Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej
Obiekt zabytkowy nr rej. 524/Wm z dnia 10.08.1993 r., A/1473/524/Wm z dnia 16.12.2009 r.
{{{alt zdjęcia}}}
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Podstawowe dane
Przeszkoda

Odra: Odra Południowa, kanał elektrowni

Długość

40,20 m

Szerokość:
• całkowita
• jezdni
• chodników


5,70 m
3,50 m
2 x 1,02 m

Liczba przęseł

3

Rozpiętość przęseł

12,10 + 14,60 + 12,10 m

Data budowy

1922

Data remontu

2014-2015

Projektant

Max Berg, Ludwig Moshamer

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej”
51°06′48,123″N 17°01′48,271″E/51,113368 17,030075
Brama, za nią most

Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej we Wrocławiu – drogowy most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Południowej we Wrocławiu na Starym Mieście (osiedle samorządowe Stare Miasto). Most stanowi wewnętrzną przeprawę przemysłową w obrębie zakładu elektrowni wodnej nad rzeką Odra, jej ramieniem bocznym przebiegającym w Śródmiejskim Węźle Wodnym – Odrą Południową, w kanale wodnym, na którym zlokalizowana jest hala elektrowni i turbiny. Łączy lewobrzeżną część miasta z bezimienną wyspą, na której znajduje się część zabudowy elektrowni i stopnia wodnego – Mieszczański Stopień Wodny. Powstał w ramach budowy w latach 1921-1924 całego zespołu budowlanego zaprojektowanego przez Maxa Berga i Ludwiga Moshamera, przy czym sam most został oddany do użytkowania w 1922 r. Jest to most żelbetowy, trójprzęsłowy, od długości 40,20 m i szerokości 5,70 m. W 1993 r. zespół zabudowy elektrowni, w tym most dojazdowy jako jedna z kilku wymienionych pozycji w tym zespole, został objęty ochroną i wpisany do rejestru zabytków.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W latach 1922-1924 realizowany był zespół elektrowni Wrocław I[1][2][3][4], Elektrownia wodna Wrocław „Południe”[5] (lub od 1921 r.[5]). Projektantami obiektów byli: Max Berg[4][6][7], Ludwig Moshamer[4]. Oprócz tego zespołu zabudowy powstały także inne obiekty hydrotechniczne tworzące Mieszczański Stopień Wodny, będący dolnym stopniem wodnym dla Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Sam most w ramach wyżej wymienionej inwestycji powstał w latach 1921-1922[8], w miejscu dawnego mostu drewnianego potocznie określanego jako most „przy dawnych dolnych młynach”[6][7].

Nie zachowały się informacje o pracach remontowych dotyczących mostu przed rokiem 1945, choć domniemywa się, że w stosunku do stosunkowo nowego obiektu nie były one wymagane i ewentualnie wykonywano nigdzie nie odnotowane drobne prace „kosmetyczne”. Z kolei w latach 1945-1995 wykonywano w zasadzie jedynie stosunkowo niewielkie naprawy elementów żelbetowych. Polegały one na iniekcji rys i uzupełnieniu ubytków betonu. Mimo tych prac na rok 1995 oceniano, że stan mostu jest zły, przy czym przy tej ocenie korzystano między innymi z wykonanego w lutym 1993 r. orzeczenia technicznego. Wskazywano przy tym między innymi na takie wady jak: korozję betonu do głębokości sięgającej nawet 7 cm, uszkodzenia konstrukcji w postaci pęknięć i rys włoskowatych, kawern, także zniszczenia w otulinie zabezpieczającej zbrojenie. Podobne uszkodzenia dotyczyły także innych elementów np. płyt przekrywających kanały instalacji i urządzeń, w tym braku uszczelnienia ich styków. Jednoznacznie wskazywano wówczas na konieczność remontu mostu[9]. W latach 2014-2015 przeprowadzono remont i przebudowę obiektów w zespole[4].

W okresie powojennym właścicielem całego zespołu były zakłady energetyczne[5].

