Przejdź do zawartości

Noworosja: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
przypisy, ciąg dalszy
różne
Linia 3: Linia 3:
[[Plik:Neurussland 1855.png|thumb|upright=1.3|1855]]
[[Plik:Neurussland 1855.png|thumb|upright=1.3|1855]]
[[Plik:New Russia on territory of Ukraine.png|thumb|upright=1.3|Noworosja (ok. 1897)]]
[[Plik:New Russia on territory of Ukraine.png|thumb|upright=1.3|Noworosja (ok. 1897)]]
'''Noworosja''' (również ''kraj noworosyjski,'' ''Nowa Rosja, Nowa Ruś'') – [[region historyczny]] na terenie dzisiejszej południowej [[Ukraina|Ukrainy]], w mniejszym stopniu [[Mołdawia|Mołdawii]] lewobrzeżnej (separatystycznego [[Naddniestrze|Naddniestrza]]) i [[Rosja|Rosji]]. Termin wprowadzony w [[XVIII wiek|XVIII wieku]] w [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] na określenie zdobytego w [[Wojny rosyjsko-tureckie|wojnach z Turcją]] obszaru dawnych [[Dzikie Pola|Dzikich Pól]], położonych pomiędzy dolnym Dniestrem, [[Morze Czarne|Morzami Czarnym]] i [[Morze Azowskie|Azowskim]] i południową granicą [[Małorosja|Małorosji]] i [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] sprzed [[1793]] roku. Na terytorium tym istniała w latach 1764-1783 i 1796-1802 [[gubernia noworosyjska]], podzielona w 1802 na [[Gubernia|gubernie]] [[Gubernia jekaterynosławska|jekaterynosławską]], [[gubernia chersońska|chersońską]] (1802-1803 – mikołajowską) i [[gubernia taurydzka|taurydzką]]. W latach 1822-1874 gubernie te połączono wraz z Besarabią w [[noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo]]<ref name=":0">{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija. Noworosija. New Russia. Nouvelle Russie.|url = http://novorossiya.narod.ru/|opublikowany = novorossiya.narod.ru|data dostępu = 2015-08-18|rok = 1904|praca = S.N. Jużakow (red.): Bolszaja Enciklopedija. T. 14 «Nerczinskij okrug - Pjoncz», Sankt-Pietierburg.}}</ref>. Nazwy ''Noworosja'' i ''kraj noworosyjski'' służyły w Rosji do określenia wyżej wymienionych ziem do początku XX wieku<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Noworosijskij kraj, Noworosija|url = http://www.history.org.ua/?termin=Novorosiia|opublikowany = www.history.org.ua|data dostępu = 2015-08-18|autor = |praca = Енциклопедія історії України: Т. 7: Мі-О / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. - К.: В-во «Наукова думка», 2010}}</ref>.
'''Noworosja''' (również ''kraj noworosyjski,'' potocznie ''Nowa Rosja'' i ''Nowa Ruś'') – [[region historyczny]] na terenie dzisiejszej południowej [[Ukraina|Ukrainy]], w mniejszym stopniu [[Mołdawia|Mołdawii]] lewobrzeżnej (separatystycznego [[Naddniestrze|Naddniestrza]]) i [[Rosja|Rosji]]. Termin wprowadzony w [[XVIII wiek|XVIII wieku]] w [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] na określenie zdobytego w [[Wojny rosyjsko-tureckie|wojnach z Turcją]] obszaru dawnych [[Dzikie Pola|Dzikich Pól]], położonych pomiędzy dolnym Dniestrem, [[Morze Czarne|Morzami Czarnym]] i [[Morze Azowskie|Azowskim]] i południową granicą [[Małorosja|Małorosji]] i [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] sprzed [[1793]] roku. Na terytorium tym istniała w latach 1764-1783 i 1796-1802 [[gubernia noworosyjska]], podzielona w 1802 na [[Gubernia|gubernie]] [[Gubernia jekaterynosławska|jekaterynosławską]], [[gubernia chersońska|chersońską]] (1802-1803 – mikołajowską) i [[gubernia taurydzka|taurydzką]]. W latach 1822-1874 gubernie te połączono wraz z Besarabią w [[noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo]]<ref name=":0">{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija. Noworosija. New Russia. Nouvelle Russie.|url = http://novorossiya.narod.ru/|opublikowany = novorossiya.narod.ru|data dostępu = 2015-08-18|rok = 1904|praca = S.N. Jużakow (red.): Bolszaja Enciklopedija. T. 14 «Nerczinskij okrug - Pjoncz», Sankt-Pietierburg.|cytat = При Александре I учреждены были здесь губернии Екатеринославская, Херсонская и Таврическая, которые, вместе с присоединённой от Турции Бессарабской областью, составили Новороссийское генерал-губернаторство. Административным центром Новороссии, так же как промышленным и культурным, в XIX ст. сделалась Одесса.}}</ref>. Nazwy ''Noworosja'' i ''kraj noworosyjski'' wyszły w Rosji i na Ukrainie z użycia na początku [[XX wiek|XX wieku]] (w okresie wojny domowej), pomimo prób późniejszych reanimacji<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Noworosijskij kraj, Noworosija|url = http://www.history.org.ua/?termin=Novorosiia|opublikowany = www.history.org.ua|data dostępu = 2015-08-18|autor = |praca = Енциклопедія історії України: Т. 7: Мі-О / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. - К.: В-во «Наукова думка», 2010|cytat = Протягом 20 ст. вийшла з ужитку. Наприкінці 20 ст. деякі політ. сили в Україні безуспішно намагалися реанімувати назву, ототожнюючи її з Пд. Україною.}}</ref>.


