Santana (zespół muzyczny)
 |
Ten artykuł od 2015-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
.png) Santana, 1971 | |
| Inne nazwy |
Santana Blues Band |
|---|---|
| Rok założenia | |
| Pochodzenie | |
| Gatunek |
rock latynoski, blues-rock, hard rock, rock psychodeliczny, jazz fusion, chicano rock, pop-rock |
| Wydawnictwo |
Columbia Records, CBS Records, Legacy Recordings, Polydor Records, Arista Records, StarFaith Records, RCA Records |
| Strona internetowa | |
Santana – grupa muzyczna założona w 1967, której liderem i jedynym stałym członkiem jest Carlos Santana.
Historia zespołu[edytuj | edytuj kod]
Formowanie grupy[edytuj | edytuj kod]
Grupa powstała w 1967 w San Francisco jako Carlos Santana Blues Band. W jej początkowym składzie grali: Carlos Santana (gitara prowadząca), Marcus Malone (instrumenty perkusyjne), Rod Harper (perkusja), David Brown (gitara basowa) i Greg Rollie (wokal prowadzący, organy Hammonda). Pierwszy publiczny występ zespołu miał miejsce późnym latem 1967 r. Występ grupy nie przypadł do gustu promotorowi, który po występie zaproponował Carlosowi, aby zajął się zmywaniem naczyń w restauracji dla kierowców Tick Tock’s Drive.
Przełom[edytuj | edytuj kod]
Dwa lata po nieudanym debiucie w maju 1969 zespół Santana zaczął nagrywać swój debiutancki album Santana, który ukazał się w sierpniu. W USA album dotarł na 4. miejsce Billboard 200, zaś w Anglii dotarł jedynie na 26. miejsce. W sierpniu grupa zagrała na festiwalu w Woodstock. We wrześniu ukazał się pierwszy singel zespołu pochodzący z albumu Santana, Evil Ways. Autorem piosenki z singla był w rzeczywistości Clarence Henry.
Abraxas i Santana III[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 1970 zespół przystąpił do pracy nad swoim drugim albumem Abraxas. Sesje nagraniowe zakończyły się na początku maja. Album ukazał się we wrześniu. Na albumie znalazł się cover Petera Greena z Fleetwood Mac, Black Magic Woman. Piosenka ta znalazła się na drugim singlu zespołu również we wrześniu i dotarła do 4 miejsca Billboard Hot 100 oraz do pierwszego miejsca Billboard 200.
Od stycznia do lipca 1971 trwały sesje nagraniowe do albumu Santana III, który ukazał się we wrześniu. Tym razem album od razu odniósł sukces, dochodząc do pierwszego miejsca Billboardu.
Caravanserai[edytuj | edytuj kod]
Przed nagraniem czwartego albumu Caravanserai nastąpiły zmiany w składzie. Po odejściu w 1971 Davida Browna na basie zastąpili go Doug Rauch i Tom Rutley. Na instrumentach perkusyjnych Michaela Carabello zastąpił Armando Peraza. W niektórych utworach Grega Rollie na basie i keyboardach zastąpił Tom Coster. Żadna z piosenek z albumu Caravanserai nie stała się przebojem, ale i bez singla album dotarł do 8. miejsca brytyjskiej listy przebojów.
Eksperymenty i konsolidacje[edytuj | edytuj kod]
13 miesięcy po ukazaniu się albumu Caravanserai zespół wydał kolejny album Welcome. Tym razem album zdobył złoty certyfikat, dochodząc do 25. miejsca na liście Billboardu.
Kolejny album Santany Amigos ukazał się w 1975. I ta płyta odniosła sukces, wchodząc do Top 10 we Francji, Australii, Nowej Zelandii, Austrii i Holandii.
Kolejny album Moonflower ukazał się w 1977. Fani Santany odnaleźli na nim zmianę stylu zespołu; piosenki miały cięższe brzmienie, które odbiegało od pierwotnego konwencjonalnego brzmienia na wcześniejszych płytach zespołu. Mimo zmiany brzmienia eksperymentalne brzmienie zespołu z poprzednich albumów zostało zachowane.
Dalsze pozycje w dyskografii zespołu Inner Secrets (1978) i Marathon (1979) prezentowały dalsze stylistyczne zmiany zespołu. Tutaj zespół opuścił rock łaciński, by pójść w kierunku konwencjonalnego rocka. Oba albumy w USA – pomimo słabej sprzedaży – osiągnęły status Złotej Płyty.