Położenie, funkcja[edytuj | edytuj kod]

Most dojazdowy położony jest w obrębie zakładu energetycznego – elektrowni wodnej: Elektrownia Wodna Wrocław I / Elektrownia Południowa we Wrocławiu na Odrze[1][6][10]. Jest to teren zamknięty. Nie ma swobodnego, publicznego dostępu do mostu. Zakład znajduje się w obszarze Starego Miasta, w ramach osiedla samorządowego Starte Miasto, w dawnej dzielnicy Stare Miasto[11]. Adres wymienionego zakładu to ulica Nowy Świat 46[1][4][12][13]. Most spina lewy brzeg Odry i bezimiennej wyspy otoczonej wodami ramienia tej rzeki – Odry Południowej, w ramach Odry Głównej we Wrocławiu, przepływającej przez Śródmiejski Węzeł Wodny, nad kanałem, w którym zlokalizowana jest elektrownia, w tym turbiny i nad nimi hala elektrowni. Sama elektrownia stanowi element Mieszczańskiego Stopnia Wodnego. Most zapewnia komunikację wewnętrzną w ramach zakładu zarówno dla ruchu kołowego jak i pieszego dzięki zbudowaniu na płycie mostu odpowiednich elementów drogi: jezdni oraz chodników[14].

Architektura i konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Jest to most drogowy, dojazdowy, zapewniający komunikację w ramach zakładu energetycznego. Most usytuowany jest prostopadle do koryta rzeki nad którym stanowi przeprawę. W tym miejscu ma ono brzegi pionowe. Są one zabezpieczone ścianami oporowymi. Lico tych ścian wykonano z ciosów kamiennych. Ma trzy przęsła o rozpiętościach odpowiednio: 12,10 + 14,60 + 12,10 metra. Długość mostu wynosi 40,20 m, szerokość 5,70 m, w tym jezdnia 3,50 m i obustronne chodniki szerokości 1,02 m każdy z nich. Przęsła skrajne przy przyczółkach, na długości 4,5 m są poszerzone względem pozostałej części mostu. Takie ukształtowanie pomostu w rzucie prostokątnym na płaszczyznę poziomą wymagało zastosowania dodatkowych belek ukośnych, które oparto z jednej strony na belkach głównych i a z drugiej na poprzecznicach podporowych. Elewacje mostu określa się jako surowe. Ich ukształtowanie cechuje się symetrią i osiowością. Na pomoście zamontowane są bariery, wykonane jako monolityczne, które silnie podkreślają jego liniowość[15]. Do wykonania konstrukcji mostu wykorzystano technologię żelbetową[15][16]. Podstawowa konstrukcja nośna to ruszt belkowy, przy czym trzy belki główne rozmieszczone są wzdłuż mostu w rozstawie 1,60 m. Ich wysokości są zmienne i wynoszą od 0,70 m do 1,05 m. Oprócz belek głównych na ruszt składają się belki poprzeczne, przęsłowe i podporowe nad filarami, usytuowane prostopadłe do osi mostu. Konstrukcja pomostu oparta jest na przyczółkach oraz podporach środkowych – dwóch filarach. Filary środkowe mają w planie kształt prostokąta i są zbudowane z betonu. Jego wymiary na poziomie zwieńczenia fundamentów wynoszą 5,35 m na 1,50 m i zmniejszają się ku górze zgodnie z ich zbieżnym kształtem. Przyczółki wykonano jako monolityczne. Są wbudowane w konstrukcję nabrzeży. Między podporami, a konstrukcją umiejscowione są łożyska lub przekładki z papy, posadowione na ławach podłożyskowych. Są to ciągłe bloki betonowe o grubości 0,85 m. Balustrady mostu to żelbetowe ściany, o grubości 8 cm, zwieńczone na szczycie pochwytem. W chodnikach wbudowano kanały dla przeprowadzenia instalacji i umieszczeniu urządzeń. Pierwotna nawierzchnia jezdni z kostki granitowej, która w latach późniejszych została przykryta dywanikiem bitumicznym. Dojazdy do mostu wykonane także kamiennej kostki brukowej[15].

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Cały zespół elektrowni południowej w 1993 r. został uznany za zabytek i objęty ochrona poprzez wpis do rejestru zabytków pod numerem 524/Wm z 10.08.1993 r.[1][4][12][17][18], a następnie pod numerem A/1473/524/Wm z 16.12.2009 r.[5][12]. Oprócz całego zespołu, w jego ramach, ochronie podlegają także konkretne obiekty budowlane wymieniane enumeratywnie w zespole[1][19][20] (przy czym niektóre z obiektów objęte są ochroną jedynie poprzez wpis do gminnej ewidencji zabytków[4][19][20]), a jednym z obiektów wymienionych w rejestrze zabytków jest opisywany tu most dojazdowy[1][4][12][17][18][21], uznano bowiem, że prezentuje on wartości historyczno-techniczne i krajobrazowe[9]. W zestawieniu gminnym most zapisany jest pod pozycją 3 w ramach zespołu[22], a w zestawieniu wojewódzkiego konserwatora zabytków pod pozycją 4[23].