Nazwa ponownie zaczęła być używana w publicystyce i języku potocznym<ref name=":1">{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija - ziemlja Russoukraincew|url = http://karty.narod.ru/great/nvr/nvr.html|opublikowany = karty.narod.ru|data dostępu = 2015-08-18|nazwisko = Gurow|imię = Igor|oznaczenie = "Obozriewatiel". № 2 – 3, febr.1992.}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija - nie Ukraina! Blog internetowy|url = http://demotivation.me/23wpil4prtc9pic.html|opublikowany = demotivation.me|data dostępu = 2015-08-18}}</ref> wraz z rozpadem [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], powstaniem niepodległego państwa ukraińskiego ze znaczącą mniejszością rosyjską i nasileniem się [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|prorosyjskich nastrojów secesyjnych]] na Krymie w [[1991]] r.<ref name=":2">Mark Clarence Walke: ''The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy'' (2003, s. 107).</ref><ref name=":3">Roman Szporluk (ed.): ''National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia (s. 174).''</ref><ref name=":4">{{Cytuj pismo|tytuł = Crimea Parliament Votes to Back Independence From Ukraine|url = http://www.nytimes.com/1992/05/06/world/crimea-parliament-votes-to-back-independence-from-ukraine.html|czasopismo = The New York Times|data = 1992-05-06|data dostępu = 2015-08-18|issn = 0362-4331|imię = Serge|nazwisko = Schmemann}}</ref> W związku z [[Pomarańczowa rewolucja|rewolucją pomarańczową]] (2004-2005) Moskwa zaczęła wspierać tendencje do usamodzielniania się regionów ukraińskich i samą [[Partia Regionów|Partię Regionów]] [[Wiktor Janukowycz|Wiktora Janukowycza]]. W trakcie rewolucji [[Euromajdan]]u na Ukrainie w [[2014]] roku powołano Partię Noworosji, a następnie proklamowano powstanie separatystycznej [[Federacyjna Republika Noworosji|Federacyjnej Republiki Noworosji]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Welcome to New Russia|url = http://ukrainianpolicy.com/welcome-to-new-russia/|data dostępu = 2015-08-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Donetsk, Lugansk People's Republics unite in Novorossiya|url = http://sputniknews.com/voiceofrussia/news/2014_05_24/Donetsk-Lugansk-Peoples-Republics-unite-in-Novorossiya-1012/|opublikowany = sputniknews.com|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Próba siłowego rozwiązania konfliktu przez nowe władze w Kijowie doprowadziła do wybuchu [[Konflikt na wschodniej Ukrainie|wojny w Donbasie]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Pro-Russian Group in Donetsk declare independence from Ukraine|url = http://news.biharprabha.com/2014/04/pro-russian-group-in-donetsk-declare-independence-from-ukraine/|data dostępu = 2015-08-18|imię = Bihar Reporter :|nazwisko = info@biharprabha.com}}</ref> i zamieszek na południowej Ukrainie<ref>{{Cytuj pismo|tytuł = French Leader Urges End to Sanctions Against Russia Over Ukraine|url = http://www.nytimes.com/2015/01/06/world/europe/francois-hollande-says-destabilizing-sanctions-on-russia-must-stop-now.html|czasopismo = The New York Times|data = 2015-01-05|data dostępu = 2015-08-18|issn = 0362-4331|imię = Andrew E.|nazwisko = Kramer}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Latest Explosion in Odessa Strikes Pro-Ukraine Organization (Video) {{!}} News|url = http://www.themoscowtimes.com/news/article/latest-explosion-in-odessa-strikes-pro-ukraine-organization/514043.html|data dostępu = 2015-08-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Mysterious bombing rocks Ukrainian port city of Odessa|url = http://mashable.com/2015/01/05/explosion-in-odessa-ukraine/|opublikowany = Mashable|data dostępu = 2015-08-18|imię = Christopher Miller2015-01-05 18:16:24|nazwisko = UTC}}</ref>.
Nazwa ponownie zaczęła być używana w publicystyce i języku potocznym<ref name=":1">{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija - ziemlja Russoukraincew|url = http://karty.narod.ru/great/nvr/nvr.html|opublikowany = karty.narod.ru|data dostępu = 2015-08-18|nazwisko = Gurow|imię = Igor|oznaczenie = "Obozriewatiel". № 2 – 3, febr.1992.|cytat = В связи с курсом украинской коммунистической и националистической номенклатуры на полное отделение республики от Союза, в средствах ннформации все чаще поднимается вопрос о судьбе Новороссии (...). Это нынешние Одесская, Николаевская, Херсонская, Кировоградская, Дненропетровская, Запорожская, частично Луганская и Донецкая области Украины, а также Республика Молдова.}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Noworossija - nie Ukraina! Blog internetowy|url = http://demotivation.me/23wpil4prtc9pic.html|opublikowany = demotivation.me|data dostępu = 2015-08-18}}</ref> wraz z rozpadem [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], powstaniem niepodległego państwa ukraińskiego ze znaczącą mniejszością rosyjską i nasileniem się [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|prorosyjskich nastrojów secesyjnych]] na Krymie po [[1991]] r.<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Walke (2003, s. 107).|imię = Mark Clarence|tytuł = The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy|rok = 2003|wydawca = Palgrave Macmillan|miejsce = |strony = 107|isbn = 9780230255654|adres rozdziału = http://www.palgraveconnect.com/pc/doifinder/view/10.1057/9781403973771}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Szporluk (ed.)|imię = Roman|tytuł = National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia|rok = 1994|wydawca = M.E. Sharpe|miejsce = New York and London|strony = 174|isbn = 1563243547, 9781563243547}}</ref><ref name=":4">{{Cytuj pismo|tytuł = Crimea Parliament Votes to Back Independence From Ukraine|url = http://www.nytimes.com/1992/05/06/world/crimea-parliament-votes-to-back-independence-from-ukraine.html|czasopismo = The New York Times|data = 1992-05-06|data dostępu = 2015-08-18|issn = 0362-4331|imię = Serge|nazwisko = Schmemann|cytat = The parliament of the Crimea voted today to declare a conditional independence from Ukraine, adding a perilous new twist to the confrontation between Russia and Ukraine}}</ref> W związku z [[Pomarańczowa rewolucja|rewolucją pomarańczową]] (2004-2005) [[Rosja]] zaczęła wspierać próby usamodzielniania się regionów ukraińskich oraz samą [[Partia Regionów|Partię Regionów]] [[Wiktor Janukowycz|Wiktora Janukowycza]].

W trakcie rewolucji [[Euromajdan]]u na Ukrainie w [[2014]] roku powołano Partię "Noworosja"<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = W Donieckie sozdali partiju Noworossija|url = http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/05/23/7026209/|opublikowany = Украинская правда (Ukraińska Prawda)|data dostępu = 2015-08-18|data = 2014-05-23|cytat = Сепаратисты во главе с Павлом Губаревым создали партию "Новороссия".}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Учредительный съезд общественно-политического движения «НОВОРОССИЯ» Новости|url = http://novorossy.ru/news/news_post/uchreditelnyy-s_ezd-obschestvenno-policheskogo-dvizheniya-no|opublikowany = novorossy.ru|data dostępu = 2015-08-18|cytat = В четверг, 22 мая 2014 года, в Донецке прошел учредительный съезд общественно-полического движения «Партия НОВОРОССИЯ», лидером которого стал народный губернатор Павел Губарев.|data = 2014-05-23|nazwisko = Paszinin|imię = Artiom}}</ref>, a następnie proklamowano powstanie separatystycznej [[Federacyjna Republika Noworosji|Federacyjnej Republiki Noworosji]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Welcome to New Russia|url = http://ukrainianpolicy.com/welcome-to-new-russia/|data dostępu = 2015-08-18|autor = |nazwisko = Babiak|imię = Mat|cytat = On May 22 in Donetsk, the founding congress of the newly formed New Russia Party (officially the Social-Political Movement – Party of New Russia) took place, led by Pavel Gubarev, paramilitary leader and self-declared ‘People’s Governor’ of the Donetsk People’s Republic. The purpose of the party, Gubarev said, was to create “a broad platform for a future political force.” He addressed the crowd with policy issues, the goals & objectives of the party, and proclaimed the foundation of a (another) new state he called New Russia (...).|data = 2014-05-23}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Donetsk, Lugansk People's Republics unite in Novorossiya|url = http://sputniknews.com/voiceofrussia/news/2014_05_24/Donetsk-Lugansk-Peoples-Republics-unite-in-Novorossiya-1012/|opublikowany = sputniknews.com|data dostępu = 2015-08-18|cytat = The Donetsk People’s Republic’s twitter reports that the two republics have signed their merger in one state, Novorossiya.|data = 2014-05-24}}</ref>. Próba siłowego rozwiązania konfliktu przez nowe władze w Kijowie doprowadziły do wybuchu [[Konflikt na wschodniej Ukrainie|wojny w Donbasie]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Pro-Russian Group in Donetsk declare independence from Ukraine|url = http://news.biharprabha.com/2014/04/pro-russian-group-in-donetsk-declare-independence-from-ukraine/|data dostępu = 2015-08-18|imię = Bihar Reporter :|nazwisko = info@biharprabha.com|data = 2014-04-07|cytat = Meanwhile, acting President Alexander Turchynov vowed Monday to launch a major counter-terrorism operation against separatist movements in the country’s eastern regions.}}</ref> i zamieszek na południowo-wschodniej Ukrainie (Charków, Dniepropietrowsk, Odessa)<ref>{{Cytuj pismo|tytuł = French Leader Urges End to Sanctions Against Russia Over Ukraine|url = http://www.nytimes.com/2015/01/06/world/europe/francois-hollande-says-destabilizing-sanctions-on-russia-must-stop-now.html|czasopismo = The New York Times|data = 2015-01-05|data dostępu = 2015-08-18|issn = 0362-4331|imię = Andrew E.|nazwisko = Kramer|język = |cytat = Elsewhere in Ukraine, other, murkier violence is plaguing even cities far from the front lines. Bombers and assassins are targeting the many volunteer groups organizing donations of everything from food to body armor for the financially pressed Ukrainian military. In recent months, bombs have exploded in many eastern Ukrainian cities, targeting sites like a bar frequented by pro-Ukrainian activists in the city of Kharkiv.}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Latest Explosion in Odessa Strikes Pro-Ukraine Organization (Video) {{!}} News|url = http://www.themoscowtimes.com/news/article/latest-explosion-in-odessa-strikes-pro-ukraine-organization/514043.html|data dostępu = 2015-08-18|cytat = Odessa was the site of violent clashes between pro-Ukrainian and pro-Russian activists earlier this year as the overturn of Ukraine's former Russian-backed government and Russia's annexation of Crimea polarized the country.|data = 2015-01-05}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Mysterious bombing rocks Ukrainian port city of Odessa|url = http://mashable.com/2015/01/05/explosion-in-odessa-ukraine/|opublikowany = Mashable|data dostępu = 2015-08-18|imię = Christopher Miller|nazwisko = UTC|data = 2015-01-06|cytat = A week earlier, on Dec. 24, a explosion occurred at another Odessa railway station as a train passed. Another blast happened in an Odessa suburb on Dec. 26, killing a man and shattering the windows of nearby buildings.}}</ref>.

