Le Corbusier

Le Corbusier

Charles-Édouard Jeanneret-Gris
Imię i nazwisko	Charles-Édouard Jeanneret-Gris
Data i miejsce urodzenia	6 października 1887 La Chaux-de-Fonds
Data i miejsce śmierci	27 sierpnia 1965 Cap-Martin
Narodowość	szwajcarska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	modernizm
Ważne dzieła
willa „Savoye” Jednostka mieszkaniowa
Odznaczenia

Le Corbusier, właściwie Charles-Édouard Jeanneret-Gris (ur. 6 października 1887 w La Chaux-de-Fonds, zm. 27 sierpnia 1965 w Cap Martin) – francuski architekt szwajcarskiego pochodzenia, urbanista, malarz i rzeźbiarz, czołowy przedstawiciel modernistycznego stylu międzynarodowego. Jego wszechstronna działalność wpłynęła nie tylko na architekturę, ale także na sztuki plastyczne i urbanistykę.

Życiorys

1887–1917

Charles Jeanneret pochodził ze starego, szeroko rozgałęzionego rodu. Przydomek Gris przy nazwisku odróżniał część rodziny, z której pochodził od gałęzi Jeanneret-Grieurin i Jeanneret-Compas. Ojciec przyszłego architekta, Georges-Edouard (1855–1926), był zegarmistrzem, trudniącym się emaliowaniem kopert zegarków i posiadał własny warsztat w La Chaux-de-Fonds, będącym w tym czasie jednym z głównych centrów produkcji zegarków w Szwajcarii. Matka, Marie-Charlotte-Amelie z domu Perret (1860–1960) była pianistką. W młodości Charles-Édouard Jeanneret pracował w zakładzie grawerskim swojego stryja, gdzie zajmował się wyrabianiem inicjałów.

W latach 1900-1904 uczył się grawerowania i cyzelunku w szkole artystycznej w La Chaux-de-Fonds. Profesor tej szkoły, Charles L’Eplattenier, nakłonił go do nauki architektury. Charles-Édouard Jeanneret znalazł się pod wpływem secesji i angielskiego ruchu Arts and Crafts, a w latach 1906-1907 wraz z René Chapallazem zrealizował swój pierwszy budynek, bogato udekorowaną willę dla grawera Louisa Falleta. W 1907 odbył pierwszą podróż studialną, zwiedzając na północy Włoch Mediolan, Florencję, kartuzję w Galluzzo, Sienę, Bolonię, Padwę i Wenecję, a następnie udał się do Austro-Węgier, gdzie zwiedził Budapeszt i Wiedeń. W Wiedniu przez sześć miesięcy pracował u jednego z twórców wiedeńskiej secesji, Josefa Hoffmanna, a także zapoznał się z ideami Adolfa Loosa. W marcu 1908 młody architekt po raz pierwszy pojechał do Paryża, wkrótce wstąpił do pracowni paryskiego architekta Auguste’a Perreta, gdzie pracował przez 15 miesięcy i zetknął się z zastosowaniem surowej konstrukcji żelbetowej; w 1909 spotkał w Lyonie innego z protagonistów nowoczesnej architektury, Tony’ego Garniera.

W 1910 odbył długą podróż do Niemiec, żeby zapoznać się z osiągnięciami sztuki stosowanej w tym kraju. Pracując u Petera Behrensa, poznał Miesa van der Rohe i Waltera Gropiusa. W następnym roku zetknął się z Heinrichem Tessenowem, architektem miasta-ogrodu Grünau-Falkenberg (realizacja 1913). Następna podróż, po Europie Wschodniej, Turcji, Grecji i Włoszech, była etapem gromadzenia rysunków, notatek i zdjęć.

W 1913 Charles-Édouard Jeanneret miał pierwszą wystawę swoich prac (akwarel). Zajmowało go w tym okresie studiowanie w Bibliotece Narodowej materiałów do pracy „Budowa miast” (La construction des villes).

1917–1940

W wieku 29 lat osiadł na stałe w Paryżu. W roku 1917 otworzył tam własną pracownię architektoniczną. Od 1919 wydawał gazetę artystyczną Ésprit Nouveau (Nowy duch), w której swoje artykuły o architekturze podpisywał „Le Corbusier”. Wszedł w kontakt z awangardowymi środowiskami artystycznymi. Razem z Amédée Ozenfantem zapoczątkował nowy kierunek malarski – puryzm. Od około 1925 używał pseudonimu także jako architekt i artysta. Od 1923 aż do 1940 prowadził wspólną pracownię z dalszym kuzynem, Pierre’em Jeanneretem, wspólnie podpisywali projekty i publikacje.

