk Marcin Kromer [2]oraz Alessandro Guagnini [3]uważali, że nazwa Mazowsze pochodzi od imienia Miecława Maslausza albo Mazosza, cześnika Mieszko II Lamberta, który zbiegł na Węgry.
Historia
Osadnictwo
Wczesnośredniowieczne osadnictwo mazowieckie skupiało się na lewym brzegu Wisły, w okolicach dzisiejszej Rawy, skąd kolonizowano prawobrzeżne obszary rzeki: północny - rejon między Skrwą a Narwią i wschodni - obszar nad Bugiem i środkową Narwią. W tym okresie na Mazowszu powstawały wyłącznie osady otwarte. Dopiero w X-XI wieku zaczęto wznosić pierwsze grody, jednak ta działalność była już związana z panowaniem Polan. Charakterystyczną cechą Mazowsza zaobserwowaną w źródłach archeologicznych jest obrządek pogrzebowy w ostaci grobów z kamiennymi obudowami.
W państwie Piastów
Nie wiadomo kiedy dokładnie ziemie mazowieckie zostały przyłączone do państwa wielkopolskich Polan. Z całą pewnością można stwierdzić, że nastąpiło to w latach 960-990[4], ponieważ z relacji ibn Jakuba i "Dagome Iudex" wynika, że państwo Mieszka I stykało się z ziemiami pruskimi i ruskimi. Być może pierwszym ośrodkiem władzy Piastów na Mazowszu był Włocławek, ponieważ w połowie X wieku wzniesiono tam gród w miejscu spalonej osady. W tym czasie najgęściej zasiedlonym obszarem Mazowsza były ziemie położone między Wkrą i Orzycem (tzw. "Stare Mazowsze") z centralnym grodem w Płocku. Osadnictwo koncentrowało się także w okolicach Łęczycy, Czerska, Wizny i nad dopływami Narwi. Na przełomie IX i X wieku zaczyna powstawać sieć grodowa (Mokrzk, Raciąż, Słupno, Sypniewo, Święck) obejmując także Ziemię Chełmińską. Grody są także budowane przez następne dziesięciolecia X wieku (Wola Szydłowska, Warszawa-Stare Bródno, Szreńsk, Stara Łomża, Grodzisk nad Orzem) W czasie bezkrólewia i zamętu spowodowanego reakcją pogańską Miecław (namiestnik Mazowsza jeszcze z nadania króla Mieszka II) próbował w latach 1037-1047 opierając się terytorialnie na Mazowszu stworzyć konkurencyjny wobec Piastów ośrodek władzy państwowej. Próby te zostały zdławione w 1047 roku przez Kazimierza Odnowiciela przy pomocy posiłków Jarosława Mądrego. Po wygranym konflikcie Piastowie przystąpili do wzmożonego zwalczania pogańskich ośrodków i kultów, niszczenia nowo powstałych pogańskich świątyń i posągów oraz rozbudowy administracji kościelnej i odbudowy zniszczonych lub porzuconych kościołów. Po odbudowie państwa piastowskiego następuje dalsza rozbudowa sieci grodowej. W XI wieku powstaje na północnej granicy gród w Chełmnie, a na wschodniej Grodzisk nad Liwcem. W XI wieku opanowano także ziemie na północ od Bugu o czym świadczy nadanie klasztorowi z Mogilna dochodów z przepraw pod Makowem i w Wiźnie. Oparciem Piatów w tym rejonie stał się rozbudowany gród w Święcku będący głównym ośrodkiem administracyjnym na tym wschodnim obszarze Mazowsza[5].
W początkach polskiej państwowości Mazowsze pozostawało na uboczu i pod wieloma względami wyróżniało się od ziem starej Polski (Śląsk, Małopolska, Wielkopolska)[6].
Wczesna organizacja kościelna
W okresie wczesnopiastowskim na terenie Mazowsza nie utworzono osobnej diecezji, wcielając północne Mazowsze do archidiecezji gnieźnieńskiej, a południowe do diecezji poznańskiej. Dopiero w roku 1075 założono biskupstwo mazowieckie ze stolicą w Płocku (najstarsze miasto Mazowsza, prawa miejskie - 1237), obejmujące ziemie podlegające wcześniej archidiecezji gnieźnieńskiej. Południowe ziemie Mazowsza, w wyniku reorganizacji struktury kościelnej w 1124 roku, pozostawiono przy biskupstwie poznańskim, tworząc archidiakonat czerski, od 1406 archidiakonat warszawski.
Księstwo Mazowieckie
- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
W 1138 Mazowsze przypadło Bolesławowi IV Kędzierzawemu. Na początku XIII w. stało się dzielnicą należącą do Konrada, brata Leszka Białego i od tego czasu stanowiło odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym i prawnym. W tym okresie wykształcił się podział Mazowsza na trzy regiony: ziemię rawską, ziemię płocką i ziemię warszawsko-czerską. Od 1374/1381 do 1429 na tej ostatniej panował Janusz I, który przeniósł jej stolicę do Warszawy; zasłużył się ponadto lokowaniem na pn.-ws. (okolice Łomży) wielu miast i wsi, do czego przyczyniło się zażegnanie zagrożenia ze strony Litwy po Unii Krewskiej.