== Etymologia ==
Nazwa ''Noworosja'' została wprowadzona w Rosji w XVIII wieku i oznaczała tyle co "nową Rosję", czyli nowe rosyjskie ziemie zdobyte w wojnie z Turcją. Jako nazwa rosyjskiego regionu została nadana przez carycę Katarzynę II w 1764 roku. Nazwa miała nawiązywać do starych rozległych regionów [[Małorosja|Małorosji]] i [[Wielkorosja|Wielkorosji]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Institut Istorii RAN wozrożdajet ponjatie "Noworossija" - BBC Russkaja slużba. Wywiad z Jurijem Pietrowem.|url = http://www.bbc.com/russian/russia/2014/07/140716_russia_ukraine_history_paper|data dostępu = 2015-08-18|data = 2017-07-16|cytat = Новороссией его назвала Екатерина II, имея в виду, что это новая земля наряду с Великороссией и Малороссией.}}</ref>. Rosyjskie odpowiedniki nazwy to: ''Новороссия (Noworossija)'' i ''Новороссийский край (Noworossijskij kraj)'', nieoficjalnie również ''Новая Россия (Nowaja Rossija)'' i ''Новая Русь (Nowaja Rus).''


== Historia użycia nazwy ==
== Historia użycia nazwy ==
=== Gubernia noworosyjska ===
=== Gubernia noworosyjska ===
{{Osobny artykuł|Gubernia małorosyjska}}
{{Osobny artykuł|Gubernia małorosyjska}}
Trwała obecność rosyjska we wschodniej Noworosji sięga lat 70. XVI wieku i związana jest z osadnictwem kozaków dońskich w okolicach rzeki [[Doniec]]. W 1751 r. rozpoczęło się na tych terenach organizowane przez carat osadnictwo [[Serbowie|serbskie]] w [[Nowa Serbia|Nowej Serbii]], a w 1752 r. również w [[Słowiano-Serbia|Słowiano-Serbii]]. W 1762 [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] ogłosiła manifest, w którym wzywała zagranicznych kolonistów do zamieszkania w Noworosji, obiecując zwolnienie z podatków i wolność religii. Apele te zachęciły do osadnictwa przede wszystkim [[Mołdawianie|Mołdawian]] (zachód guberni chersońskiej, między [[Dniestr]]em a [[Boh]]em), [[Bułgarzy|Bułgarów]] i [[Grecy|Greków]] (wybrzeże Morza Czarnego), [[Niemcy (naród)|Niemców czarnomorskich]] (regularne rozsiedlenie na terenie całej Noworosji, z podziałem na [[Luteranizm|luteran]], [[Katolicyzm|katolików]] i [[Mennonici|mennonitów]]), [[Żydzi|Żydów]] (początkowo tylko namiestnictwo jekaterynosławskie i Tauryda, później cała Noworosja bez [[Mikołajów|Mikołajowa]] i [[Sewastopol]]a). Pierwszą stolicą gubernii noworosyjskiej był [[Krzemieńczuk]], następnie Jekaterynsoław, nazywany w latach 1796-1802 Noworosyjskiem (obecnie [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowsk]])<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = История Днепропетровска и Приднепровья|url = http://gorod.dp.ua/history/article_ru.php?article=149|opublikowany = gorod.dp.ua|data dostępu = 2015-08-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR|url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_II/321|opublikowany = dir.icm.edu.pl|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>.
Trwała obecność rosyjska we wschodniej Noworosji sięga lat 70. XVI wieku i związana jest z osadnictwem [[kozacy dońscy|kozaków dońskich]] w okolicach rzeki [[Doniec]]. W [[1751]] r. rozpoczęło się na tych terenach organizowane przez carat osadnictwo [[Serbowie|serbskie]] w [[Nowa Serbia|Nowej Serbii]], a w [[1752]] r. również w [[Słowiano-Serbia|Słowiano-Serbii]]. W 1762 [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] ogłosiła manifest, w którym wzywała zagranicznych kolonistów do zamieszkania w Noworosji, obiecując zwolnienie z podatków i wolność religii. Apele te zachęciły do osadnictwa przede wszystkim [[Mołdawianie|Mołdawian]] (zachód guberni chersońskiej, między [[Dniestr]]em a [[Boh]]em), [[Bułgarzy|Bułgarów]] i [[Grecy|Greków]] (wybrzeże Morza Czarnego), [[Niemcy (naród)|Niemców czarnomorskich]] (regularne rozsiedlenie na terenie całej Noworosji, z podziałem na [[Luteranizm|luteran]], [[Katolicyzm|katolików]] i [[Mennonici|mennonitów]]), [[Żydzi|Żydów]] (początkowo tylko namiestnictwo jekaterynosławskie i Tauryda, później cała Noworosja bez [[Mikołajów|Mikołajowa]] i [[Sewastopol]]a). Pierwszą stolicą gubernii noworosyjskiej był [[Krzemieńczuk]]<ref name=":5">{{Cytuj stronę|tytuł = Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR|url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_II/321|opublikowany = dir.icm.edu.pl|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>, następnie Jekaterynsoław, nazywany w latach 1796-1802 Noworosyjskiem (obecnie [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowsk]])<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Istorija Dniepropietrowska i Pridnieprowija|url = http://gorod.dp.ua/history/article_ru.php?article=149|opublikowany = gorod.dp.ua|data dostępu = 2015-08-18|nazwisko = Kawun|imię = Maksim|cytat = 22 декабря 1797 г. указом ее сына Екатеринослав переименован в Новороссийск. Почему Новороссийск? К тому времени за всем обширным регионом Причерноморья, сосредоточенным под властью Российской империи, стало закрепляться название «Новороссия» (просуществует официально до 1917 г.).}}</ref><ref name=":5">{{Cytuj stronę|tytuł = Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR|url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_II/321|opublikowany = dir.icm.edu.pl|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>.