Le Corbusier już w czasie swych pierwszych podróży studialnych zachwycał się klarownością przestrzeni panującą w klasztorach. Klasztorna cela była jedną z inspiracji do stworzenia Pavillon de l’Esprit Nouveau (Wystawa Międzynarodowa w 1925 w Paryżu), który zrewolucjonizował architekturę i projektowanie wnętrz. Pawilon ten, a właściwie modelowy jednoprzestrzenny dom jednorodzinny z antresolą i loggią, rozpoczął szerzenie się nowej myśli architektonicznej. W planie przypomina on celę benedyktyńskiego mnicha. Pavillon de l’Esprit Nouveau był elementem idei Immeubles-Villas, dużego wielkomiejskiego budynku mieszkaniowego łączącego cechy domu jedno- i wielorodzinnego. Dzięki tej wystawie Le Corbusier został szeroko zauważony. W 1922 roku Le Corbusier opublikował w czasopiśmie L’Esprit Nouveau słynne pięć punktów nowoczesnej architektury (pierwszy raz zastosowane przez niego w willi Le Lac w Corseaux w Szwajcarii w 1923 roku, a następnie w sposób najbardziej spektakularny w willi Savoye we francuskim Poissy w 1931 roku).

W roku 1926 opracował „Architekturę epoki maszynowej” (Architecture d'époque machiniste). Dwa lata później został jednym z założycieli CIAM – Międzynarodowych Kongresów Architektury (Congrès Internationaux d’Architecture). Propagował wtedy swoje słynne hasło „słońce, przestrzeń, zieleń” jako trzy elementy, które powinny mieć wpływ na współczesną architekturę. Także w tym czasie Le Corbusier dużo podróżował: do Ameryki Południowej, Niemiec oraz Moskwy, gdzie poznał Meyerholda i Eisensteina. 19 września 1930 Le Corbusier przyjął obywatelstwo francuskie, zaś 18 grudnia tegoż roku poślubił Yvonne Gallis (ur. 1892, zm. 5 października 1957), która znana była odtąd szerzej pod wywiedzionym od pseudonimu męża nazwiskiem Madame Le Corbusier. W 1934 roku Le Corbusier stworzył w Paryżu modernistyczną, przeszkloną kamienicę przy ulicy Nungesser et Coli 24 gdzie zamieszkał wraz z żoną. Jego mieszkanie (zachowane do dzisiaj) składa się z dwóch kondygnacji, własnej pracowni i tarasu wypoczynkowego z ogrodem na dachu.

1940–1965

W czasie wojny przebywał początkowo w Vichy, a w latach 1942-1943 został wysłany z misją do Algierii, wówczas kolonii francuskiej. Lokalna architektura wywarła pewien wpływ na architekta.

Le Corbusier rozpoczął w 1942 pracę nad „Modulorem” – autorskim kanonem proporcji, który następnie opisał w kilku pracach. Za model został przyjęty człowiek szczególnie wysoki (za modelowy przyjął ówczesny średni wzrost amerykańskiego policjanta, wynoszący 183 cm). Wyciągnięta do góry ręka postaci ludzkiej wyznacza podstawową wysokość kondygnacji netto, 226 cm. Większość charakterystycznych wysokości odnoszących się do ciała ludzkiego i przedmiotów użytkowych jest wpisana przez Le Corbusiera w dwa ciągi: ciąg wymiarów, wyznaczone w oparciu o wspomniany wzrost i wysokość kondygnacji oraz złoty podział.

Pod koniec wojny Le Corbusier założył Assemblée de Constructeurs pour Rénovation architecturale (ASCORAL), organizację opracowującą plany odbudowy Francji po wojnie, zaś w 1943 opublikował Kartę Ateńską.

Po wojnie Le Corbusierowi jako jednemu z najsłynniejszych architektów powierzano najbardziej prestiżowe realizacje, nie tylko w Europie, ale i w Indiach (miasto Chandigarh) czy Brazylii. W 1947 został członkiem komitetu złożonego z architektów, który miał przygotować plany budowy siedziby ONZ w Nowym Jorku; ostatecznie realizację przyznano Amerykaninowi Wallace’owi Harrisonowi, lecz opierała się ona w dużym stopniu na koncepcji Le Corbusiera.

Zmarł 27 sierpnia 1965 w Cap Martin podczas kąpieli w Morzu Śródziemnym.

Nagrody i wyróżnienia

W 1952 został Komandorem, a w 1963 Wielkim Oficerem Legii Honorowej. Ponadto otrzymał kilka doktoratów honoris causa, wiele odznaczeń i innych zaszczytów.

Pięć punktów nowoczesnej architektury

Postulaty architektury mieszkaniowej:

• konstrukcja słupowa (Pilotis),
• poziome okna,
• płaskie dachy i tarasy na dachach,
• wolny plan,
• wolna elewacja.

