Pęcławice Górne

Pęcławice Górne

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Bogoria
Liczba ludności (2021)	158
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-210
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0788502
Położenie na mapie gminy Bogoria Pęcławice Górne
Położenie na mapie Polski Pęcławice Górne
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Pęcławice Górne
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Pęcławice Górne
50°38′44″N 21°19′39″E

Pęcławice Górne – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Bogoria. Tereny wsi znajdują się w obrębie Pasma Wygiełzowskiego, które jest przedłużeniem Gór Świętokrzyskich.

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Pęcławic Górnych zawarty w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych

Nazwa wsi – miasta	Nazwy części wsi – miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
I. Gromada JURKOWICE
Pęcławice Górne	—	Grabówka Druga — pole Grabówka Pierwsza — pole Od Niemieckiego — pole Pod Krzakami — pole Pustki — pole Rudy — pole Za Wsią — pole

Historia

Wieś miała kilka nazw: Panczlawicze lub Penczlawicze. Została założona prawdopodobnie w XV wieku w typie wsi ulicówki. Należała wtedy do Mikołaja Chróściela herbu Ostoja i Jana Dmitrowskiego herbu Pilawa. Łany folwarczne i kmiece oddawały dziesięcinę do kościoła parafialnego w Szczeglicach. Według rejestru poborowego powiatu sandomierskiego z 1508 r. wieś należała do Jana Kuli de Peczlawycze i płaciła 1 grzywnę i 6 groszy podatku. W 1578 roku Pęcławice Górne należały do Benedykta Dymitrowskiego, miały 6 osad, 3 łany, 3 zagrodników z ziemią, 4 biednych komorników i 2 rzemieślników.

W rejestrze poborowym powiatu sandomierskiego z 1629 roku znajduje się łacińska nazwa Pęczlauice. Wieś należała wówczas do szlachcica Jana Podkańskiego i mieszkało w niej: 6 chłopów gospodarujących na 3 łanach (płacili 12 florenów polskich podatku), 3 zagrodników z ziemią (płacili 2 floreny 18 groszy polskich), 1 rzemieślnik (płacił 16 grosz polskich) i 6 ubogich chłopów (płacących 24 grosze). Razem wieś oddawała 15 florenów i 22 grosze podatku.

Początkowo wieś należała do powiatu sandomierskiego. Po III rozbiorze Polski znalazła się w zaborze austriackim, następnie w 1809 r. weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Później należała do Królestwa Polskiego.

W 1827 roku wieś liczyła 27 domów i 228 mieszkańców.

Od 1853 roku musiała na tejże wsi istnieć szkoła. Było to udokumentowane przez poszczególnych nauczycieli w kronice wsi prowadzonej przez nich samych aż do 1939 roku.

W 1885 do folwarku Pęcławice należało 572 morgi pola, z czego gruntów ornych i ogrodów było 266 mórg, 16 mórg łąk, 23 morgi pastwisk, 234 morgi lasu (nieurządzonego) oraz 34 morgi nieużytków. Folwark liczył 12 budynków drewnianych.

W 1887 roku wieś należała do powiatu sandomierskiego, gminy Górki i liczyła 20 domów, 163 morgi pola, a także wiatrak.

W 1915 r. w czasie walk I Brygady Legionów pod Konarami we wsi istniał legionowy szpital polowy. Wraz z innymi oficerami i żołnierzami trafił do niego kpt. Kazimierz Jan Piątek ps. „Herwin”. Zmarli legioniści zostali pochowani we wsi. W ciągu kolejnych lat oficerowie byli ekshumowani i przewożeni, najczęściej przez rodziny, na inne cmentarze. W 1938 roku przeniesiono pozostałe ciała szeregowych na cmentarz legionistów w Górach Pęchowskich. Por. Brodecki pochowany początkowo w Pęcławicach Górnych został po 2 tygodniach zabrany przez rodzinę. Ciało sierżanta Deląga ekshumowała rodzina w 2 miesiące po śmierci. Ciało por. Kwiecińskiego ps. „Oset” zabrała rodzina w lipcu 1916 roku i pochowała w Miechowie.