Po zdobyciu [[Chanat Krymski|Chanatu Krymskiego]] w 1774 r. i likwidacji [[Sicz Zaporoska|Siczy Zaporoskiej]] w 1775 r. caryca Katarzyna II w 1785 ogłosiła [[ukaz]], w którym zapowiadała, że na terenach Noworosji nie będzie wprowadzana [[pańszczyzna]], i zachęcała do osiedlania na tym terenie wolnych chłopów oraz żołnierzy, którzy zakończyli służbę. Znaczna część ziem noworosyjskich została nadana lojalnej wobec Rosji kozackiej starszyźnie zaporoskiej i dworiaństwu. Rozpoczęło się intensywne osadnictwo chłopów ukraińskich z Małorosji.
Po zdobyciu [[Chanat Krymski|Chanatu Krymskiego]] w [[1774]] r. i likwidacji [[Sicz Zaporoska|Siczy Zaporoskiej]] w [[1775]] r. caryca Katarzyna II w [[1785]] ogłosiła [[ukaz]], znoszący na terenach Noworosji [[pańszczyzna|pańszczyznę]], co miało sprzyjać osiedlaniu się na tym terenie wolnych chłopów oraz żołnierzy, którzy zakończyli służbę. Znaczna część ziem noworosyjskich została nadana lojalnej wobec Rosji kozackiej starszyźnie zaporoskiej i dworiaństwu. Rozpoczęło się intensywne osadnictwo chłopów ukraińskich z Małorosji.


=== Noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo ===
=== Noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo ===
Linia 20: Linia 25:


=== Kraj noworosyjski ===
=== Kraj noworosyjski ===
Po [[1874]] roku w znaczeniu ścisłym krajem noworosyjskim nazywano ziemie byłego noworosyjsko-besarabskiego generał-gubernatorstwa bez [[gubernia besarabska|gubernii besarabskiej]] i Półwyspu Krymskiego. Granice tak rozumianej Noworosji zostały utrwalone jako granice regionu historycznego<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = ЭСБЕ/Новороссийский край — Викитека|url = https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9|opublikowany = ru.wikisource.org|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. W szerokim znaczeniu do Noworosji zaliczano niekiedy: [[Obwód Wojska Dońskiego]], Krym, [[Gubernia stawropolska|gubernię stawropolską]] i gubernię besarabską<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Россия. Полное географическое описание нашего отечества. Т. 14. Новороссия и Крым. 1910 {{!}} Николаевская область|url = http://library.history.mk.ua/rossiya-polnoe-geograficheskoe-opisanie-nashego-otechestva-t-14-novorossiya-i-krym-1910|opublikowany = library.history.mk.ua|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Noworosja tym samym obejmowała część terenów dzisiejszej Ukrainy ([[obwód doniecki]], [[Obwód dniepropetrowski|dniepropietrowski]], [[obwód zaporoski|zaporoski]], [[obwód mikołajowski|mikołajowski]], [[obwód chersoński|chersoński]] i [[obwód odeski|odeski]]), [[Naddniestrze|Naddniestrza]] oraz [[Rosja|Rosji]] ([[Kraj Krasnodarski]], [[Kraj Stawropolski]], [[Adygeja]], [[obwód rostowski]]). Na północ od Noworosji znajdowała się [[Małorosja]], a na północny wschód [[Wielkorosja]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Институт истории РАН возрождает понятие "Новороссия" - BBC Русская служба|url = http://www.bbc.com/russian/russia/2014/07/140716_russia_ukraine_history_paper|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Nazwy Noworosja i Małorosja były konsekwentnie zwalczane w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]].
Po [[1874]] roku w znaczeniu ścisłym krajem noworosyjskim nazywano ziemie byłego noworosyjsko-besarabskiego generał-gubernatorstwa bez [[gubernia besarabska|gubernii besarabskiej]] i Półwyspu Krymskiego. W szerokim znaczeniu do Noworosji zaliczano niekiedy: [[Obwód Wojska Dońskiego]], Krym, [[Gubernia stawropolska|gubernię stawropolską]] i gubernię besarabską<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Новороссия и Крым (Бессарабская, Херсонская, Таврическая, Екатеринославская губернии и область войска Донского)|url = https://yadi.sk/d/JOI9pThgcBeJ5|opublikowany = library.history.mk.ua|data dostępu = 2015-08-18|autor = B. G. Karpow|autor2 = P. A. Fiedułow|autor3 = W. I. Karatygin|praca = Полное географическое описание нашего отечества. Настольная и дорожная книга для русских людей / Под редакцией В. П. Семенова и под общим руководством П. П. Семенова-Тян-Шанского и В. И. Ламанского|rok = 1910}}</ref>. Noworosja tym samym obejmowała część terenów dzisiejszej Ukrainy ([[obwód doniecki]], [[Obwód dniepropetrowski|dniepropietrowski]], [[obwód zaporoski|zaporoski]], [[obwód mikołajowski|mikołajowski]], [[obwód chersoński|chersoński]] i [[obwód odeski|odeski]]), [[Naddniestrze|Naddniestrza]] oraz [[Rosja|Rosji]] ([[Kraj Krasnodarski]], [[Kraj Stawropolski]], [[Adygeja]], [[obwód rostowski]]). Na północ od Noworosji znajdowała się [[Małorosja]], a na północny wschód [[Wielkorosja]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Институт истории РАН возрождает понятие "Новороссия" - BBC Русская служба|url = http://www.bbc.com/russian/russia/2014/07/140716_russia_ukraine_history_paper|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Nazwy Noworosja i Małorosja były konsekwentnie zwalczane w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]].


