Wilk egipski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne merytoryczne
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Linia 1: Linia 1:
{{Tytuł kursywą}}
{{Zwierzę infobox
{{Zwierzę infobox
|nazwa zwyczajowa = Wilk egipski
|nazwa zwyczajowa = Wilk egipski
|nazwa łacińska = ''Canis lupus lupaster''
|nazwa łacińska = ''Canis lupaster''
|TSN =
|TSN = 998422
|zoolog = [[Wilhelm Friedrich Hemprich|Hemprich]] i [[Christian Gottfried Ehrenberg|Ehrenberg]], 1833
|zoolog = [[Friedrich Wilhelm Hemprich|Hemprich]] & [[Christian Gottfried Ehrenberg|Ehrenberg]], 1833{{r|Hemprich&Ehrenberg}}
|okres istnienia =
|okres istnienia =
|grafika = Egyptian Wolf At Fayoum By Hatem Moushir 1.jpg
|grafika = Canis anthus bea Ngorongoro Crater.jpg
|opis grafiki = Wilk z państwa Egipskiego
|opis grafiki = ''Canis anthus bea'' w pobliżu [[Ngorongoro]], [[Tanzania]]
|typ = [[strunowce]]
|typ = [[strunowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
Linia 13: Linia 14:
|infragromada = [[łożyskowce]]
|infragromada = [[łożyskowce]]
|rząd = [[drapieżne]]
|rząd = [[drapieżne]]
|podrząd = [[psokształtne]]
|rodzina = [[psowate]]
|rodzina = [[psowate]]
|rodzaj = [[Wilk (rodzaj ssaka)|wilk]]
|rodzaj = [[Wilk (rodzaj ssaka)|wilk]]
|gatunek = [[wilk szary]]?
|gatunek = wilk egipski
|podgatunek = '''wilk egipski'''
|synonimy =
|synonimy =
* ''Canis anthus'' {{small|[[Frédéric Cuvier|Cuvier]], 1820}}
|mapa występowania = Present distribution of gray wolf subspecies-pl.gif
|status IUCN = LC
|opis mapy występowania = Zasięg podgatunków wilka. {{legenda|red|wilk egipski}}
|IUCN id = 118264888
|mapa występowania = Canis anthus range.svg
|opis mapy występowania =
|wikispecies =
|wikispecies =
|commons =
|commons = Category:Canis anthus bea
}}
}}
'''Wilk egipski'''{{r|Cichocki&inni}} (''Canis lupaster''<ref name="Viranta&inni">{{Cytuj pismo |autor=Suvi Viranta, Anagaw Atickem, Lars Werdelin i Nils Chr. Stenseth |tytuł=Rediscovering a forgotten canid species |czasopismo=BMC Zoology |rok=2017 |oznaczenie=2:6 |doi=10.1186/s40850-017-0015-0 |język=en}}</ref>) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[drapieżne]]go [[ssaki|ssaka]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[psowate|psowatych]], do 2015 uważano go za [[szakal złocisty|szakala złocistego]].
'''Wilk egipski'''{{r|miiz}} (''Canis lupus lupaster'') – krytycznie zagrożony podgatunek wilka o niepewnej przynależności gatunkowej (klasyfikowany przez różnych autorów jako podgatunek [[Wilk szary|wilka szarego]], [[Szakal złocisty|szakala złocistego]] lub [[Canis lupaster]]; Koepfli i współpracownicy (2015) zaliczyli go do wyodrębnionego przez autorów gatunku ''Canis anthus''<ref>{{Cytuj pismo |autor=Klaus-Peter Koepfli, John Pollinger, Raquel Godinho, Jacqueline Robinson, Amanda Lea, Sarah Hendricks, Rena M. Schweizer, Olaf Thalmann, Pedro Silva, Zhenxin Fan, Andrey A. Yurchenko, Pavel Dobrynin, Alexey Makunin, James A. Cahill, Beth Shapiro, Francisco Álvares, José C. Brito, Eli Geffen, Jennifer A. Leonard, Kristofer M. Helgen, Warren E. Johnson, Stephen J. O’Brien, Blaire Van Valkenburgh i Robert K. Wayne |tytuł=Genome-wide Evidence Reveals that African and Eurasian Golden Jackals Are Distinct Species |czasopismo=Current Biology |rok=2015 |wolumin=25 |wydanie=16 |strony=2158–2165 |doi=10.1016/j.cub.2015.06.060 |język=en}}</ref>), drapieżnego [[ssaki|ssaka]] z rodziny [[psowate|psowatych]] (Canidae), występujący w północnym [[Egipt|Egipcie]], północno-wschodniej [[Libia|Libii]] i w środkowej [[Etiopia|Etiopii]]<ref>{{Cytuj pismo |autor=Eli Knispel Rueness, Maria Gulbrandsen Asmyhr, Claudio Sillero-Zubiri, David W. Macdonald, Afework Bekele, Anagaw Atickem, Nils Chr. Stenseth |tytuł=The Cryptic African Wolf:</em> Canis aureus lupaster <em>Is Not a Golden Jackal and Is Not Endemic to Egypt |czasopismo=PLoS ONE |rok=2011 |wolumin=6 |wydanie=1 |strony=e16385 |doi=10.1371/journal.pone.0016385 |język=en}}</ref>, prawdopodobnie także w [[Algieria|Algierii]], [[Mali]] i [[Senegal]]u<ref>{{Cytuj pismo |autor=Philippe Gaubert, Cécile Bloch, Slim Benyacoub, Adnan Abdelhamid, Paolo Pagani, Chabi Adéyèmi Marc Sylvestre Djagoun, Arnaud Couloux i Sylvain Dufour |tytuł=Reviving the African Wolf</em> Canis lupus lupaster <em>in North and West Africa: A Mitochondrial Lineage Ranging More than 6,000 km Wide |czasopismo=PLoS ONE |rok=2012 |wolumin=7 |wydanie=8 |strony=e42740 |doi=10.1371/journal.pone.0042740 |język=en}}</ref>. Jeśli jest to podgatunek wilka szarego, to stanowi najmniejszy z podgatunków (waży ok. 10–15 kg) i ma proporcjonalnie największe uszy i najdłuższe nogi spośród wszystkich podgatunków.