Po odzyskaniu niepodległości wieś Pęcławice Górne znalazła się administracyjnie w powiecie sandomierskim, w województwie kieleckim. Po wybuchu II wojny światowej przez czas okupacji hitlerowskiej wieś należała do Generalnego Gubernatorstwa. Teren wsi, jak i cała okolica były miejscem konspiracji i podziemnej działalności AK i BCh.

Po zakończeniu II wojny światowej wieś znalazła się w województwie kieleckim. W wyniku reformy administracyjnej z 1954 roku, miejscowość ta stała się do 1972 roku częścią gromady Kolonia Pęcławska w województwie kieleckim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Dziesięciny

Dziesięciny oddawane proboszczowi w parafii Szczeglice od XV do XVIII wieku z wsi Pęcławice Górne:

• Lata 1470–1480 – oddawana z folwarku, łanów kmiecych, zagrody i karczmy – dziesięcina wytyczna i konopna,
• 1604 – oddawana z folwarku, łanów kmiecych, zagrody i karczmy – dziesięcina pieniężna,
• 1676 – oddawana z folwarku kmiecego – dziesięcina wytyczna,
• 1736 – oddawana z folwarku – zatrzymana, z łanów kmiecych – wytyczna,
• 1747 – oddawana z całej wsi – 30 kop,
• 1764 – oddawana z całej wsi – 35 kop.

Ochotnicza Straż Pożarna

Początki Ochotniczej Straży Pożarnej w Pęcławicach Górnych datuje się na 1917 rok, kiedy to miało miejsce niezwykłe natężenie pożarów na terenie miejscowości. Bodźcem do utworzenia straży w Pęcławicach był pożar budynku należącego do Stefana Chłodnickiego (mieszkańca wsi Pęcławice). Założycielem pęcławskiej straży był Jan Opala (syn Jana), który został pierwszym Naczelnikiem. Schedę po jego śmierci w 1919 r. przejął Jan Opala (syn Wojciecha). Z tym nazwiskiem wiąże się wiele późniejszych wydarzeń. Około 1932 roku powstała pierwsza remiza OSP, zbudowana z drewna na działce Jana Opali (ob. działka o numerze ewidencyjnym 154). Pierwszym składem zarządu jaki można odtworzyć jest zarząd z 1926 roku, w składzie:

• ks. Wacław Nowakowski – Prezes
• Jan Opala – Naczelnik
• Jan Kmiecik – Z-ca Naczelnika
• Wawrzyniec Kobylec – Sekretarz
• Piotr Konecki – Skarbnik
• Wojciech Zając – Gospodarz

W roku 1927 straż w Pęcławicach otrzymała pierwszy sztandar, z którym nie rozstawała się przez długie lata. Strażacy aktywnie włączali się w życie społeczne miejscowości. W latach 30 istniała w Pęcławicach kobieca drużyna „Samarytanek”. Inicjatorką powstania drużyny kobiecej była Władysława Stasica. Do drużyny samarytanek należały również: Helena Konecka, Genowefa Kmiecik, Aniela Zając, Genowefa Paprocka, Natalia Tomala i wiele innych. Drużyna stała się niezastąpioną we wszystkich akcjach ratowniczych. Kobiety z drużyny ukończyły kursy niesienia pierwszej pomocy, gdyż strażacy nie zawsze mogli nieść pomoc tam gdzie byli potrzebni. „Samarytanki” znakomicie dawały sobie radę w niesieniu pierwszej pomocy, podczas gdy strażacy uczestniczyli przede wszystkim w gaszeniu pożarów.