=== Idea Noworosji i separatyzm prorosyjski po 1991 r. ===
⚫
=== Separatyzm prorosyjski na Ukrainie i Federacyjna Republika Noworosji ===
⚫
Po [[1991]] roku nazwa Noworosja zaczęła pojawiać się samorzutnie w języku potocznym w Rosji i na Ukrainie w związku z nasileniem się [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|prorosyjskich nastrojów separatystycznych]]. W 1992 r. Igor Gurow opublikował m.in. artykuł "Noworosja - ziemia Rosjanoukraińców"<ref name=":1" />. W tym samym roku władze Krymu ogłosiły niepodległość od Ukrainy, jednak na skutek nacisków Kijowa półwysep pozostawał w granicach państwa ukraińskiego<ref name=":2">Mark Clarence Walke: ''The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy'' (2003, s. 107).</ref><ref name=":3">Roman Szporluk (ed.): ''National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia (s. 174).''</ref><ref name=":4" /> (do nieuznanego przez władze Ukrainy<ref name="cwk">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20140313005724/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/3/7017317/|tytuł = CWK nahołoszuje, szczo miscewyj referendum w Krymu nemożływyj|data = 2014-03-03|opublikowany = Українська правда|język = uk|data dostępu = 2014-05-19|archiwum = http://web.archive.org/web/20140313005724/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/3/7017317/|zarchiwizowano = 2014-03-13}}</ref><ref name="ONZ">{{Cytuj stronę |url = http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/7/7017978/|tytuł = Radbez OON ne wyznaje „referendum” u Krymu|data = 2014-03-07|opublikowany = Українська правда|język = uk|data dostępu = 2014-05-19|archiwum = http://web.archive.org/web/20140313005906/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/7/7017978/|zarchiwizowano = 2014-03-13}}</ref> referendum w 2014 roku, faktycznej secesji i włączeniu półwyspu w skład Rosji). Przypuszczalnie w [[2006]] r. idea usamodzielniania się regionów na Ukrainie została poruszona po raz pierwszy w Moskwie w związku z [[Pomarańczowa rewolucja|rewolucją pomarańczową]] (2004-2005) i wiązała się z wydatnym wsparciem dla Partii Regionów Wiktora Janukowycza.
⚫
{{Osobny artykuł|Federacyjna Republika Noworosji}}
⚫
Po [[1991]] roku nazwa Noworosja zaczęła pojawiać się samorzutnie w języku potocznym w Rosji i na Ukrainie w związku z nasileniem się [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|prorosyjskich nastrojów separatystycznych]]. W 1992 r. Igor Gurow opublikował artykuł "Noworosja - ziemia Rosjanoukraińców"<ref name=":1" />. W tym samym roku władze Krymu ogłosiły niepodległość od Ukrainy, jednak na skutek nacisków Kijowa półwysep pozostawał w granicach państwa ukraińskiego<ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /> (do nieuznanego przez władze Ukrainy<ref name="cwk">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20140313005724/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/3/7017317/|tytuł = CWK nahołoszuje, szczo miscewyj referendum w Krymu nemożływyj|data = 2014-03-03|opublikowany = Українська правда|język = uk|data dostępu = 2014-05-19|archiwum = http://web.archive.org/web/20140313005724/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/3/7017317/|zarchiwizowano = 2014-03-13}}</ref><ref name="ONZ">{{Cytuj stronę |url = http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/7/7017978/|tytuł = Radbez OON ne wyznaje „referendum” u Krymu|data = 2014-03-07|opublikowany = Українська правда|język = uk|data dostępu = 2014-05-19|archiwum = http://web.archive.org/web/20140313005906/http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/7/7017978/|zarchiwizowano = 2014-03-13}}</ref> referendum w 2014 roku, faktycznej secesji i włączeniu półwyspu w skład Rosji).


⚫
==== Federacyjna Republika Noworosji ====
⚫
Przypuszczalnie w [[2006]] r. idea usamodzielniania się regionów na Ukrainie została poruszona po raz pierwszy w Moskwie w związku z [[Pomarańczowa rewolucja|rewolucją pomarańczową]] (2004-2005). Prawdopodobnie dnia 21 sierpnia 2008 r. nazwa Noworosja po raz pierwszy została użyta w nieoficjalnych rosyjskich planach strategicznych dotyczących rozwoju sytuacji na Ukrainie. W 2013 pojawia się szereg artykułów internetowych dotyczących ewentualnego powstania autonomicznej lub niepodległej Noworosji<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Новороссия может появиться на карте мира|url = http://politobzor.net/show-10181-novorossiya-mozhet-poyavitsya-na-karte-mira.html|opublikowany = politobzor.net|data dostępu = 2015-08-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = НОВОРОССИЯ - НЕ УКРАИНА! - Гнать свидомых мовнюков нах с русской земли!|url = http://demotivation.me/23wpil4prtc9pic.html|opublikowany = demotivation.me|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Od 2014 r. nazwa ta jest używana przez [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|separatystów]] z samozwańczych [[Doniecka Republika Ludowa|Donieckiej]] i [[Ługańska Republika Ludowa|Ługańskiej Republiki Ludowej]], jak też przez media (zwłaszcza rosyjskie i prorosyjskie) w odniesieniu do terytorium Ukrainy, zajętego przez separatystów.
⚫
{{Osobny artykuł|Federacyjna Republika Noworosji}}
⚫
Prawdopodobnie dnia 21 sierpnia 2008 r. nazwa Noworosja po raz pierwszy została użyta w nieoficjalnych rosyjskich planach strategicznych (operacja dotyczących rozwoju sytuacji na Ukrainie<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Музей имени Андрея Рублева: Путин и его проект «Новороссия»: хронология фактов для будущего учебника истории|url = http://www.expertmus.com/2014/11/blog-post_5.html|opublikowany = www.expertmus.com|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. W 2013 pojawia się szereg artykułów internetowych dotyczących ewentualnego powstania autonomicznej lub niepodległej Noworosji<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Новороссия может появиться на карте мира|url = http://politobzor.net/show-10181-novorossiya-mozhet-poyavitsya-na-karte-mira.html|opublikowany = politobzor.net|data dostępu = 2015-08-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|tytuł = НОВОРОССИЯ - НЕ УКРАИНА! - Гнать свидомых мовнюков нах с русской земли!|url = http://demotivation.me/23wpil4prtc9pic.html|opublikowany = demotivation.me|data dostępu = 2015-08-18}}</ref>. Od 2014 r. nazwa ta jest używana przez [[Prorosyjski separatyzm na Ukrainie|separatystów]] z samozwańczych [[Doniecka Republika Ludowa|Donieckiej]] i [[Ługańska Republika Ludowa|Ługańskiej Republiki Ludowej]], jak też przez media (zwłaszcza rosyjskie i prorosyjskie) w odniesieniu do terytorium Ukrainy, zajętego przez separatystów.


== Demografia ==
== Demografia ==
Tereny Noworosji były od czasów starożytnych zamieszkiwane przez wiele ludów różnego pochodzenia (m.in. Kimerowie, Sarmaci, Scytowie, Goci, Hunowie, Alanowie, Awarowie). Część z nich została zasymilowana z później przybyłymi ludami, część opuściła tereny Noworosji. W średniowieczu Noworosję zamieszkiwały [[Plemiona słowiańskie|słowiańskie plemiona]] [[Tywercy|Tywerców]] i [[Ulicze|Uliczy]], wyparte następnie na północny zachód przez [[Węgrzy|Madziarów]]. Kolejnymi ludami byli [[Chazarowie]], [[Pieczyngowie]] i [[Połowcy]]. W XIII wieku dochodzi do pierwszych najazdów tatarskich. Pod koniec XV wieku na północnych rubieżach Noworosji formuje się ruskie osadnictwo kozackie. Trwale w dziejach regionu zapisali się: [[Bułgarzy]], [[Grecy]], [[Karaimi]], [[Mołdawianie]], [[Ormianie]], [[Rosjanie]], [[Tatarzy krymscy]], [[Ukraińcy]] oraz [[Żydzi aszkenazyjscy]] i [[żydzi chazarscy|chazarscy]].
Tereny Noworosji były od czasów starożytnych zamieszkiwane przez wiele ludów różnego pochodzenia (m.in. Kimerowie, Sarmaci, Scytowie, Goci, Hunowie, Alanowie, Awarowie). Część z nich została zasymilowana z później przybyłymi ludami, część opuściła tereny Noworosji. W średniowieczu Noworosję zamieszkiwały [[Plemiona słowiańskie|słowiańskie plemiona]]: [[Bużanie|Bużanów]], [[Tywercy|Tywerców]] i [[Ulicze|Uliczy]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = ЭСБЕ/Новороссийский край — Викитека|url = https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9|opublikowany = ru.wikisource.org|data dostępu = 2015-08-18|cytat = Новороссийский край. — До половины XI в, в нем жили бужане, угличи, тиверцы (...)}}</ref>, wyparte następnie na północny zachód przez [[Węgrzy|Madziarów]]. Kolejnymi ludami byli [[Chazarowie]], [[Pieczyngowie]] i [[Połowcy]]. W XIII wieku dochodzi do pierwszych najazdów tatarskich. Pod koniec XV wieku na północnych rubieżach Noworosji formuje się ruskie osadnictwo kozackie. Trwale w dziejach regionu zapisali się: [[Bułgarzy]], [[Grecy]], [[Karaimi]], [[Mołdawianie]], [[Ormianie]], [[Rosjanie]], [[Tatarzy krymscy]], [[Ukraińcy]] oraz [[Żydzi aszkenazyjscy]] i [[żydzi chazarscy|chazarscy]].