== Taksonomia ==
Do 2015 roku gatunek ten był uważany za [[afryka]]ńskie populacje [[szakal złocisty|szakala złocistego]]. Badania przeprowadzone przez Koepfliego i współpracowników wykazały jednak, że populacje szakala złocistego zamieszkujące Afrykę nie tworzą z szakalami złocistymi zasiedlającymi Eurazję [[klad]]u, do którego nie należałyby także: [[wilk szary]], [[kojot preriowy]] i [[kaberu etiopski|szakal etiopski (kaberu etiopski)]]. Na tej podstawie afrykańskie podgatunki szakala złocistego zostały przeniesione do gatunku ''Canis anthus''<ref>{{Cytuj pismo |autor=Klaus-Peter Koepfli, John Pollinger, Raquel Godinho, Jacqueline Robinson, Amanda Lea, Sarah Hendricks, Rena M. Schweizer, Olaf Thalmann, Pedro Silva, Zhenxin Fan, Andrey A. Yurchenko, Pavel Dobrynin, Alexey Makunin, James A. Cahill, Beth Shapiro, Francisco Álvares, José C. Brito, Eli Geffen, Jennifer A. Leonard, Kristofer M. Helgen, Warren E. Johnson, Stephen J. O’Brien, Blaire Van Valkenburgh i Robert K. Wayne |tytuł=Genome-wide Evidence Reveals that African and Eurasian Golden Jackals Are Distinct Species |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982215007873|czasopismo=Current Biology |rok=2015 |wolumin=25 |wydanie=16 |strony=2158–2165 |doi=10.1016/j.cub.2015.06.060 |język=en}}</ref>{{r|Burgin&inni}}. Viranta i współpracownicy w 2017 roku wykazali również że nazwa ''Canis anthus'' stanowi ''[[nomen dubium]]'' i poprawną nazwą tego gatunku powinna być ''Canis lupaster''{{r|Viranta&inni}}.