Powrót do Korony
W miarę wymierania książąt poszczególne ziemie powracały do Korony: rawska w 1462 po śmierci Władysława II i Siemowita IV, płocka w 1495 po śmierci księcia Janusza II, warszawsko-czerska w 1526. 10 września 1526 sejm mazowiecki złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację Mazowsza do Korony.
24 grudnia 1529 sejm walny w Piotrkowie ogłosił inkorporację Mazowsza do Królestwa Polskiego. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony, zachowano podział na trzy regiony; województwo rawskie, województwo płockie i województwo mazowieckie. Województwo rawskie składało się z trzech ziem: rawskiej, sochaczewskiej i gostynińskiej. Województwo płockie dzieliło się na 8 powiatów: płocki, bielski, raciąski, sierpecki, płoński, szreński,niedzborski i mławski. Trzy ostatnie, jako że leżały między Wkrą, Łydynią a Prusami, nosiły miano ziemi zawkrzeńskiej. Województwo mazowieckie składało się z ziem: czerskiej, warszawskiej, wiskiej, wyszogrodzkiej, zakroczymskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, różańskiej, liwskiej i nurskiej.
Zamki królewskie, w których urzędowali (także sezonowo) władcy po inkorporacji, znajdowały się w Warszawie, Płocku i Łomży.
W XVI w. była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę, Ruś[7], a także Prusy.
Podział terytorialny
W lustracjach królewszczyzn z XVI wieku w skład Mazowsza wchodziły ówczesne trzy województwa: mazowieckie, płockie i rawskie, które dzieliły się na 33 powiaty. Ówczesny podział prezentuje poniższe zestawienie tabelaryczne (pisownia oryginalna)[8].
Województwo | Powiat | Uwagi |
---|---|---|
Płockie | Płocki | Ziemia płocka |
Bielski | ||
Płoński | ||
Raciążski | ||
Sieprski | ||
Szreński | Ziemia zawkrzańska | |
Mławski | ||
Niedzborski | ||
Rawskie | Sochaczewski | Ziemia sochaczewska |
Rawski | Ziemia rawska | |
Gostyński | Ziemia gostynińska | |
Mazowieckie | Czerski | Ziemia Czerska |
Grojecki | ||
Warecki | ||
Warszawski | Ziemia warszawska | |
Wyszogrodzki | Ziemia wyszogrodzka | |
Zakroczymski | Ziemia zakroczymska | |
Nowomiejski | ||
Ciechanowski | Ziemia ciechanowska | |
Przasnyski | ||
Sąchocki | ||
Wizki | Ziemia wizka | |
Wąsoski | ||
Łomżyński | Ziemia łomżyńska | |
Kolneński | ||
Zambrowski | ||
Ostrołęcki | ||
Różański | Ziemia makowska | |
Makowski | ||
Nurski | Ziemia nurska | |
Ostrowski | ||
Kamieniecki | ||
Liwski | Ziemia liwska |
Zobacz też
- Województwo mazowieckie
- Księstwo Mazowieckie
- krainy geograficzne w Polsce
- krainy historyczne w Polsce
- Mazowszanie
- Miecław
- Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca "Mazowsze"
- ↑ S. Hrabec, Jeszcze raz o nazwie Mazowsze, [w:] Onomastica nr 7, r. IV, z. 2, Wrocław 1958
- ↑ "Tegoż czasu Maslaus, albo Mazosz, który był a króla Mieczysława podczaszym, człowiek możny i śmiały, dzierżawy w płockim województwie, ..." [w:] Marcin Kromer. Kronika polska. wyd. 1882; Samuel Linde. Słownik języka polskiego. M-O, str. 49
- ↑ "Długosz zaś, Kromer, Miechowita i Gwagnin nadają początek nazwiska Mazowsza od Maslawa podczaszego królewskiego i rządcy " [w:] Jędrzej Moraczewski. Starożytności polskie. wyd. 1982, op. cit. Guagnini. Kronika Sarmaciej europejskiej Kraków. 1611.
- ↑ Szczur Stanisław, Historia Polski. Średniowiecze. Kraków 2002, s. 34.
- ↑ Dulnicz Marek, Mazowsze w wieku [w:]"Ziemie Polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy", Kraków 2000, s.200-213
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Etnografia Polski. Poznań: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", 1947, s. 24.
- ↑ " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji 1876. str. 59) między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (Lisowiaków al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec, i Leżajsk. Mamy zaś ślady, że w 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru księcia Władysława Opolczyka, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej (AGZ t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.
- ↑ Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 1-5, seria: Źródła dziejowe : Polska XVI wieku. [dostęp 2009-06-23].
Linki zewnętrzne
- Mazowsze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 188 .
- szlachta mazowiecka
- Wielkie Księstwo Mazowsza (strona pisana w dialekcie mazowieckim)