[[Gubernia|Gubernie]] wchodzące w skład kraju noworosyjskiego zamieszkiwali w 1897 roku (na podstawie deklaracji języka ojczystego): [[Ukraińcy]] / Małorusini (68,9% ludności guberni jekaterynosławskiej, 53,9% guberni chersońskiej, 42,2% guberni taurydzkiej, 19,6% guberni besarabskiej), [[Rosjanie]] / Wielkorusini (27% gubernii taurydzkiej, 21% chersońskiej, 17,3% jekaterynosławskiej i 8% besarabskiej), [[Żydzi]] (11,8% chersońskiej, 11,8% besarabskiej, 4,7% jekaterynosławskiej, 3,8% taurydzkiej), [[Mołdawianie]] (47,6% besarabskiej, 5,4% chersońskiej), [[Tatarzy krymscy]] (13,6% guberni taurydzkiej), [[Niemcy (naród)|Niemcy]] (5,4% taurydzkiej, 4,5% chersońskiej, 3,8% jekaterynosławskiej, 3,1% besarabskiej)<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=422 Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia jekaterynosławska – ludność według deklarowanego języka ojczystego].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1642 Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897-Gubernia chersońska- Ludność według języka ojczystego].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1420 ''Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia taurydzka – ludność według deklarowanego języka ojczystego''].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=56 ''Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia besarabska – ludność według deklarowanego języka ojczystego''].</ref>.
[[Gubernia|Gubernie]] wchodzące w skład kraju noworosyjskiego zamieszkiwali w 1897 roku (na podstawie deklaracji języka ojczystego): [[Ukraińcy]] / Małorusini (68,9% ludności guberni jekaterynosławskiej, 53,9% guberni chersońskiej, 42,2% guberni taurydzkiej, 19,6% guberni besarabskiej), [[Rosjanie]] / Wielkorusini (27% gubernii taurydzkiej, 21% chersońskiej, 17,3% jekaterynosławskiej i 8% besarabskiej), [[Żydzi]] (11,8% chersońskiej, 11,8% besarabskiej, 4,7% jekaterynosławskiej, 3,8% taurydzkiej), [[Mołdawianie]] (47,6% besarabskiej, 5,4% chersońskiej), [[Tatarzy krymscy]] (13,6% guberni taurydzkiej), [[Niemcy (naród)|Niemcy]] (5,4% taurydzkiej, 4,5% chersońskiej, 3,8% jekaterynosławskiej, 3,1% besarabskiej)<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=422 Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia jekaterynosławska – ludność według deklarowanego języka ojczystego].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1642 Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897-Gubernia chersońska- Ludność według języka ojczystego].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1420 ''Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia taurydzka – ludność według deklarowanego języka ojczystego''].</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=56 ''Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia besarabska – ludność według deklarowanego języka ojczystego''].</ref>.

Wersja z 18:21, 18 sie 2015

Gubernia noworosyjska 1800
1855
Noworosja (ok. 1897)

Noworosja (również kraj noworosyjski, potocznie Nowa Rosja i Nowa Ruś) – region historyczny na terenie dzisiejszej południowej Ukrainy, w mniejszym stopniu Mołdawii lewobrzeżnej (separatystycznego Naddniestrza) i Rosji. Termin wprowadzony w XVIII wieku w Imperium Rosyjskim na określenie zdobytego w wojnach z Turcją obszaru dawnych Dzikich Pól, położonych pomiędzy dolnym Dniestrem, Morzami Czarnym i Azowskim i południową granicą Małorosji i Rzeczypospolitej sprzed 1793 roku. Na terytorium tym istniała w latach 1764-1783 i 1796-1802 gubernia noworosyjska, podzielona w 1802 na gubernie jekaterynosławską, chersońską (1802-1803 – mikołajowską) i taurydzką. W latach 1822-1874 gubernie te połączono wraz z Besarabią w noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo[1]. Nazwy Noworosja i kraj noworosyjski wyszły w Rosji i na Ukrainie z użycia na początku XX wieku (w okresie wojny domowej), pomimo prób późniejszych reanimacji[2].

Nazwa ponownie zaczęła być używana w publicystyce i języku potocznym[3][4] wraz z rozpadem ZSRR, powstaniem niepodległego państwa ukraińskiego ze znaczącą mniejszością rosyjską i nasileniem się prorosyjskich nastrojów secesyjnych na Krymie po 1991 r.[5][6][7] W związku z rewolucją pomarańczową (2004-2005) Rosja zaczęła wspierać próby usamodzielniania się regionów ukraińskich oraz samą Partię Regionów Wiktora Janukowycza.

W trakcie rewolucji Euromajdanu na Ukrainie w 2014 roku powołano Partię "Noworosja"[8][9], a następnie proklamowano powstanie separatystycznej Federacyjnej Republiki Noworosji[10][11]. Próba siłowego rozwiązania konfliktu przez nowe władze w Kijowie doprowadziły do wybuchu wojny w Donbasie[12] i zamieszek na południowo-wschodniej Ukrainie (Charków, Dniepropietrowsk, Odessa)[13][14][15].

Etymologia

Nazwa Noworosja została wprowadzona w Rosji w XVIII wieku i oznaczała tyle co "nową Rosję", czyli nowe rosyjskie ziemie zdobyte w wojnie z Turcją. Jako nazwa rosyjskiego regionu została nadana przez carycę Katarzynę II w 1764 roku. Nazwa miała nawiązywać do starych rozległych regionów Małorosji i Wielkorosji[16]. Rosyjskie odpowiedniki nazwy to: Новороссия (Noworossija) i Новороссийский край (Noworossijskij kraj), nieoficjalnie również Новая Россия (Nowaja Rossija) i Новая Русь (Nowaja Rus).

Historia użycia nazwy

Gubernia noworosyjska

 Osobny artykuł: Gubernia małorosyjska.

Trwała obecność rosyjska we wschodniej Noworosji sięga lat 70. XVI wieku i związana jest z osadnictwem kozaków dońskich w okolicach rzeki Doniec. W 1751 r. rozpoczęło się na tych terenach organizowane przez carat osadnictwo serbskie w Nowej Serbii, a w 1752 r. również w Słowiano-Serbii. W 1762 Katarzyna II ogłosiła manifest, w którym wzywała zagranicznych kolonistów do zamieszkania w Noworosji, obiecując zwolnienie z podatków i wolność religii. Apele te zachęciły do osadnictwa przede wszystkim Mołdawian (zachód guberni chersońskiej, między Dniestrem a Bohem), Bułgarów i Greków (wybrzeże Morza Czarnego), Niemców czarnomorskich (regularne rozsiedlenie na terenie całej Noworosji, z podziałem na luteran, katolików i mennonitów), Żydów (początkowo tylko namiestnictwo jekaterynosławskie i Tauryda, później cała Noworosja bez Mikołajowa i Sewastopola). Pierwszą stolicą gubernii noworosyjskiej był Krzemieńczuk[17], następnie Jekaterynsoław, nazywany w latach 1796-1802 Noworosyjskiem (obecnie Dniepropietrowsk)[18][17].