Realizacje i projekty

Dom bliźniaczy w Stuttgarcie (1927) jest przykładem słynnych pięciu punktów nowoczesnej architektury

Czandigarh – sekretariat (1953) Przykład rzeźbiarskiego potraktowania betonu zbrojonego.

Muzeum Heidi Weber w Zurichu (1967) Muzeum sztuki współczesnej to ostatni budynek wielkiego architekta, a zarazem nowatorski, lekki obiekt wykonany ze stali i szkła. Do montażu wykorzystano 20 tysięcy śrub.

• 1905: Willa Fallet, La Chaux-de-Fonds, Szwajcaria
• 1908: Dom Stotzera 6, Chemin de Pouillerel, la Chaux-de-Fonds, Szwajcaria.
• 1912: Villa Jeanneret-Perret, La Chaux-de-Fonds, Szwajcaria [1]
• 1914: koncepcja słupowo-płytowej modularnej konstrukcji dom-ino
• 1916: Willa Schwob, La Chaux-de-Fonds
• 1922: Willa Besnus (Ker-Ka-Ré), Vaucresson, Paris, Francja
• 1922: Dom i Studio malarza Ozenfanta, Paryż (zmieniono oryginalny dach)
• 1923: Willa La Roche/Willa Jeanneret, Paryż
• 1924: Pawilon L’Esprit Nouveau, Paryż (zniszczony, a następnie zrekonstruowany w 1977 w Bolonii we Włoszech)
• 1924: Kwartał Modernes Frugès, Pessac, Francja
• 1926: Willa Cook, Boulogne-sur-Seine, Francja
• 1926: Willa Ternisien 5, Allee des Pins, Boulogne-sur-Seine, Paryż
• 1924-1927: Cité radieuse (Miasto słońca) – teoretyczny projekt miasta idealnego
• 1927: dom jednorodzinny, tzw. Maison citrohan w Weißenhof, Niemcy (projekt 1920)
• 1927: dom bliźniaczy w Weißenhof, Niemcy
• 1927: projekt pałacu Ligi Narodów w Genewie, Szwajcaria
• 1927: Willa Stein, Garches, Paryż.
• 1927: Dom Pleinex 24, Bis Boulevard Massena, Paryż 13e.
• 1929-1931: Willa Savoye, Poissy, Francja mapa
• 1929: Siedziba organizacji charytatywnej Armia Zbawienia w Paryżu (zmieniono oryginalną fasadę)
• 1929-1935: Gmach Centrosojuzu (Centrala Związków Spółdzielczych, po wojnie Federalna Służba Statystyczna) w Moskwie (masowe zastosowanie wygodnych pochylni w ogromnym gmachu zamiast schodów mogących powodować zmęczenie)
• 1930: Dom Errazuriz, Chile (projekt)
• 1930: Las Nubes, dom Urugwajskiego nowelisty Enrique Amorim (Salto, Urugwaj)
• 1931: Immeuble Clarté, Genewa, Szwajcaria mapa
• 1930-1931: Pawilon Szwajcarski w Paryżu
• 1936: Pałac Ministerstwa Edukacji Narodowej i Zdrowia Publicznego (Palácio Gustavo Capanema), Rio de Janeiro (Jako konsultant Lucio Costa, Oscara Niemeyera i innych. Le Corbusier doprowadził do stworzenia w tym wieżowcu zewnętrznych żaluzji, dwóch ogrodów na płaskich dachach w tym tarasu widokowego z panoramą miasta oraz do sprowadzenia portugalskich kafelków azulejos.)
• 1938: wieżowiec The „Cartesian” (projekt)
• 1945: Usine Claude i Duval, Saint-Dié-des-Vosges, France
• 1946-1952: „Jednostka mieszkaniowa”, Marsylia, Francja (element Cité radieuse) mapa
• 1948: Dom Curutchet, La Plata, Argentyna
• 1948-1951: Fabryka Claude & Duval w Saint-Dié, jedyna budowla przemysłowa Le Corbusiera
• 1949–1952: Siedziba Narodów Zjednoczonych, Nowy Jork (Konsultant)
• 1950: Kaplica Notre Dame du Haut, Ronchamp, Francja View on the map
• 1951: Cabanon de vacances, domek letniskowy architekta Roquebrune-Cap-Martin
• 1951: Maisons Jaoul, Neuilly-sur-Seine, Francja
• 1951: Budynek Stowarzyszenia Mill Owners’, Willa Sarabhai i Willa Schodan, Ahmedabad, Indie
• 1953: „Jednostka mieszkaniowa” w Rezé (identyczna jak w Marsylii), departament Loire-Atlantique mapa
• 1952-1959: Plan urbanistyczny miasta Czandigarh i budynki użyteczności publicznej, Indie
  • 1952: Sąd Najwyższy
  • 1952: Muzeum i Galeria Sztuki
  • 1953: Pałac Gubernatora
  • 1953: Sekretariaty
  • 1953: Klub Wodny
  • 1955: Zgromadzenie Narodowe
  • 1956: Dom Shodana
  • 1959: Szkoła Artystyczna
• 1956: Muzeum w Ahmedabad, Ahmedabad, India
• 1956: Gimnazjum, Baghdad, Irak (projekt)
• 1957: „Jednostka mieszkaniowa” w Briey en Forêt, Francja
• 1957: Muzeum Narodowe Sztuki Zachodniej, Tokio
• 1957: Maison du Brésil, Miasto Uniwersyteckie, Paryż
• 1957: „Jednostka mieszkaniowa” w Meaux, Francja (projekt)
• 1958: Pawilon Philipsa, Bruksela, Belgia (z Iannis Xenakis) (zniszczona) na Expo ’58
• 1957: „Jednostka mieszkaniowa” w Berlinie-Charlottenburg, Flatowallee 16, zbliżona do marsylskiej, ale bez ogrodu na dachu. mapa
• 1957–1960: Sainte Marie de La Tourette, koło Lyon, Francja (z Iannis Xenakis)
• 1960: „Jednostka mieszkaniowa” w Briey (identyczna jak w Marsylii), Briey, departament Meurthe-et-Moselle
• 1961: Centrum Sztuki Wizualnej im. Carpentera, Uniwersytet Harvarda, Cambridge, USA
• 1961: Centrum Electronic Calculus Olivetti, Milan, Italy
• 1963: Dom Człowieka, Zurich, Szwajcaria
• 1964–1969: Dziedzictwo Le Corbusier Firminy-Vert
  • 1964: „Jednostka mieszkaniowa” w Firminy, Francja
  • 1966: Stadion Firminy-Vert
  • 1965: Dom Kultury Firminy-Vert
  • 1969: Kościół w Saint-Pierre, Firminy Francja (zbudowany pośmiertnie i ukończony pod kierunkiem José Oubrerie w 2006)
• 1967: Muzeum Heidi Weber (Centre Le Corbusier), Zürich, Szwajcaria