W czasie wojny działalność straży na jakiś czas musiała zostać zawieszona. Strażacy z OSP musieli zapewne przejść do działalności partyzanckiej bądź konspiracyjnej. Na wyróżnienie zasługuje działalność Eugeniusza Witkowskiego „Witolda”, który na bazie organizacji strażackiej stworzył oddziały BCh (Bataliony Chłopskie). Witkowski w 1944 był komendantem BCh w obwodzie sandomierskim. Pęcławscy strażacy działali też w Chłopskiej Straży, w czym mogli się pochwalić wieloma zasługami. W czasie wojny OSP poniosło jednak znaczącą stratę. W 1944 r. spłonęła drewniana remiza w Pęcławicach. Sprzęt strażacki już jednak wcześniej poukrywano w różnych miejscach, zazwyczaj w domach prywatnych, więc straty w sprzęcie nie były wielki. Ocalał też sztandar z 1927 r., który został ukryty zaraz po rozpoczęciu działań wojennych. Do końca wojny straż nie mogła się rozwijać w strefie swoich zadań statutowych. Rok 44 jest zresztą rokiem kryzysu straży, nie działała już kronika, brakuje zapisków które może się nie zachowały ale większym prawdopodobieństwem jest że ich nie było. Rok ten jest zresztą przełomem w działaniach wojennych, wojska radzieckie były już na terytorium Polski a przez to wzmogła się też intensywność działania partyzantki, w której brali udział strażacy.

Powojenna działalność straży w Pęcławicach to przede wszystkim starania o pozyskanie sprzętu i budowę remizy z prawdziwego zdarzenia. Lata 50 i 60 były latami rozkwitu dla straży w Pęcławicach. W tym czasie jednostka posiadała najwięcej członków i mogła się pochwalić wieloma skutecznymi akcjami. Do najważniejszych działaczy w tym czasie można zaliczyć Franciszka Chrząszcza, Stanisława Korcyla, Mariana Opalę (syna Jana) i Edwarda Korcyla. Ten ostatni rozpoczął działania zmierzające do pozyskania nowego sztandaru (odebrany w 1977 roku podczas 60-lecia i używany do chwili obecnej) oraz do budowy remizy OSP.

Lata 80 i początek 90 to chwila kryzysu dla straży w Pęcławicach. W działalności jednostki mało jest jasnych punktów, więcej jest natomiast zdarzeń przykrych. Jednak mimo tego udało się doprowadzić do finału budowę remizy, która oddano do użytku w 1997 roku. Wtedy też zresztą straż przeżyła „renesans” za sprawą m.in. Krzysztofa Opali (potomka Jana). Pęcławscy strażacy zaczęli z powodzeniem startować w zawodach sportowo-pożarniczych, odnosząc nieznaczne sukcesy.

Obecnie straż liczy blisko 50 członków czynnych. Posiada również drużynę kobiecą i drużyny młodzieżowe. Jednostka stawia obecnie na sport pożarniczy, w którym odnosi największe sukcesy w niemal już 100-letniej działalności.

Szkolnictwo

Szkolnictwo w Pęcławicach Górnych miało swój początek w XIX wieku, kiedy to otworzono szkołę powszechną 4-klasową. Pierwszym znanym kierownikiem szkoły był dyr. Kobylec – zesłaniec syberyjski, który piastował tę funkcję od końca XIX wieku do 1922 roku. W 1922 roku funkcję kierownika szkoły objął Roman Kolęda, który przybył tu wraz z żoną, również nauczycielką, z Limanowej. W szkole tej uczyła także Maria Doleszkówna, nauczycielka pochodząca z Sandomierza. Szkoła nie miała stałego budynku, więc uczono w domach prywatnych, każda klasa miała zajęcia w osobnym domu. Podczas II wojny światowej, w ramach niszczenia polskiej inteligencji, aresztowano Romana Kolędę. Zginął w Oświęcimiu w 1940 roku. Po wojnie funkcję kierownika szkoły objął Józef Bugaj. Następnie szkołę na jakiś czas przeniesiono do Kolonii Pęcławskiej, gdzie kierowniczką była dyr. Przyucka. W 1966 roku wzniesiono we wsi dwupiętrową szkołę, tzw. Tysiąclatkę. Jej kierownikiem został dyr. Ziółek, po nim funkcję piastowali Marian Czech (zmarły w 2006 roku), następnie Zdzisława Feledyn (zmarła w 2005 roku), Jan Kubalski oraz Maria Kubalska. W 2005 roku szkoła stała się filią szkoły w Jurkowicach i zliwkisowano publiczne przedszkole. W 2006 roku zamknięto Szkołę Podstawową im. Stefana Żeromskiego. Koło szkoły znajduje się boisko do gry w piłkę nożną i w siatkówkę. Obok boiska jest plac zabaw dla dzieci.

