Biblioteka

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 22:48, 4 lut 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Zygmunt Vogel, Widok Biblioteki Załuskich, 1801
Biblioteka Narodowa, zbiory specjalne
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Wypożyczanie książek z biblioteki
Miejski regał książkowy w Poznaniu realizujący ideę wolnego krążenia książek (Bookcrossing)
Budka do wymiany książek w parku wojewodów pomorskich w Toruniu
Biblioteka w Krosnowicach

Biblioteka (gr. βιβλιοθήκη bibliotheke; βιβλίον biblion – książka, θήκη thēkē – zbiornik) – instytucja kultury, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych (swoich i obcych)[1]. W innym znaczeniu jest też nazwą samego budynku, pomieszczenia lub mebla zawierającego zbiory biblioteczne.

Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. W Polsce biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej[2].

Materiały biblioteczne to zbiór dokumentów, które są gromadzone, przechowywane i udostępniane w bibliotekach. Klasyczne zbiory biblioteczne są mocno związane z nośnikami fizycznymi. Materiały dostępne w postaci cyfrowej są gromadzone i udostępniane w tzw. bibliotekach cyfrowych.

Zbiory biblioteczne

W bibliotekach gromadzone są dzieła zwielokrotnione dowolną techniką w celu rozpowszechnienia, a w szczególności:

  • piśmiennicze, jak:
    • książki,
    • broszury,
    • gazety,
    • czasopisma i inne wydawnictwa ciągłe,
    • druki ulotne,
    • afisze,
  • graficzne i graficzno-piśmiennicze, jak:
    • mapy,
    • plakaty,
    • plany,
    • wykresy,
    • tabele,
    • rysunki,
    • ilustracje,
    • nuty,
  • audiowizualne utrwalające dźwięk, obraz lub obraz i dźwięk, jak:
    • płyty,
    • taśmy,
    • kasety,
    • przeźrocza,
    • mikrofilmy,
    • mikrofisze,
  • zapisane na informatycznych nośnikach danych,
  • oprogramowanie komputerowe[3].

Materiał biblioteczny ułożony jest według klasyfikacji bibliotecznej lub tzw. sygnatur („numerus currens”). W niektórych bibliotekach część zbiorów jest wyłączona z publicznego dostępu i materiały stamtąd jest wyszukiwany przez personel biblioteki po złożeniu zamówienia.

Oprócz samych zbiorów często równie istotnym źródłem informacji są ich katalogi.

Pierwotnie funkcję biblioteki pełniły przy okazji archiwa zawierające głównie korespondencję, zapiski transakcji i inwentarze.

Dzieje bibliotek

Przekazy źródłowe informują o istnieniu bibliotek już w trzecim tysiącleciu p.n.e. (np. biblioteki w Egipcie i Chinach). W starożytnej Grecji za najstarsze uchodziły biblioteki tyrana Polikratesa na wyspie Samos oraz Pizystrata w Atenach, które powstały w VI wieku p.n.e. Najsłynniejsze były jednak biblioteki w Aleksandrii – biblioteka Ptolemeuszów oraz biblioteka Serapeion przy świątyni Serapisa[4]. W okresie helleńskim niektóre z bibliotek posiadały już charakter publiczny. Natomiast w średniowieczu rozwinęły się biblioteki klasztorne i kościelne (XIII-XIV wiek), a następnie uniwersyteckie. Podstawową funkcją tych pierwszych bibliotek było gromadzenie ksiąg, jak również ich wytwarzanie. Biblioteki dworskie (powstawały najczęściej na dworach królewskich) miały bardzo wąski społeczny zasięg.

Zmiany nastąpiły dopiero w XV-XVI w., kiedy rozpowszechnił się druk. W tym czasie powstały liczne biblioteki humanistów, królów, możnowładców, zaczęły powstawać biblioteki mieszczańskie. Okres reformacji bardzo wyraźnie natomiast wpłynął na rozwój bibliotek miejskich. W XVII-XVIII wieku niektóre biblioteki np. możnowładców stawały się bibliotekami publicznymi, były szerzej dostępne i ogólnonarodowe (b. fundacyjne). W Oświeceniu przy instytucjach naukowych zaczęły powstawać pierwsze biblioteki specjalne. Wraz z sekularyzacją zakonów księgozbiory, które się tam znajdowały, zasiliły biblioteki świeckie.