1980 – 1997: spadek popularności zespołu i przerwa[edytuj | edytuj kod]
W 1981 ukazał się album Zebop!, który dotarł do Top 20 w kilku krajach. Wzorem swoich poprzedników zawierał rock konwencjonalny. Również następny album Shangó wydany w 1982 otrzymał status Złotej Płyty.
Po wydaniu Shangó zespół na trzy lata zawiesił działalność. Wydany w 1985 album Beyond Appearances nie uzyskał statusu Złotej Płyty. Z powodu złej sprzedaży tego albumu zespół na siedem lat zawiesił działalność.
1998 – 2001: Najlepiej sprzedające się albumy, nagrody Grammy i wejście do Rock and Roll Hall of Fame[edytuj | edytuj kod]
W 1998 zespół został wprowadzony do Rock and Roll Hall of Fame. Oznaczało to powrót na scenę Carlosa Santany i jego zespołu. Wydany w 1999 album Supernatural dotarł do 19. miejsca Billboard 200 i spędził 18 tygodni w US Charts. Pochodzący z tego albumu pierwszy singel „Smooth” stał się najlepiej sprzedającym singlem Santany, a 30 października album Supernatural wszedł na pierwsze miejsce zestawień, pozostając tam przez 12 tygodni. Drugi singel „Maria Maria” również trafił na pierwsze miejsce Hot 100. Ostatecznie album zdobył platynę, uzyskując sprzedaż 30 milionów egzemplarzy na całym świecie. „Supernatural” był pierwszym albumem Santany z numerem 1 od czasu albumu Santana w 1971.
Muzycznie album prawdopodobnie najsilniej prezentował zmiany stylu zespołu. Poprzedni album Milagro zawierał silne wpływy hard rocka, jak również tradycyjne wpływy rocka łacińskiego. Jednak Supernatural z jednoczesnym zachowaniem wpływu rocka i bluesa łacińskiego zawierał wysokie wpływy z wielu popularnych gatunków, zwłaszcza rocka alternatywnego, a także pop-rock i rhytm’n’bluesa.
Do nagrania albumu Supernatural zostało zaproszonych bardzo wielu gości: Everlast, Eric Clapton, Eagle-Eye-Cherry, Lauryn Hill, Dave Matthews i Cee-Lo.
2002 – 2012: Radzenie sobie z nowo odkrytym sukcesem[edytuj | edytuj kod]
Trzy lata po wydaniu Supernatural ukazał się kolejny album Santany Shaman. Pierwotnie zadebiutował na pierwszym miejscu Billboardu, ale szybko z niego spadł. Uzyskał status dwukrotnej platyny w USA i jednokrotnej platyny w kilku innych krajach, w tym w Australii. Pierwszy singel z albumu The Game of Love z Michelle Brand na wokalu dotarł do 5. miejsca na Hot 100. Kolejne cztery single nie weszły na listę; dopiero singel Why You, Don’t I z wokalem Alex Band wszedł na 8. miejsce. Muzycznie album Shaman był powrotem do konwencjonalnego rocka z dźwiękami muzyki Ameryki Łacińskiej. Uzyskał złoto w USA.
W 2005 ukazał się album All That I Am. Tym razem powodzeniem cieszył się tylko w Anglii, docierając do 2. miejsca; na świecie nie zdobył uznania. Kolejny album, Guitar Heaven ukazał się w 2010. Muzycznie była to drastyczna zmiana w zespole; album zawierał dużo cięższe brzmienie z wpływami heavy metalu. Tym razem w Anglii Guitar Heaven odniósł mniejszy sukces niż All That I Am, docierając do 5. miejsca Billboardu.
W 2012 ukazał się album Shape Shifter, który był powrotem do rocka łacińskiego. Żadna piosenka z tego albumu nie ukazała się na singlu. Album dotarł do 16. pozycji na liście Billboardu.
2013 – 2019[edytuj | edytuj kod]
W 2013 Carlos Santana zapowiedział reaktywację zespołu. W 2014 ukazał się kolejny studyjny album zatytułowany Corazón. W 2014 ukazało się w formacie CD, DVD i Blu-ray wydawnictwo Corazón – Live from Mexico: Live It To Believe It. Pomiędzy 2014 i 2015 zespół nagrał kolejną płytę Santana IV. Na singlu wyszła piosenka „Anywhere You Want To Go”.
