Tuatha Dé Danann

Tuatha Dé Danann (wymowa nowoirlandzka: [t̪ˠ u ː ə h ə d ʲ e ː d̪ˠ a n̪ˠ ə n̪ˠ], wymowa staroirlandzka: [t̪u ː a θ a d̪ʲ e ː d̪a n̪a n̪]; „plemię, lud bogini Danu”) – według tradycji Lebor Gabála Érenn (Księga Inwazji) piąta grupa ludności zamieszkująca Irlandię. Są uważani za reprezentantów bogów goidelo-iryjskich; chrześcijańscy redaktorzy księgi zredukowali ich do stopnia historycznych królów i bohaterów.

Pochodzenie i historia

Poemat w Księdze z Leinster wymienia wielu z Tuatha Dé, ale kończy się słowami „Mimo że (autor) wylicza ich, nie oddaje im czci”. Goibniu, Creidhne i Luchta przypisani są do Tri Dée Dána („trzej bogowie kunsztu”), a imię Dagdy jest w średniowiecznych tekstach interpretowane, jako „dobry bóg”. Nawet po tym jak zostali usunięci z listy władców Irlandii, postaci takie jak Lug, Mórrigan, Aengus i Manannan pojawiają się w historiach umiejscowionych stulecia później, zdradzając wszelkie znamiona nieśmiertelności. Posiadają liczne paralele w całym świecie Celtów. Nuada jest spokrewniony z brytyjskim bogiem Nondesem; Lug jest odbiciem pan-celtyckiego bóstwa Lugusa; Tuireann jest związany z galijskim Taranisem; Ogma z Ogmiosem; Badb z Catuboduą.

Tuatha Dé Danann pochodzili od Nameda, przywódcy poprzedniej fali ludności zamieszkującej Irlandię. Przybyli z czterech północnych miast: Falias, Gorias, Murias i Finias, gdzie zdobyli swe zdolności nadprzyrodzone i atrybuty. Przybyli do Irlandii około 1 maja (data święta Beltaine), na burzowych chmurach, jednak późniejsze przekazy racjonalizują to, mówiąc, że spalili swe statki, zapobiegając odwrotowi a „chmury” były dymem z płonących okrętów. Inne źródła podają, że przybyli z zachodu na chmurach.

Pod przywództwem swego króla Nuady, wzięli udział w pierwszej bitwie pod Magh Tuiredh, na zachodnim wybrzeżu, z której wyszli zwycięsko, rozgramiając i wypierając niezdarnych i słabo uzbrojonych Fir Bolgów, którzy w tym czasie zamieszkiwali Irlandię. Podczas bitwy Nuada stracił ramię. Odkąd nie był już doskonały, nie mógł już dłużej być królem i został zastąpiony przez pół-Fomorianina, Bresa, który w swych rządach wprowadził tyranię. Medyk Dian Cecht odtworzył ramię Nuady przy użyciu płynnego srebra, co pozwoliło królowi na ponowne przejęcie władzy nad plemieniem.

Wkrótce Tuatha Dé zmierzyli się z Fomorianami w drugiej bitwie pod Magh Tuiredh. Nuada został zabity przez zatrute oko króla Fomorian Balora, lecz Balor zginął z rąk Luga, który przejął rządy jako król.

Trzecia bitwa została stoczona przeciwko kolejnym falom najeźdźców, Milezjan z Hiszpanii potomków Mila Espáine (który, jak uważa się, reprezentuje Celtów goidelickich). Milezjanie napotkali na swej drodze trzy boginie z Tuatha Dé, Ériu, Banbę, i Fodlę, które poprosili o pozwolenie na osiedlenie się na wyspie. Boginie zażądały w zamian, aby od ich imion nazwać ową wyspę; od słowa Ériu wywodzi się współczesna nazwa Éire, a Banba i Fodla są wciąż w użyciu jako poetyczne określenia Irlandii.

Jednak nie zgodzili się na to mężowie bogiń Mac Cuill, Mac Cecht, Mac Gréine, którzy w tym czasie byli królami Tuatha Dé. Poprosili więc o trzydniowy rozejm, podczas którego Milezjanie mieli wrócić na statki i odpłynąć na odległość „dziewięciu fal” od brzegu, aby rozegrać bitwę sprawiedliwie. Milezjanie przystali na to, ale Tuatha Dé użyli swych mocy i stworzyli magiczny sztorm, który miał zepchnąć najeźdźców z dala od wyspy. Milezjański poeta Amergin chwycił morze swymi wersami, aby jego lud mógł wylądować i pokonać Tuatha Dé pod Tailtiu. Ci jednak poprowadzeni przez Dagdę, zdołali ukryć się pod ziemią wzgórz Sídhe.

Walczyli jeszcze przeciwko wiedźmie Carman i jej trzem synom. Mówi się, że sprowadzili do Irlandii rydwany i druidów.

Cztery Skarby Tuatha Dé Danann

Tuatha Dé Danann przywieźli ze sobą do Irlandii cztery magiczne skarby:

Kocioł Dagdy
Włócznię Lugha
Kamień zwany Fal
Miecz Nuady

Wysocy Królowie Irlandii z Tuatha Dé Danann

AFM: chronologia według Kronik Czterech Mistrzów; FFE: chronologia na podstawie długości rządów z Forus Feasa ar Erinn autorstwa Seathrúna Céitinn.