Główne dzieła pisarskie

• 1918: Après le cubisme (Po kubizmie), z Amédée Ozenfant
• 1923: Vers une architecture (W stronę architektury), z Amédée Ozenfant – pseudonim Ozenfanta (Saunier), usunięty z okładki w kolejnych wydaniach; wydanie polskie 2012
• 1925: Urbanisme (Urbanistyka), wydanie polskie 2015
• 1925: La Peinture moderne (Współczesne malarstwo), z Amédée Ozenfant
• 1925: L’Art décoratif d’aujourd’hui (Dzisiejsza sztuka dekoracyjna)
• 1931: Premier clavier de couleurs (Pierwszy kolor klawiatury)
• 1935: Aircraft (Samolot)
• 1935: La Ville radieuse (Promienne miasto)
• 1937: Quand les cathedrales etaient blanches (Kiedy katedry były białe), wydanie polskie 2013
• 1943: Charte d’Athènes (Karta Ateńska) – uchwalona w 1933, opublikowana jako dzieło francuskiej grupy CIAM; wydanie polskie ok. 1956
• 1943: Entretien avec les étudiants des écoles d’architecture (Konwersacje ze studentami architektury)
• 1945: Les Trois établisments Humains (Trzy ludzkie założenia)
• 1948: Le Modulor (Modulor)
• 1953: Le Poeme de l’Angle Droit (Poemat o kącie prostym)
• 1955: Le Modulor 2 (Modulor 2)
• 1959: Deuxième clavier de couleurs (Drugi kolor klawiatury)
• 1966: Le Voyage d’Orient (Podróż na Wschód)

Miejsca pamięci

Portret Le Corbusiera widniał na szwajcarskim banknocie 10-frankowym.

Miejsca nazwane jego imieniem:

• Plac Le Corbusiera, obok jego atelier na Rue de Sèvres w Paryżu.
• Bulwar Le Corbusiera, Laval, Quebec, Kanada.
• Plac Le Corbusiera w jego mieście rodzinnym La Chaux-de-Fonds, Szwajcaria.
• Ulica Le Corbusiera w partido Malvinas Argentinas, Prowincja Buenos Aires, Argentyna.
• Ulica Le Corbusiera w Le Village Parisien Brossard, Quebec, Kanada.
• Promenada Le Corbusiera, promenada wzdłuż wody w Roquebrune-Cap-Martin we Francji.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Fundacji Le Corbusier (ang. • fr.)
• Le Corbusier – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
• 14 zdjęć (hiszp.)
• Polskie wydanie "W stronę architektury"
• Polskie wydanie "Kiedy katedry były białe"