W styczniu 2019 ukazała się EP-ka In Search of Mona Lisa, zawierająca pięć nowych utworów. 23 kwietnia na singlu ukazała się piosenka Breaking Down the Door. 6 lipca swoją premierę miał najnowszy album zespołu pt. Africa Speaks. 4 września ukazało się w formacie DVD i Blu-ray wydawnictwo Santana – Live at US Festival, zawierające zapis koncertu zespołu na US Festival w San Bernardino w 1982 r.
Lata 20. XXI wieku[edytuj | edytuj kod]
18 sierpnia 2021 ukazał się nowy singel Santany „Move” z nadchodzącego albumu Blessing and the Miracles. Album ukaże się 15 października 2021.
Muzycy[edytuj | edytuj kod]
- Obecny skład zespołu
- Carlos Santana – gitara, śpiew, instrumenty perkusyjne (od 1966)
- Benny Rietveld – gitara basowa (1990–1992, od 1997)
- Karl Perazzo – instrumenty perkusyjne (od 1991)
- Tony Lindsay – śpiew (1991, 1995–2003, od 2012)
- Andy Vargas – śpiew (od 2000)
- Bill Ortiz – trąbka (od 2000)
- Jeff Cressman – puzon (od 2000)
- Tommy Anthony – gitara, śpiew (od 2005)
- David K. Mathews – instrumenty klawiszowe (od 2011)
- Paoli Mejías – instrumenty perkusyjne (od 2013)
- José „Pepe” Jimenez – perkusja (od 2014)
- Byli członkowie zespołu
- Tom Fraser – gitara (1966–67)
- Gus Rodriguez – gitara basowa (1966–1967)
- Rod Harper – perkusja (1966–1967)
- Michael Carabello – instrumenty perkusyjne (1968–1971)
- David Brown (zmarły) – gitara basowa (1967–1971, 1974–1976)
- Bob Livingston – perkusja (1967–1969)
- José „Chepito” Areas – instrumenty perkusyjne (1969–1971, 1972–1973, 1974–1975, 1976–1977, 1988-1989)
- Francisco Aguabella – instrumenty perkusyjne (1969–1971)
- Tom Rutley – gitara basowa (1971–1972)
- Buddy Miles (zmarły) – perkusja, instrumenty perkusyjne (1971, 1972), śpiew, gitara (1986, 1987)
- Pete Escovedo – instrumenty perkusyjne (1971, 1977–1979)
- Coke Escovedo (zmarły) – instrumenty perkusyjne (1971–1972)
- Rico Reyes – instrumenty perkusyjne (1971, 1972)
- Victor Pantoja – instrumenty perkusyjne (1971)
- Tom Coster – instrumenty klawiszowe (1972–1978, 1983–1984)
- Armando Peraza (zmarły) – instrumenty perkusyjne (1972–1976, 1977–1990)
- Richard Kermode – instrumenty klawiszowe (1972–1973)
- Doug Rauch (zmarły) – gitara basowa (1972–1973)
- James „Mingo” Lewis – instrumenty perkusyjne (1972)
- Leon Thomas (zmarły) – śpiew (1973)
- Leon „Ndugu” Chancler – perkusja (1974–1976, 1988)
- Leon Patillo – śpiew (1974–1975, 1976)
- Jules Broussard – ssaksofon (1974–1975)
- Greg Walker – śpiew (1975–1976, 1976–1979, 1983–1985)
- Raul Rekow – instrumenty perkusyjne (1976–2013)
- Gaylord Birch (zmarły) – perkusja (1976, 1991)
- Graham Lear – perkusja (1976–1983, 1985–1987)
- Luther Rabb – śpiew (1976)
- Joel Badie – śpiew (1976)
- Byron Miller – gitara basowa (1976)
- Pablo Telez – gitara basowa (1976–1977)
- David Margen – gitara basowa (1977–1982)
- Chris Solberg – gitara (1978–1980)
- Chris Rhyne – instrumenty klawiszowe (1978–1979)
- Russell Tubbs – flet (1978)
- Alex Ligertwood – śpiew (1979–1983, 1984–1985, 1987, 1989–1991, 1992–1994)
- Alan Pasqua – instrumenty klawiszowe (1979–1980)
- Orestes Vilató – instrumenty perkusyjne (1980–1987)
- Richard Baker – instrumenty klawiszowe (1980–1982)
- Chester D. Thompson – instrumenty klawiszowe (1983–2009)
- Keith Jones – gitara basowa (1983–84, 1989)
- David Sancious – instrumenty klawiszowe (1984)
- Chester C. Thompson – perkusja (1984)
- Alphonso Johnson – gitara basowa (1985–1989, 1992)
- Sterling Crew – instrumenty klawiszowe (1986)
- Walfredo Reyes Jr. – perkusja (1989–1991, 1992–1993)
- Billy Johnson – perkusja (1991, 1994, 2000–2001)
- Myron Dove – gitara, gitara basowa (1992–1996, 2003–05)
- Vorriece Cooper – śpiew (1992–1993)
