Szreńsk
53°00′43″N 20°07′17″E/53,011944 20,121389| Artykuł |
53°0′43″N 20°7′17″E |
|---|---|
| - błąd |
38 m |
| WD |
53°1'0.1"N, 20°7'0.1"E, 53°0'N, 20°9'E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
648 m |
| wieś | |
 Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
23 |
| Kod pocztowy |
06-550[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WML |
| SIMC |
0127953[4] |
Położenie na mapie gminy Szreńsk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu mławskiego  | |
| 53°00′43″N 20°07′17″E/53,011944 20,121389
| |
| Strona internetowa | |
.jpg)
Szreńsk – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim, w gminie Szreńsk[4][5], na Mazowszu, nad rzeką Mławką. Siedziba gminy Szreńsk oraz rzymskokatolickiej parafii św. Wojciecha. Dawniej prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 roku położone było w XVI wieku w województwie płockim[6], zdegradowane w 1869 roku[7]. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Mostowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Szreńsk leży 20 km na pd.-za. od Mławy i ok. 100 km na pn.-za. od Warszawy. Jest stolicą historycznej krainy ziemi zawkrzeńskiej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pochodzą z przełomu IX i X wieku, w tym czasie w rozlewisku rzek Mławki i Szronki powstał gród otoczony wałami ziemno-kamiennymi. Prawdopodobnie gród powstał po przeniesieniu osadnictwa z lewego, położonego wyżej brzegu rzeki Mławki. Był to ośrodek dużego okręgu grodowego. Gród wielokrotnie był niszczony co było związane z jego lokalizacją na terenach granicznych z Prusami. W wieku XII, najprawdopodobniej za panowania Bolesława Krzywoustego, gród został powiększony, wzmocniony przez podwyższenie wałów a wokół niego wyrosła osada i w takim kształcie Szreńsk przetrwał następne 100 lat do najazdu Prusów, gdy został ponownie zniszczony. Odkryte w wyniku badań archeologicznych zabytki wskazują, że mieszkańcy grodu zajmowali się garncarstwem, kowalstwem, hodowlą bydła i rolnictwem. W wieku XIII Szreńsk został ponownie odbudowany. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Szreńsk pojawia się w 1240 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Szreńskowi nadał Siemowit IV w roku 1383 w Płońsku, w tym samym dokumencie potwierdza wcześniejsze nadanie Szreńska Stanisławowi Gradowi z Kowalewa, który zmienia nazwisko na Szreński i w rękach rodu Szreńskich pozostaje Szreńsk przez 170 lat. W pierwszej połowie XVI wieku Feliks Srzeński, ostatni z rodu, w miejscu dawnego grodziska wybudował okazały zamek obronny, z murami obwodowymi, czterema basztami, budynkiem mieszkalnym i budynkiem bramnym oraz kaplicą, przebudował kościół parafialny (1531 zakończenie budowy). Kościół bez większych zmian przetrwał do dzisiaj i stanowi perłę późnego gotyku północnego Mazowsza. W 1554 Szreńsk przeszedł na własność biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego. W 1656 miasto zajęli Szwedzi, a na zamku stacjonował szwedzki garnizon. Na około trzy tygodnie przed bitwą pod Warszawą do Szreńska przybył z wizytacją oddziałów Karol X Gustaw. W latach 1768-1771 zamek w Szreńsku wykorzystywali Konfederaci barscy pod dowództwem Józefa Sawy Calińskiego, który ranny w bitwie pod Szreńskiem 26 kwietnia 1771, dostał się do niewoli rosyjskiej. Po II rozbiorze Polski Szreńsk wszedł w skład Prus, a jego właścicielem został Karol Ludwik Erhard Knobloch, na którego polecenie zostały rozebrane gotyckie fortyfikacje zamku, a część mieszkalną przebudowano na klasycystyczną rezydencję, m.in. dobudowując jeden trakt od zachodu. Pałac przetrwał do pożaru w 1948 r., obecnie pozostaje w ruinie. W roku 1869 Szreńsk stracił prawa miejskie, a wniosek o ich przywrócenie został w 2020 odrzucony z uwagi na sprzeciw mieszkańców i rolniczy charakter miejscowości[8].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Szreńsku – XVI-wieczny gotycki kościół z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym.
- renesansowy nagrobek Feliksa Srzeńskiego wykonany z piaskowca prawdopodobnie w latach 1546-1548
- drewniana gotycka rzeźba tzw. Pietà ze Szreńska wykonana w latach 1430-1440
- wmurowany w prezbiterium portret trumienny nieznanego szlachcica.
- Mur ceglany otaczający kościół zbudowany w XVI w. Cechą charakterystyczną muru są nisze po jego wewnętrznej stronie.
- Dzwonnica drewniana z końca XVIII w.
- Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIX w.
- W centrum Szreńska znajduje się skwerek, w którego środku leży duży kamień. Na nim wisi herb Szreńska. Na skwerze znajduje się również flaga Unii Europejskiej i flaga Polski.
- Tablica pamiątkowa na środku rynku w miejscu dawnego ratusza.
- Ruiny zamku (przebudowanego w pocz. XIX w. na rezydencję - pałac), oficyny dworskiej i park zamkowy. Pałac eksploatowany po 1945 r. jako szkoła, spłonął w 1948 r., nieodbudowany - pozostaje w ruinie
- Kościół parafialny pw. św. Wojciecha i NMP, XVI-XVIII, (nr rej.: A-118 z 23.03.1962[9])
- Drewniana dzwonnica
- Kaplica cmentarna pw. św. Barbary, ul. Żuromińska, 1886 (nr rej.: A-1203 z 20.08.2013[9])
- Zespół zamkowy, XVI, XIX, (nr rej.: A-87 z 6.08.1959[9])
- Zamek (ruina)
- Wozownia (ruina)
- Park
- Dom, Rynek, XVIII (nie zachowany), (nr rej.: 667/62 z 12.04.1962 [9])
- Wiatrak koźlak, ul. Wiatraczna 12, XIX, (nr rej.: A-333 z 16.11.1998[9])
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Szreńsk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-09-26].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 188.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
- ↑ Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy
- ↑ a b c d e Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 63 [dostęp 2015-10-07].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Marek Piotrowski, Szreńsk - miasto zapomniane, Warszawa 1986, wyd. Społeczny komitet obchodów 600-lecia Szreńska, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe, ISSN 0208-8894
Katalog Zabytków Sztuki, Zesz. 9. Mława i okolice (d. pow. mławski), opr. I. Galicka, H. Sygietyńska i M. Kwiczala, 1985
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Szreńsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 45.