W tym zakresie należy także wskazać, że cały zespół elektrowni wraz z mostem położony jest w obszarze podlegającym ochronie w ramach gminnej ewidencji zabytków pod pozycją Przedmieścia Odrzańskiego wraz z Kępą Mieszczańską jako historyczny układ urbanistyczny (karta obiektu nie wpisanego do rejestru z 1.10.2015 r.)[4][24][25], wraz z krajobrazem kulturowym rzeki Odry we Wrocławiu, kształtowany począwszy od XIII wieku i w następnych okresach – początek XVIII wieku, do 1945 r.[4][25]. Stan zachowania tego układu ocenia się na 4 – dobry / 5 – bardzo dobry[25].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f NID 2022 ↓, s. 224.
  2. ↑ NID geoportal 2023 ↓, PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BL.29064.
  3. ↑ NID zabytek.pl 2023 ↓, PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BL.29064, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BL.24449.
  4. ↑ a b c d e f g h i j UMWr SIP Mapy 2023 ↓, Gminna ewidencja zabytków.
  5. ↑ a b c d Budych 1995 ↓, s. 1.
  6. ↑ a b c Bakuliński i in. 2007 ↓, s. 55-60 (2.28).
  7. ↑ a b Budych 1995 ↓, s. 2.
  8. ↑ Budych 1995 ↓, s. 1, 2.
  9. ↑ a b Budych 1995 ↓, s. 3.
  10. ↑ Budych 1995 ↓, s. 2, 3.
  11. ↑ UMWr SIP Mapy 2023 ↓, Osiedla Wrocławia.
  12. ↑ a b c d NID geoportal 2023 ↓, PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_ZE.33019.
  13. ↑ UMWr SIP EMUiA 2023 ↓, UiA pt 9901 (ul. Nowy Świat 46).
  14. ↑ Budych 1995 ↓, s. 2, 6.
  15. ↑ a b c Budych 1995 ↓, s. 2, 6, 9-10.
  16. ↑ Bakuliński i in. 2007 ↓, s. 57.
  17. ↑ a b WUOZ 2023 ↓, wiersz 5100.
  18. ↑ a b UMWr ZW 2021 ↓, wiersz 5341.
  19. ↑ a b WUOZ 2023 ↓, wiersz 5100-5107.
  20. ↑ a b UMWr ZW 2021 ↓, wiersz 5341-5347.
  21. ↑ NID zabytek.pl 2023 ↓, PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_ZE.33019.
  22. ↑ UMWr ZW 2021 ↓, wiersz 5344.
  23. ↑ WUOZ 2023 ↓, wiersz 5104.
  24. ↑ NID geoportal 2023 ↓, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_UU.4372.
  25. ↑ a b c WUOZ 2018 ↓, Przedmieście Odrzańskie; karta ewidencyjna.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Elektrownia wodna południowa, [w:] Polska / woj. dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto / ul. Nowy Świat 46; Polska / Rzeki w Polsce / Rzeka Odra / Rzeka Odra (dolnośląskie) / Rzeka Odra (Wrocław) 105 [online], fotopolska.eu, ID: b8784 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
  • Elektrownia wodna Południowa, [w:] Polska / Województwo dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto / ul. Nowy Świat 46; Polska / Województwo dolnośląskie / Wrocław / Rzeki we Wrocławiu / Odra we Wrocławiu 105; Polska / Architekci i ich realizacje Ber / Max Berg El; Polska / Architekci i ich realizacje M / Ludwig Moshamer [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 508840 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
Mosty i kładki we Wrocławiu
na Odrze
na Bystrzycy
na Dobrej
na Oławie
na Ślęzie
na Widawie
na fosie miejskiej
na innych ciekach
w parkach i ogrodach

Herb Wrocławia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Most_dojazdowy_w_zespole_budowlanym_Elektrowni_Wodnej_Południowej_we_Wrocławiu&oldid=71419329”