Bres AFM 1897–1890 p.n.e.; FFE 1477–1470 p.n.e.
Nuada AFM 1890–1870 p.n.e.; FFE 1470–1447 p.n.e.
Lug AFM 1870–1830 p.n.e.; FFE 1447–1407 p.n.e.
Eochaid Ollathair AFM 1830–1750 p.n.e.; FFE 1407–1337 p.n.e.
Delbáeth AFM 1750–1740 p.n.e.; FFE 1337–1327 p.n.e.
Fiachna AFM 1740–1730 p.n.e.; FFE 1327–1317 p.n.e.
Mac Cuill, Mac Cecht and Mac Gréine AFM 1730–1700 p.n.e.; FFE 1317–1287 p.n.e.

Drzewo genealogiczne Tuatha Dé Danann

Poniższa tabela jest oparta na genealogii ustalonej przez Seathrúna Céitinn, Lebor Gabála Érenn, oraz odwołań w Cath Maige Tuireadh. Nie jest do końca jasne czy liczne Elathy and Delbáethe to różne postaci o tym samym imieniu czy różne tradycje odnośnie do genealogii tej samej osoby. Należy również zaznaczyć, że Fomorianie jak np. Elatha czy Balor są blisko związani z Tuatha Dé.

Nemed

Iarbonel Faidh

Beothach

Iobáth

Enna

Tabarn

Tat

Allai

Indai

Orda

Nét

Elatha

Etarlám

Esar Brec

Delbáeth

Dot

Bres

Eochaid

Dian Cecht

Elatha

Balor

Nuada (Elcmar) (Nechtan)

Cu

Cethen

Fiacha

Delbáeth

Allód (Lir)

Etarlám

Bec-Felmas

Ollam

Inni członkowie Tuatha Dé Danann:

Odwołania w fikcji

Tuatha Dé Danann to nazwa flagowej łodzi podwodnej organizacji Mithril w anime Full Metal Panic!.

Odwołania w literaturze

Pisarka Julian May(inne języki), w swej książce zat. Pliocene Saga, przedstawia Tuatha Dé Danaan i inne istoty mityczne jako istoty pozaziemskie, dysponujące rozwiniętą technologią i zdolnościami parapsychologicznymi.
Książka A Wizard Abroad pisarki Diane Duane
Cykl Davida Sullivana, zaczynający się od utworu Toma Deitz'a zat. Windmaster's Bane, opowiada o losach nastoletniej postaci z Georgii, która przypadkiem zostaje zamieszana w sprawy elfów
Głównym wątkiem książki The Singing Stone autorstwa O.R. Melling jest wyprawa młodej kobiety po Cztery Skarby Tuatha Dé Danaan
Mark Chadbourn opisał niektórych Tuatha Dé Danaan w swojej trylogii „Wiek złych rządów” (The Age of Misrule)
Raymond E Feist nadmienia tę postać kilkakrotnie w swojej książce „Niebajka” (Faerie Tale)
Wielu z Tuatha Dé Danann występuje w cyklu „Kroniki Żelaznego Druida” Kevina Hearne’a

Stworzenie świata	Beira Lebor Gabála Érenn
Tuatha Dé Danann	Abarta Abhean Aoi Mac Ollamain Airmed Badb Beag Bechuille Bodb Dearg Brigid Cian Creidhne Dagda Dian Cecht Ériu Govannon Lear Luchtaine Lugh Manannan mac Lir Morrigan Nuada Ogma Sucellus
Inne bóstwa	Abellio Abnoba Aengus Aine Airmed Amaethon Anann Anextiomarus Anu Arawn Arduinna Artio Beag Beli Belisama Bodb Borvo Branwen Brigid Camulus Carman Cernunnos Clíodhna Creiddylad Crom Cruach Cucullati Cú Roí Danu Dian Cecht Dylan Eil Ton Epona Esus Étaín Ethlinn Fand Finola Gwydion Gwyn ap Nudd Inghean Bhuidhe Lasair Latiaran Llyr Mabon Macha Manannan mac Lir Miach Midir Nantosuelta Néit Nemain Nodens Ogma Rosmerta Sequana Sheela na Gig Sirona Tailtiu Taranis Tethra Teutates Verbeia
Fomorianie	Balor Banba Bran Błogosławiony Bres Buarainech Cethlenn Cethlion Elatha Ethlinn Fódla Tethra
Dziki Łów	Arawn Cwn Annwn
Fianna	Cailte Cúchulainn Cumhail Diarmuid Ua Duibhne Fionn mac Cumhail Lughaid Stronghand Oisín Oscar
Bohaterowie	Birog Blodeuwedd Boann Caer Canola Ceridwen Cessair Conall Cernach Conchobar mac Nessa Conn Stu Bitew Cormac mac Airt Culhwch Cumhal Dechtere Deirdre Efnisien Elen Emer Ferdiad Fergus mac Roich Kartimandua Manawydan Niamh Llew Llaw Gyffes Nisien Oisín Olwen Penarddun Plor na mBan Pryderi Pwyll Rhiannon Taliesin
Mistyczne miejsca	Annwn Avalon Mag Mell Sídhe Tír na nÓg
Magiczna broń	Fragarach Gae Bulg
Święte dni	Beltane Imbolc Lughnasadh Samhain
Teksty literackie	Lebor Gabála Érenn Tochmarc Étaíne Aided Chlainne Lir Mabinogion Immram Brain Metrical Dindshenchas