Po zdobyciu Chanatu Krymskiego w 1774 r. i likwidacji Siczy Zaporoskiej w 1775 r. caryca Katarzyna II w 1785 ogłosiła ukaz, znoszący na terenach Noworosji pańszczyznę, co miało sprzyjać osiedlaniu się na tym terenie wolnych chłopów oraz żołnierzy, którzy zakończyli służbę. Znaczna część ziem noworosyjskich została nadana lojalnej wobec Rosji kozackiej starszyźnie zaporoskiej i dworiaństwu. Rozpoczęło się intensywne osadnictwo chłopów ukraińskich z Małorosji.

Noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo

W 1822 roku gubernie jekaterynosławską, chersońską i taurydzką połączono z obwodem besarabskim (od 1873 gubernią) w ramach noworosyjsko-besarabskiego generał-gubernatorstwa, które istniało do 1874 r. Stolica generał-gubernatorstwa mieściła się w Odessie[1].

W 1865 r. otwarto Imperatorski Noworosyjski Uniwersytet w Odessie, po rewolucji w 1917 r. przemianowany na Odeski Uniwersytet Państwowy. Badaniami nad historią i kulturą Noworosji zajmowali się wówczas m.in. Polacy Apollo Skalkowski i Michał Wolski.

Kraj noworosyjski

Po 1874 roku w znaczeniu ścisłym krajem noworosyjskim nazywano ziemie byłego noworosyjsko-besarabskiego generał-gubernatorstwa bez gubernii besarabskiej i Półwyspu Krymskiego. W szerokim znaczeniu do Noworosji zaliczano niekiedy: Obwód Wojska Dońskiego, Krym, gubernię stawropolską i gubernię besarabską[19]. Noworosja tym samym obejmowała część terenów dzisiejszej Ukrainy (obwód doniecki, dniepropietrowski, zaporoski, mikołajowski, chersoński i odeski), Naddniestrza oraz Rosji (Kraj Krasnodarski, Kraj Stawropolski, Adygeja, obwód rostowski). Na północ od Noworosji znajdowała się Małorosja, a na północny wschód Wielkorosja[20]. Nazwy Noworosja i Małorosja były konsekwentnie zwalczane w ZSRR i Ukraińskiej SRR.

Idea Noworosji i separatyzm prorosyjski po 1991 r.

Po 1991 roku nazwa Noworosja zaczęła pojawiać się samorzutnie w języku potocznym w Rosji i na Ukrainie w związku z nasileniem się prorosyjskich nastrojów separatystycznych. W 1992 r. Igor Gurow opublikował m.in. artykuł "Noworosja - ziemia Rosjanoukraińców"[3]. W tym samym roku władze Krymu ogłosiły niepodległość od Ukrainy, jednak na skutek nacisków Kijowa półwysep pozostawał w granicach państwa ukraińskiego[21][22][7] (do nieuznanego przez władze Ukrainy[23][24] referendum w 2014 roku, faktycznej secesji i włączeniu półwyspu w skład Rosji). Przypuszczalnie w 2006 r. idea usamodzielniania się regionów na Ukrainie została poruszona po raz pierwszy w Moskwie w związku z rewolucją pomarańczową (2004-2005) i wiązała się z wydatnym wsparciem dla Partii Regionów Wiktora Janukowycza.

Federacyjna Republika Noworosji

 Osobny artykuł: Federacyjna Republika Noworosji.

Prawdopodobnie dnia 21 sierpnia 2008 r. nazwa Noworosja po raz pierwszy została użyta w nieoficjalnych rosyjskich planach strategicznych (operacja dotyczących rozwoju sytuacji na Ukrainie[25]. W 2013 pojawia się szereg artykułów internetowych dotyczących ewentualnego powstania autonomicznej lub niepodległej Noworosji[26][27]. Od 2014 r. nazwa ta jest używana przez separatystów z samozwańczych Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej, jak też przez media (zwłaszcza rosyjskie i prorosyjskie) w odniesieniu do terytorium Ukrainy, zajętego przez separatystów.

Demografia

Tereny Noworosji były od czasów starożytnych zamieszkiwane przez wiele ludów różnego pochodzenia (m.in. Kimerowie, Sarmaci, Scytowie, Goci, Hunowie, Alanowie, Awarowie). Część z nich została zasymilowana z później przybyłymi ludami, część opuściła tereny Noworosji. W średniowieczu Noworosję zamieszkiwały słowiańskie plemiona: Bużanów, Tywerców i Uliczy[28], wyparte następnie na północny zachód przez Madziarów. Kolejnymi ludami byli Chazarowie, Pieczyngowie i Połowcy. W XIII wieku dochodzi do pierwszych najazdów tatarskich. Pod koniec XV wieku na północnych rubieżach Noworosji formuje się ruskie osadnictwo kozackie. Trwale w dziejach regionu zapisali się: Bułgarzy, Grecy, Karaimi, Mołdawianie, Ormianie, Rosjanie, Tatarzy krymscy, Ukraińcy oraz Żydzi aszkenazyjscy i chazarscy.

Gubernie wchodzące w skład kraju noworosyjskiego zamieszkiwali w 1897 roku (na podstawie deklaracji języka ojczystego): Ukraińcy / Małorusini (68,9% ludności guberni jekaterynosławskiej, 53,9% guberni chersońskiej, 42,2% guberni taurydzkiej, 19,6% guberni besarabskiej), Rosjanie / Wielkorusini (27% gubernii taurydzkiej, 21% chersońskiej, 17,3% jekaterynosławskiej i 8% besarabskiej), Żydzi (11,8% chersońskiej, 11,8% besarabskiej, 4,7% jekaterynosławskiej, 3,8% taurydzkiej), Mołdawianie (47,6% besarabskiej, 5,4% chersońskiej), Tatarzy krymscy (13,6% guberni taurydzkiej), Niemcy (5,4% taurydzkiej, 4,5% chersońskiej, 3,8% jekaterynosławskiej, 3,1% besarabskiej)[29][30][31][32].