=== Podgatunki ===
Wyróżnia się 6 podgatunków ''Canis lupaster'':

* ''C. l. anthus'' F. Cuvier, 1820 – [[podgatunek nominatywny]], zamieszkuje [[Senegal]]
* ''C. l. algiriensis'' Wagner, 1841 – zamieszkuje [[Algieria|Algierię]], [[Maroko]] i [[Tunezja|Tunezję]]
* ''C. l. bea'' Heller, 1914 – zamieszkuje [[Kenia|Kenię]] i północną [[Tanzania|Tanzanię]]
* ''C. l. lupaster'' Hemprich & Ehrenberg, 1833 – [[wilk egipski]]; zamieszkuje [[Egipt]], [[Mali]], [[Algieria|Algierię]], [[Wyżyna Abisyńska|Wyżynę Abisyńską]] i [[Senegal]]
* ''C. l. riparius'' Hemprich & Ehrenberg, 1832 – zamieszkuje [[Somalia|Somalię]], [[Etiopia|Etiopię]] i [[Erytrea|Erytreę]]
* ''C. l. soundanicus'' Thomas, 1903 – zamieszkuje [[Sudan]] i [[Somalia|Somalię]]

== Charakterystyka ogólna ==
Zwierzęta tego gatunku są bardzo podobne do [[szakal złocisty|szakala złocistego]], z którym są blisko spokrewnione: mają złote futro, które zmienia zabarwienie w zależności od pory roku i regionu zamieszkania. ''Canis lupaster'' są jednak większe i mają większe kły niż szakale złociste. Na równinach Alseringta w północnej [[Tanzania|Tanzanii]] futro wilków jest żółto-brązowe w [[pora deszczowa|porze deszczowej]], a w [[pora sucha|porze suchej]] jest jasnozłociste. Masa ciała osobników obu płci osiąga 7–15 kg, przy wymiarach: 40 cm wysokości i 20 cm długości{{wątpliwe}}. Jak wszystkie [[psowate]] mają dobry [[wzrok]], [[słuch]] i [[węch]], co pozwala im wyczuć [[padlina|padlinę]] z dużej odległości.

== Tryb życia ==
=== Odżywianie ===
Są wszystkożerne, żywią się głównie [[padlina|padliną]]. Czasami polują na małą zdobycz: [[gryzonie]], [[zajęczaki]], [[jaszczurki]], [[węże]], [[francolinus|frankoliny]], afrykańskie [[dropie]], żywią się także [[owady|owadami]], m.in. [[termity|termitami]] i [[chrząszcze|chrząszczami]]. Wilki złociste polują także na nieco większą zdobycz: [[dujkery]], [[gazelopka sawannowa|gazelopki sawannowe]], [[guziec|guźce]], oraz noworodki [[gnu]] i [[zebra|zebr]]. W przypadku braku pokarmu mięsnego żywią się [[owoc]]ami i [[Bulwa (botanika)|bulwami]] [[rośliny|roślin]]. W [[Senegal]]u zdarza się, że ''Canis lupaster'' atakuje [[owca domowa|owce]] i [[bydło domowe|bydło]].

=== Rozród ===
Są to zwierzęta monogamiczne. W Afryce wschodniej rozród przypada głównie na styczeń i luty, a w południowo-zachodniej Afryce trwa od kwietnia do maja. Ciąża trwa 63 dni, tak jak u [[szakal złocisty|szakala złocistego]]. Do wychowu młodych korzystają z nor wykopanych przez [[mrównik afrykański|mrówniki]] i [[guziec|guźce]]. Tam na świat przychodzi od 2 do 4 szczeniąt. Ważą one 200–240 g. Młode rodzą się ślepe, otwierają oczy po 10 dniach. Do 3 miesiąca życia karmione są mlekiem matki. Po tym okresie dołączają do stada, w którym uczą się szukać pokarmu stałego.