- Oran Coltrane – saksofon (1992)
- Rodney Holmes – perkusja (1993–1994, 1997–2000)
- Tommie Bradford – perkusja (1994)
- Curtis Salgado – śpiew, harmonijka (1995)
- Horacio „El Negro” Hernandez – perkusja (1997)
- Ricky Wellman – perkusja (1997)
- Dennis Chambers – perkusja (2002–2013)
- Freddie Ravel – instrumenty klawiszowe (2009–2010)
Dyskografia[edytuj | edytuj kod]
Albumy studyjne[edytuj | edytuj kod]
| Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | Certyfikat | |||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| USA [1] |
AUS [2] |
AUT [3] |
FRA [4] |
NLD [5] |
NZL [6] |
NOR [7] |
SWE [8] |
CHE [9] |
UK [10] | |||||||||||||||||||||||
| Santana |
|
4 | 14 | – | 5 | 5 | – | 19 | – | – | 26 |
| ||||||||||||||||||||
| Abraxas |
|
1 | 1 | – | 7 | 7 | – | 3 | – | – | 7 | |||||||||||||||||||||
| Santana III |
|
1 | 4 | – | – | 3 | – | 3 | – | – | 6 |
| ||||||||||||||||||||
| Caravanserai |
|
8 | 16 | – | – | 3 | – | 10 | – | – | 6 | |||||||||||||||||||||
| Welcome |
|
25 | 19 | 9 | – | – | – | – | – | – | 8 | |||||||||||||||||||||
| Borboletta |
|
20 | 38 | 9 | – | – | 13 | – | – | – | 18 |
| ||||||||||||||||||||
| Amigos |
|
10 | 9 | 9 | 5 | 2 | 8 | 13 | 29 | – | 21 | |||||||||||||||||||||
| Festival |
|
27 | 25 | 9 | – | 11 | 37 | – | 37 | – | 27 |
| ||||||||||||||||||||
| Moonflower |
|
10 | 7 | 10 | 6 | 2 | 12 | 16 | 22 | 57 | 7 | |||||||||||||||||||||
| Inner Secrets |
|
27 | 5 | 19 | 3 | 7 | 20 | 17 | 14 | – | 1 | |||||||||||||||||||||
| Marathon |
|
25 | 9 | – | 5 | 21 | 14 | 14 | 15 | – | 28 |
| ||||||||||||||||||||
| Zebop! |
|
9 | 14 | 12 | 2 | 20 | 23 | 3 | 9 | – | 33 |
| ||||||||||||||||||||
| Shangó |
|
22 | 33 | 9 | – | 26 | 13 | 3 | 12 | – | 35 |
| ||||||||||||||||||||
| Beyond Appearances |
|
50 | 57 | 24 | – | 44 | – | 11 | 20 | 9 | 58 | |||||||||||||||||||||
| Freedom |
|
95 | 83 | 16 | – | – | – | 16 | 22 | 8 | – | |||||||||||||||||||||
| Spirits Dancing in the Flesh |
|
85 | – | 28 | – | 66 | – | – | – | 19 | 68 | |||||||||||||||||||||
| Milagro |
|
102 | – | 31 | 41 | 51 | – | – | – | 11 | – | |||||||||||||||||||||
| Supernatural |
|
1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |||||||||||||||||||||
| Shaman |
|
1 | 11 | 4 | 2 | 3 | 8 | 6 | 15 | 1 | 15 | |||||||||||||||||||||
| All That I Am |
|
2 | 36 | 6 | 19 | 20 | 12 | 18 | 29 | 5 | 36 |
| ||||||||||||||||||||
| Guitar Heaven |
|
5 | 5 | 5 | 9 | 24 | 2 | 9 | 17 | 5 | 15 |
| ||||||||||||||||||||
| Shape Shifter |
|
16 | 55 | 29 | 71 | 63 | – | – | – | 8 | 49 | |||||||||||||||||||||
| Corazón |
|
9 | 67 | 5 | 96 | 36 | – | – | – | 14 | 58 |
| ||||||||||||||||||||
| Santana IV |
|
5 | 11 | 11 | 29 | 7 | 8 | 24 | 29 | 7 | 4 | |||||||||||||||||||||
| Africa Speaks |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
| Blessings and Miracles |
|
„–” album nie był notowany. | ||||||||||||||||||||||||||||||
Kompilacje[edytuj | edytuj kod]
| Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | Certyfikat | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| USA [1] |
AUS [2] |
AUT [3] |
FRA [4] |
NLD [5] |
NZL [6] |
NOR [7] |
SWE [8] |
CHE [9] |
UK [10] | ||||||||||
| Santana’s Greatest Hits |
|
17 | 50 | 4 | – | 19 | – | – | – | – | 14 |
| |||||||
| 25 Hits |
|
– | – | – | – | 7 | – | – | – | – | – | ||||||||
| Viva! Santana – The Very Best |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | 50 | ||||||||
| The Very Best of Santana |
|
– | – | – | – | 59 | – | – | – | – | – | ||||||||
| Viva Santana! |
|
142 | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| |||||||
| The Very Best of Santana |
|
– | – | – | – | 20 | – | – | – | – | – | ||||||||
| The Best of Santana |
|
– | – | – | 7 | – | 38 | – | – | – | – | ||||||||