Infrastruktura

W Pęcławicach Górnych znajduje się sklep spożywczy, remiza strażacka OSP, staw, 3 kapliczki, 6 domów pustych, 33 numery zasiedlone. Jest tu także przystanek autobusowy (połączenie ze Staszowem, Klimontowem i Bogorią).

Zabytki, pomniki i miejsca pamięci

• Ruiny dworku szlacheckiego, prawdopodobnie z XVIII wieku. W dworku tym przebywał kilka dni sam Stefan Żeromski. Z opowiadań tutejszych mieszkańców można stwierdzić, że ów dworek był kryty czerwoną, prostą dachówką, w środku było od 6 do 7 pomieszczeń. Piece w dworku były kaflowe koloru zielonego. Dworek ten znajdował się na wzgórzu w południowo-zachodniej części wsi potocznie zwanej „Lamusem”. Do niego prowadziła aleja ze świerków, którą opisał Stefan Żeromski w swojej twórczości. Dzisiaj z dworku pozostała tylko północna część podmurówki. Zachował się cały układ przestrzenny: wzgórze, wyschłe jeziorko u podnóża wzgórza i prawdopodobnie piwnice (obecnie zasypane). Dziś na miejscu dawnego dworku jest pole uprawne.
• Pomnik w Pęcławicach Górnych, pomnik legionistów, którzy zmarli w szpitalu wojskowym w Pęcławicach Górnych w 1914 r., w tym: kapitana Kazimierza Jana Piątka ps. „Herwin”, porucznika Kwiecińskiego ps. „Oset”, porucznika Brodeckiego oraz sierżanta Deląga.
  • Pierwszy pomnik postawiono w latach 1919–1920. Były to trzy kamienie, z czego największy miał 1 m wysokości i ok. 0,7 m szerokości. Na nim widniało nazwisko por. Kwiecińskiego ps. „Oset”, a na dwóch pozostałych wypisano imiona por. Brodeckiego i sierż. Deląga. Nie postawiono pomnika kpt. Piątkowi ps. „Herwin”. Pomniki nie przetrwały ale stały przy alei lipowej, której kształt zachował się po dzień dzisiejszy.
  • W maju 2005 roku postawiono nowy, drugi pomnik koło remizy strażackiej w Pęcławicach Górnych. Jest to kamień piaskowy o wysokości ok. 1,5 metra, na podmurówce z metalową tabliczką, na której podane są nazwiska wyżej wspomnianych oficerów. Pomnik odsłonięto 17 maja 2005 roku podczas uroczystości poprzedzonej mszą świętą w Szczeglicach.
• Wiatrak młyński, postawiony we wsi na szczycie wzniesienia w XIX wieku. Był to wiatrak typu koźlak. Podczas II wojny światowej (1944) uległ on spaleniu. Odbudowano go w 1945 roku. Z powodu złego stanu technicznego został rozebrany w 1993 roku.
• Kapliczka z XIX wieku, na samym początku wsi, na szczycie wzgórza stoi kapliczka z XIX wieku. Kapliczka miała budowę małego domku, z drewnianym ołtarzem w którym był umieszczony obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a po bokach znajdowały się dwie figury św. Wojciecha i św. Jerzego (patrona tutejszej parafii). Kapliczka ta uległa jednak spaleniu na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. W 2002 roku kapliczkę odbudowano. W środku znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, przed którym stoi drewniany klęcznik.
• Staw w Pęcławicach Górnych istniał już w XIX wieku. Staw zasilany jest wodą ze źródełka, które bije 100 m od niego. Służył jako zbiornik przeciwpożarowy, a także jako miejsce ujęcia wody pitnej dla zwierząt gospodarskich oraz miejsce prania ubrań. Po II wojnie światowej dzięki pomocy PZU (jak głosi tabliczka wisząca na bramie stawu), został pogłębiony, opasany dookoła murem z kamienia ze Smerdyny, wykonano także 2 bramy do stawu i całość ogrodzono siatką. Staw został zarybiony. W 2004 roku zaczęto pogłębiać ten zbiornik, ale prace przerwano z powodu braku środków pieniężnych. Staw pozostaje zaniedbany.

Literatura

1. Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.brak strony w książce