W XVIII-XIX wieku, kiedy nastąpił gwałtowny rozwój nauki, zaczęły powstawać biblioteki towarzystw naukowych. W XIX wieku i początku XX wraz z upowszechnieniem się nauki biblioteki uzyskały rangę instytucji społeczno-kulturalnych o charakterze publicznym. Biblioteki i ich funkcje stawały się coraz bardziej zróżnicowane. Powstały i rozwijały się biblioteki powszechne. Organizowano biblioteki narodowe, parlamentarne, władz i urzędów. Powstają nowe typy bibliotek specjalnych:

  • biblioteki dla niewidomych
  • biblioteki szpitalne
  • biblioteki dla dzieci

Gwałtowny rozwój nauki, techniki, szkolnictwa, wzrost produkcji wydawniczej – to wszystko spowodowało gwałtowny rozwój bibliotek i usług bibliotecznych. Wzrasta stan zbiorów i ich wykorzystanie. Rozwijają się biblioteki szkół wyższych-naukowe i fachowe. Działalność bibliotek w zakresie udostępniania i udzielania informacji rozszerza się, wprowadza się wypożyczanie międzybiblioteczne oraz wolny dostęp do magazynów. Z rozwojem usług bibliotecznych wiąże się rozwój bibliotekarstwa.

Podstawowe zadania bibliotek

  • Gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych;
  • Obsługa użytkowników, przede wszystkim:
    • udostępnianie zbiorów,
    • prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej,
    • współdziałanie z archiwami w zakresie działalności informacyjnej,
  • prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej[5].

Typy bibliotek

Biblioteki dzieli się ze względu na sposób udostępniania zbiorów na:

  • prezencyjne – nie wypożyczające swoich zbiorów na zewnątrz, które są dostępne tylko w jej czytelni
  • biblioteki wypożyczające

Większość bibliotek ma w praktyce charakter mieszany – tzn. posiada zbiory, które można pożyczać i zbiory, które są dostępne wyłącznie w czytelni. Biblioteki przechowują też czasami zbiory, które nie są publicznie dostępne (np. stare druki, rękopisy lub materiały objęte klauzulą tajności).

Podział bibliotek według różnych kryteriów:

ze względu na charakter środowiska czytelniczego i formy wykonywanych usług
  1. biblioteki naukowe
  2. biblioteki fachowe
  3. biblioteki publiczne
  4. biblioteki szkolne
ze względu na zakres tematyczny księgozbioru
  1. biblioteki ogólne
  2. biblioteki specjalne
ze względu na metodę udostępniania
  1. biblioteki prezencyjne
  2. biblioteki wypożyczające
  3. biblioteki zamknięte
ze względu na terytorialny zasięg działania
  1. biblioteki narodowe
  2. biblioteki regionalne

Pod względem formalno-prawnym biblioteki stanowią bądź instytucje samoistne, bądź niesamoistne.

zależnie od osób prawnych, utrzymujących i finansujących wyróżniamy
  1. biblioteki państwowe
  2. biblioteki samorządowe
  3. biblioteki społeczne
  4. biblioteki kościelne
  5. biblioteki prywatne