Zobacz też

  1. ↑ a b Noworossija. Noworosija. New Russia. Nouvelle Russie.. [w:] S.N. Jużakow (red.): Bolszaja Enciklopedija. T. 14 «Nerczinskij okrug - Pjoncz», Sankt-Pietierburg. [on-line]. novorossiya.narod.ru, 1904. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: При Александре I учреждены были здесь губернии Екатеринославская, Херсонская и Таврическая, которые, вместе с присоединённой от Турции Бессарабской областью, составили Новороссийское генерал-губернаторство. Административным центром Новороссии, так же как промышленным и культурным, в XIX ст. сделалась Одесса.
  2. ↑ Noworosijskij kraj, Noworosija. [w:] Енциклопедія історії України: Т. 7: Мі-О / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. - К.: В-во «Наукова думка», 2010 [on-line]. www.history.org.ua. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Протягом 20 ст. вийшла з ужитку. Наприкінці 20 ст. деякі політ. сили в Україні безуспішно намагалися реанімувати назву, ототожнюючи її з Пд. Україною.
  3. ↑ a b Igor Gurow: Noworossija - ziemlja Russoukraincew. karty.narod.ru. "Obozriewatiel". № 2 – 3, febr.1992. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: В связи с курсом украинской коммунистической и националистической номенклатуры на полное отделение республики от Союза, в средствах ннформации все чаще поднимается вопрос о судьбе Новороссии (...). Это нынешние Одесская, Николаевская, Херсонская, Кировоградская, Дненропетровская, Запорожская, частично Луганская и Донецкая области Украины, а также Республика Молдова.
  4. ↑ Noworossija - nie Ukraina! Blog internetowy. demotivation.me. [dostęp 2015-08-18].
  5. ↑ Mark Clarence Walke (2003, s. 107).: The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy. Palgrave Macmillan, 2003, s. 107. ISBN 978-0-230-25565-4.
  6. ↑ Roman Szporluk (ed.): National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia. New York and London: M.E. Sharpe, 1994, s. 174. ISBN 1563243547, 9781563243547.
  7. ↑ a b Serge Schmemann. Crimea Parliament Votes to Back Independence From Ukraine. „The New York Times”, 1992-05-06. ISSN 0362-4331. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: The parliament of the Crimea voted today to declare a conditional independence from Ukraine, adding a perilous new twist to the confrontation between Russia and Ukraine. 
  8. ↑ W Donieckie sozdali partiju Noworossija. Украинская правда (Ukraińska Prawda), 2014-05-23. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Сепаратисты во главе с Павлом Губаревым создали партию "Новороссия".
  9. ↑ Artiom Paszinin: Учредительный съезд общественно-политического движения «НОВОРОССИЯ» Новости. novorossy.ru, 2014-05-23. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: В четверг, 22 мая 2014 года, в Донецке прошел учредительный съезд общественно-полического движения «Партия НОВОРОССИЯ», лидером которого стал народный губернатор Павел Губарев.
  10. ↑ Mat Babiak: Welcome to New Russia. 2014-05-23. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: On May 22 in Donetsk, the founding congress of the newly formed New Russia Party (officially the Social-Political Movement – Party of New Russia) took place, led by Pavel Gubarev, paramilitary leader and self-declared ‘People’s Governor’ of the Donetsk People’s Republic. The purpose of the party, Gubarev said, was to create “a broad platform for a future political force.” He addressed the crowd with policy issues, the goals & objectives of the party, and proclaimed the foundation of a (another) new state he called New Russia (...).
  11. ↑ Donetsk, Lugansk People's Republics unite in Novorossiya. sputniknews.com, 2014-05-24. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: The Donetsk People’s Republic’s twitter reports that the two republics have signed their merger in one state, Novorossiya.
  12. ↑ Bihar Reporter : info@biharprabha.com: Pro-Russian Group in Donetsk declare independence from Ukraine. 2014-04-07. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Meanwhile, acting President Alexander Turchynov vowed Monday to launch a major counter-terrorism operation against separatist movements in the country’s eastern regions.
  13. ↑ Andrew E. Kramer. French Leader Urges End to Sanctions Against Russia Over Ukraine. „The New York Times”, 2015-01-05. ISSN 0362-4331. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Elsewhere in Ukraine, other, murkier violence is plaguing even cities far from the front lines. Bombers and assassins are targeting the many volunteer groups organizing donations of everything from food to body armor for the financially pressed Ukrainian military. In recent months, bombs have exploded in many eastern Ukrainian cities, targeting sites like a bar frequented by pro-Ukrainian activists in the city of Kharkiv.. 
  14. ↑ Latest Explosion in Odessa Strikes Pro-Ukraine Organization (Video) | News. 2015-01-05. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Odessa was the site of violent clashes between pro-Ukrainian and pro-Russian activists earlier this year as the overturn of Ukraine's former Russian-backed government and Russia's annexation of Crimea polarized the country.
  15. ↑ Christopher Miller UTC: Mysterious bombing rocks Ukrainian port city of Odessa. Mashable, 2015-01-06. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: A week earlier, on Dec. 24, a explosion occurred at another Odessa railway station as a train passed. Another blast happened in an Odessa suburb on Dec. 26, killing a man and shattering the windows of nearby buildings.
  16. ↑ Institut Istorii RAN wozrożdajet ponjatie "Noworossija" - BBC Russkaja slużba. Wywiad z Jurijem Pietrowem.. 2017-07-16. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Новороссией его назвала Екатерина II, имея в виду, что это новая земля наряду с Великороссией и Малороссией.
  17. ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR. dir.icm.edu.pl. [dostęp 2015-08-18].
  18. ↑ Maksim Kawun: Istorija Dniepropietrowska i Pridnieprowija. gorod.dp.ua. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: 22 декабря 1797 г. указом ее сына Екатеринослав переименован в Новороссийск. Почему Новороссийск? К тому времени за всем обширным регионом Причерноморья, сосредоточенным под властью Российской империи, стало закрепляться название «Новороссия» (просуществует официально до 1917 г.).
  19. ↑ B. G. Karpow, P. A. Fiedułow, W. I. Karatygin: Новороссия и Крым (Бессарабская, Херсонская, Таврическая, Екатеринославская губернии и область войска Донского). [w:] Полное географическое описание нашего отечества. Настольная и дорожная книга для русских людей / Под редакцией В. П. Семенова и под общим руководством П. П. Семенова-Тян-Шанского и В. И. Ламанского [on-line]. library.history.mk.ua, 1910. [dostęp 2015-08-18].
  20. ↑ Институт истории РАН возрождает понятие "Новороссия" - BBC Русская служба. [dostęp 2015-08-18].
  21. ↑ Mark Clarence Walke: The Strategic Use of Referendums: Power, Legitimacy, and Democracy (2003, s. 107).
  22. ↑ Roman Szporluk (ed.): National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia (s. 174).
  23. ↑ CWK nahołoszuje, szczo miscewyj referendum w Krymu nemożływyj. Українська правда, 2014-03-03. [dostęp 2014-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-13)]. (ukr.).
  24. ↑ Radbez OON ne wyznaje „referendum” u Krymu. Українська правда, 2014-03-07. [dostęp 2014-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-13)]. (ukr.).
  25. ↑ Музей имени Андрея Рублева: Путин и его проект «Новороссия»: хронология фактов для будущего учебника истории. www.expertmus.com. [dostęp 2015-08-18].
  26. ↑ Новороссия может появиться на карте мира. politobzor.net. [dostęp 2015-08-18].
  27. ↑ НОВОРОССИЯ - НЕ УКРАИНА! - Гнать свидомых мовнюков нах с русской земли!. demotivation.me. [dostęp 2015-08-18].
  28. ↑ ЭСБЕ/Новороссийский край — Викитека. ru.wikisource.org. [dostęp 2015-08-18]. Cytat: Новороссийский край. — До половины XI в, в нем жили бужане, угличи, тиверцы (...)
  29. ↑ Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia jekaterynosławska – ludność według deklarowanego języka ojczystego.
  30. ↑ Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897-Gubernia chersońska- Ludność według języka ojczystego.
  31. ↑ Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia taurydzka – ludność według deklarowanego języka ojczystego.
  32. ↑ Pierwszy powszechny spis ludności Imperium Rosyjskiego 1897 – Gubernia besarabska – ludność według deklarowanego języka ojczystego.

Literatura

  • Apollon Skalkowski: Chronołogiczeskoje obozrenie istorii Noworossyjskogo kraja 1731-1823. Wyd. 1. T. 1-2 (Оdessa: tip. L. Nitsche, 1850-1853).
  • Apollon Skalkowski: Opyt statisticzeskago opisania Noworossyjskogo kraja. Wyd. 1. T. 1-2 (Оdessa: tip. L. Nitsche, 1850-1853).
  • Aleksandr Tereszczenko: Oczerki Noworossyjskogo kraja. Wyd. 1. (Sankt-Pietierburg: tip. Imp. Akad. nauk, 1154).
  • Wladimir Kabuzan: Zasielenie Noworossiji (Jekatierinosławskoj, Chersonskoj gubernii) w XVIII - pierwoj polowinie XIX ww. Wyd. 1. (Moskwa: Nauka, 1976).
  • Noworossya al. Noworossyjski kraj, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 267.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Noworosja&oldid=43421222”