=== Wrogowie ===
Gatunek ten konkuruje o padlinę z [[szakal pręgowany|szakalami pręgowanymi]] i [[szakal czaprakowy|czaprakowymi]], zabija także ich szczenięta. Często obserwuje się wilki próbujące odebrać zdobycz [[likaon pstry|likaonom]] i [[Krokuta cętkowana|hienom]]. Także [[człowiek rozumny|człowiek]] należy do wrogów ''Canis lupaster'', gdyż poluje na te zwierzęta dla futra.

=== Choroby ===
Są nosicielami [[wścieklizna|wścieklizny]] i kilku innych [[choroby wirusowe|chorób wirusowych]].

== W kulturze ==
[[Plik:Anubis jackal.svg|thumb|left|200px|[[Anubis]] jako ''Canis anthus'']]
''Canis lupaster'' był czczony przez starożytnych [[Egipt|Egipcjan]]. Zwierzę pojawiało się w wielu motywach, np. bogowie egipscy posiadali niektóre cechy wilka (np. głowę). W wierzeniach tych zwierzęta te nazywane były [[szakal]]ami. Kojarzony był z cmentarzami, ponieważ miał wykopywać z piasku i pożerać zwłoki ludzi.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy|
{{Przypisy|
# <ref name="Hemprich&Ehrenberg">{{cytuj książkę| autor = W. Hemprich & Ch.G. Ehrenberg| tytuł = Symbolae Physicae seu Icones et Descriptiones Mammalium quae ex itinere per Africam Borealem et Asiam Occidentalem|url = https://biodiversitylibrary.org/page/48508425|rok = 1833|wydawca = Ex Officina Academica, venditur a Mittlero|miejsce = [[Berlin|Berolini]]|część = 1 |strony = |język = la}}</ref>
⚫
* <ref name="miiz">Systematyka i nazwy polskie za: {{Cytuj książkę | autor = Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 148}}</ref>
# <ref name="iucn">{{IUCN |id = 118264888 |nazwa = Canis lupaster |autor = M. Hoffmann, A. Atickem |data dostępu = 2019-06-30}}</ref>
⚫
# <ref name="Cichocki&inni">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 148| język = pl en}}</ref>
# <ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = 432|język = en}}</ref>
}}
}}


[[Kategoria:Psowate]]
[[Kategoria:Psowate]]
[[Kategoria:Ssaki Afryki]]

Wersja z 16:47, 6 gru 2021

Wilk egipski
Canis lupaster[1]
Hemprich & Ehrenberg, 1833[2]
Ilustracja
Canis anthus bea w pobliżu Ngorongoro, Tanzania
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

psokształtne

Rodzina

psowate

Rodzaj

wilk

Gatunek

wilk egipski

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Multimedia w Wikimedia Commons

Wilk egipski[4] (Canis lupaster[5]) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych, do 2015 uważano go za szakala złocistego.

Taksonomia

Do 2015 roku gatunek ten był uważany za afrykańskie populacje szakala złocistego. Badania przeprowadzone przez Koepfliego i współpracowników wykazały jednak, że populacje szakala złocistego zamieszkujące Afrykę nie tworzą z szakalami złocistymi zasiedlającymi Eurazję kladu, do którego nie należałyby także: wilk szary, kojot preriowy i szakal etiopski (kaberu etiopski). Na tej podstawie afrykańskie podgatunki szakala złocistego zostały przeniesione do gatunku Canis anthus[6][7]. Viranta i współpracownicy w 2017 roku wykazali również że nazwa Canis anthus stanowi nomen dubium i poprawną nazwą tego gatunku powinna być Canis lupaster[5].

Podgatunki

Wyróżnia się 6 podgatunków Canis lupaster:

Charakterystyka ogólna

Zwierzęta tego gatunku są bardzo podobne do szakala złocistego, z którym są blisko spokrewnione: mają złote futro, które zmienia zabarwienie w zależności od pory roku i regionu zamieszkania. Canis lupaster są jednak większe i mają większe kły niż szakale złociste. Na równinach Alseringta w północnej Tanzanii futro wilków jest żółto-brązowe w porze deszczowej, a w porze suchej jest jasnozłociste. Masa ciała osobników obu płci osiąga 7–15 kg, przy wymiarach: 40 cm wysokości i 20 cm długości[wymaga weryfikacji?]. Jak wszystkie psowate mają dobry wzrok, słuch i węch, co pozwala im wyczuć padlinę z dużej odległości.