Zadania poszczególnych rodzajów bibliotek

Zadania bibliotek dziecięco-młodzieżowych
  1. wypełnianie wolnego czasu
  2. wychowanie
  3. rozwijanie zainteresowań
  4. formy kulturalne (rozszerzania horyzontów, np. kultura regionu)
  5. formy edukacyjne
  6. przygotowanie do korzystania z innych bibliotek
Zadania bibliotek szkolnych
  1. kształcąco-wychowawcze
  2. opiekuńczo-wychowawcze (np. kształtowanie kultury czytelniczej)
  3. kulturalno-rekreacyjne
Zadania bibliotek publicznych
  1. zaspokajanie potrzeb czytelniczych, informacyjnych „nie wiesz? Zapytaj w bibliotece”
  2. upowszechnienie czytelnictwa
  3. kształtowanie kultury czytelniczej – co warto czytać?, jak poszukiwać?, jak czytać z korzyścią?
  4. organizowanie form pracy kulturalnej, rozrywki i rekreacji
  5. uzupełnienie działalności innych rodzajów bibliotek
  6. popularyzacja zbiorów i usług w środowisku- stosowanie marketingu, promowanie swego działania
Zadania bibliotek fachowych
  1. gromadzenie i udostępnianie materiałów bibliotecznych zgodnie z profilem zakładu pracy
  2. działalność inf. W tym zakresie
  3. badania potrzeb użytkowników, wychodzenie im naprzeciw
  4. przysposobienie biblioteczne i informacyjne dla pracowników zakładu, np.: materiały ze szkoleń
  5. prowadzenie doradztwa dokształcającego i doskonalenia pracowników
  6. upowszechnienie czytelnictwa literatury fachowej z danego zakresu
  7. współpraca z innymi bibliotekami
Zadania bibliotek naukowych
  1. warsztat pracy naukowej i dydaktycznej
  2. pomoc w kształceniu studentów, kadry naukowej
  3. praca naukowo-badawcza w zakresie bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
Zadania bibliotek narodowych
  1. gromadzenie, archiwizowanie, przechowywanie poloników „dla potomności”
  2. informowanie o zbiorach – publikowanie bibliografii, tworzenie systemu informowania o zbiorach
  3. centralny ośrodek normalizacji – ustalanie przepisów normalizujących pracę bibliotek w całym kraju
  4. aktywny udział w kreowaniu koncepcji i polityki bibliotecznej w kraju, tworzenie sieci bibliotek
Zadania bibliotek centralnych
  1. gromadzą zbiory z jednej dziedziny lub jednolite pod względem formy, np. Centralna Biblioteka Rolnicza, Centralna Biblioteka dla Niewidomych
  2. gromadzenie i udostępnianie zbiorów
  3. ośrodek centralny sieci bibliotek danego typu – jednolity system informacyjny dla tych bibliotek(sieci)
  4. współpraca z bibliotekami sieci i innymi placówkami
Zadania bibliotek specjalnych

Biblioteką specjalną jest biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia dokumenty dotyczące wybranej dziedziny lub dziedzin wiedzy lub w określonej formie[6]. Przykładami takiej bibliotek mogą być biblioteki instytutów naukowych, towarzystw, parlamentów oraz biblioteki teatralne, wojskowe, uczelniane, muzyczne etc.

  1. zadania tak jak w innych
  2. dokumentowanie, upowszechnianie działalności instytucji macierzystej
Zadania bibliotek głównych szkół wyższych

Biblioteki szkół wyższych są bibliotekami naukowymi o charakterze powszechnym.

  1. zadania tak jak w innych
  2. szkolenia pracowników zatrudnionych w sieci, studentów
  3. dokumentowanie i upowszechnianie dorobku naukowego uczelni[7].

Biblioteki w Polsce

Biblioteka Narodowa

 Osobny artykuł: Biblioteka Narodowa (Warszawa).

Biblioteki szkół wyższych

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
BGPŁ w Łodzi – była fabryka wyrobów gumowych Schweikerta (potem Stomil)[8]
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
Biblioteka Collegium Polonicum w Słubicach

Biblioteki centralne i główne

Biblioteki PAN i PAU

Wojewódzkie biblioteki publiczne

Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy
Czytelnia biblioteki uniwersyteckiej w Grazu w Austrii
Czytelnia La Trobe biblioteki stanu Wiktoria w Melbourne
Biblioteka uniwersytecka w Toronto

Wojewódzkie biblioteki publiczne znajdują się we wszystkich 18 miastach wojewódzkich. Jej zadaniem jest obok gromadzenia, opracowywania i udostępniania materiałów bibliotecznych, pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznej, organizowanie obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych oraz opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym, badanie stanu i stopnia zaspokojenia potrzeb użytkowników, analizowanie stanu, organizacji i rozmieszczenia bibliotek oraz formułowanie i przedstawianie organizatorom propozycji zmian w tym zakresie, udzielanie bibliotekom pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej oraz sprawowanie nadzoru merytorycznego, w zakresie realizacji przez gminne (komunalne) biblioteki publiczne zadań im narzuconych[22].

Inne biblioteki

Znane biblioteki na świecie

Największe biblioteki na świecie

  1. Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych – około 147 mln dokumentów, w tym około 33 mln woluminów (książek i inkunabułów)[42]
  2. Chińska Biblioteka Narodowa – około 24 mln woluminów
  3. Biblioteka Rosyjskiej Akademii Nauk – około 20,5 mln woluminów
  4. Biblioteka Narodowa Kanady – około 18,8 mln woluminów
  5. Niemiecka Biblioteka Narodowa – około 18,5 mln woluminów
  6. Biblioteka Brytyjska – około 150 mln dokumentów, w tym około 14 mln książek

Podstawy prawne funkcjonowania bibliotek w Polsce

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Cytaty w Wikicytatach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ Czapnik 2011 ↓, s. 36.
  2. ↑ Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach Art. 3 ust. 1 (Dz.U. z 2012 r. poz. 642).
  3. ↑ Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych (Dz.U. z 1996 r. nr 152, poz. 722).
  4. ↑ Lidia Winniczuk: Ludzie, zwyczaje i obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1983, s. 311–315.
  5. ↑ Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach Art. 4 (Dz.U. z 2012 r. poz. 642).
  6. ↑ Czapnik 2011 ↓, s. 40.
  7. ↑ Zbigniew Żmigrodzki: Bibliotekarstwo. Warszawa: SBP, 2002.
  8. ↑ Nasza historia. Biblioteka Główna Politechniki Łódzkiej. [dostęp 2017-10-25].
  9. ↑ http://web.archive.org/web/20081204172240/http://www.bg.agh.edu.pl/PL/add-ons/sprawozdanieBG2006-2007.pdf.
  10. ↑ http://www.bibl.ath.bielsko.pl/pliki/sprawozdanie2008.doc.
  11. ↑ BG GUMed – Biblioteka dzisiaj.
  12. ↑ Politechnika Wrocławska – Księgozbiór.
  13. ↑ Biblioteka Główna Politechniki Gdańskiej.
  14. ↑ Biblioteka Główna – Politechnika Radomska.
  15. ↑ BG UG: O Bibliotece: Prezentacja Biblioteki.
  16. ↑ O Bibliotece.
  17. ↑ Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego.
  18. ↑ Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Zbiory.
  19. ↑ Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku
  20. ↑ http://lib.amu.edu.pl/pliki/sprawozdania/spr_bu_2008.pdf.
  21. ↑ Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie.
  22. ↑ Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach Art. 20. 1. (Dz.U. z 2012 r. poz. 642).
  23. ↑ Przepraszamy, ale strona o podanym adresie nie istnieje!
  24. ↑ http://www.ksiaznica.szczecin.pl/www/historia.
  25. ↑ http://www.biblpubl.waw.pl/o-nas.
  26. ↑ Stan na 31.12.2012 r.: http://www.ksiaznicapodlaska.pl/statics/onas.html.
  27. ↑ http://www.bip.biblioteka.lo.pl/?cid=10.
  28. ↑ Majątek Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Toruniu na dzień 31.12.2013 r.
  29. ↑ WBP w Łodzi
  30. ↑ Wojewódzka I Miejska Biblioteka Publiczna W Gdańsku |
  31. ↑ http://www.wimbp.rzeszow.pl/biblioteka/biblioteka-w-liczbach/.
  32. ↑ http://www.wimbp.zgora.pl/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=156&Itemid=245.
  33. ↑ http://www.rajska.info/o-bibliotece/wbp-dzisiaj.html.
  34. ↑ http://hl.wbp.lublin.pl/wbp/index.php/zbiory.html.
  35. ↑ WBP - O nas
  36. ↑ http://www.wbp.kielce.pl/biblioteka/83.
  37. ↑ Wydział Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Poznania, Sytuacja społeczno-gospodarcza, 2013, s. 46.
  38. ↑ Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej - Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej
  39. ↑ 404
  40. ↑ http://www.mbp.info.kalisz.pl/glowna.htm.
  41. ↑ http://www.mbp.konin.pl/index.php/dzieje-biblioteki.
  42. ↑ 2010 At A Glance.
  43. ↑ Wykaz obecnie obowiązujących aktów prawnych dotyczących funkcjonowania bibliotek w Polsce [1].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblioteka&oldid=52406460”