Tryb życia

Odżywianie

Są wszystkożerne, żywią się głównie padliną. Czasami polują na małą zdobycz: gryzonie, zajęczaki, jaszczurki, węże, frankoliny, afrykańskie dropie, żywią się także owadami, m.in. termitami i chrząszczami. Wilki złociste polują także na nieco większą zdobycz: dujkery, gazelopki sawannowe, guźce, oraz noworodki gnu i zebr. W przypadku braku pokarmu mięsnego żywią się owocami i bulwami roślin. W Senegalu zdarza się, że Canis lupaster atakuje owce i bydło.

Rozród

Są to zwierzęta monogamiczne. W Afryce wschodniej rozród przypada głównie na styczeń i luty, a w południowo-zachodniej Afryce trwa od kwietnia do maja. Ciąża trwa 63 dni, tak jak u szakala złocistego. Do wychowu młodych korzystają z nor wykopanych przez mrówniki i guźce. Tam na świat przychodzi od 2 do 4 szczeniąt. Ważą one 200–240 g. Młode rodzą się ślepe, otwierają oczy po 10 dniach. Do 3 miesiąca życia karmione są mlekiem matki. Po tym okresie dołączają do stada, w którym uczą się szukać pokarmu stałego.

Wrogowie

Gatunek ten konkuruje o padlinę z szakalami pręgowanymi i czaprakowymi, zabija także ich szczenięta. Często obserwuje się wilki próbujące odebrać zdobycz likaonom i hienom. Także człowiek należy do wrogów Canis lupaster, gdyż poluje na te zwierzęta dla futra.

Choroby

Są nosicielami wścieklizny i kilku innych chorób wirusowych.

W kulturze

Anubis jako Canis anthus

Canis lupaster był czczony przez starożytnych Egipcjan. Zwierzę pojawiało się w wielu motywach, np. bogowie egipscy posiadali niektóre cechy wilka (np. głowę). W wierzeniach tych zwierzęta te nazywane były szakalami. Kojarzony był z cmentarzami, ponieważ miał wykopywać z piasku i pożerać zwłoki ludzi.

Przypisy

  1. ↑ Canis lupaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ W. Hemprich & Ch.G. Ehrenberg: Symbolae Physicae seu Icones et Descriptiones Mammalium quae ex itinere per Africam Borealem et Asiam Occidentalem. Cz. 1. Berolini: Ex Officina Academica, venditur a Mittlero, 1833. (łac.).
  3. ↑ M. Hoffmann, A. Atickem, Canis lupaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-06-30] (ang.).
  4. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 148. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. ↑ a b Suvi Viranta, Anagaw Atickem, Lars Werdelin i Nils Chr. Stenseth. Rediscovering a forgotten canid species. „BMC Zoology”. 2:6, 2017. DOI: 10.1186/s40850-017-0015-0. (ang.). 
  6. ↑ Klaus-Peter Koepfli, John Pollinger, Raquel Godinho, Jacqueline Robinson, Amanda Lea, Sarah Hendricks, Rena M. Schweizer, Olaf Thalmann, Pedro Silva, Zhenxin Fan, Andrey A. Yurchenko, Pavel Dobrynin, Alexey Makunin, James A. Cahill, Beth Shapiro, Francisco Álvares, José C. Brito, Eli Geffen, Jennifer A. Leonard, Kristofer M. Helgen, Warren E. Johnson, Stephen J. O’Brien, Blaire Van Valkenburgh i Robert K. Wayne. Genome-wide Evidence Reveals that African and Eurasian Golden Jackals Are Distinct Species. „Current Biology”. 25 (16), s. 2158–2165, 2015. DOI: 10.1016/j.cub.2015.06.060. (ang.). 
  7. ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 432. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilk_egipski&oldid=65530591”