| The Definitive Collection |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Dance of the Rainbow Serpent |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Love Songs |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| The Very Best of Santana |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Summer Dreams – The Best Ballads of Santana |
|
– | – | – | – | – | – | 2 | – | – | – | ||||||||
| The Ultimate Collection |
|
– | – | – | 14 | 5 | – | 9 | 13 | 48 | 12 | ||||||||
| The Best of Santana |
|
82 | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| |||||||
| Best Instrumentals |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Best Instrumentals Vol. 2 |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| The Best of Santana Vol. 2 |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| The Essential Santana |
|
125 | – | – | 22 | – | – | – | – | 40 | – |
| |||||||
| Relaxin’ With Santana |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | 67 | – | ||||||||
| Ceremony: Remixes & Rarities |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Love Songs |
|
– | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| Ultimate Santana |
|
8 | 6 | 28 | 11 | 68 | 3 | 7 | – | 13 | 16 | ||||||||
| Multi-Dimensional Warrior |
|
82 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||||||||
| „–” album nie był notowany. | |||||||||||||||||||
Albumy koncertowe[edytuj | edytuj kod]
| Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| USA [1] |
AUS [2] |
FRA [4] |
NLD [5] |
NZL [6] | |||||||||||||||
| Lotus |
|
– | 49 | – | 15 | 21 | |||||||||||||
| Sacred Fire: Live in South America |
|
181 | – | 23 | – | – | |||||||||||||
| Santana Live at the Fillmore |
|
– | – | – | – | – | |||||||||||||
| The Very Best of Santana (Live in 1968) |
|
– | – | – | – | – | |||||||||||||
| The Woodstock Experience |
|
– | – | – | – | – | |||||||||||||
| Corazón – Live from Mexico: Live It To Believe It |
|
– | – | – | – | – | |||||||||||||
| „–” album nie był notowany. | |||||||||||||||||||
Albumy wideo[edytuj | edytuj kod]
| Tytuł | Dane dot. albumu | Certyfikat |
|---|---|---|
| Soul to Soul |
|
|
| Viva Santana! |
|
|
| Sacred Fire |
|
|
| Lightdance |
|
|
| Supernatural Live |
|
|
| Influences |
|
|
| Adventures In Rhythm From Afro-Cuban to Rock |
|
|
| A&E Live By Request |
|
|
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Santana Billboard Chart History. billboard.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b c Santana Australian Albums Chart. australian-charts.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b Santana Austrian Albums Chart. austriancharts.at. [dostęp 2015-09-05]. (niem.).
- ↑ a b c Santana French Albums Chart. lescharts.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b c Santana Dutch Albums Chart. dutchcharts.nl. [dostęp 2015-09-05]. (niderl.).
- ↑ a b c Santana New Zealand Albums Chart. charts.org.nz. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b Santana Norwegian Albums Chart. norwegiancharts.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b Santana Swedish Albums Chart. swedishcharts.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b Santana Swiss Albums Chart. swisscharts.com. [dostęp 2015-09-05]. (niem.).
- ↑ a b Santana UK Chart History. officialcharts.com. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z RIAA: Santana. riaa.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Music Canada: Santana. musiccanada.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ William Ruhlmann: Santana Freedom review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ William Ruhlmann: Santana Spirits Dancing in the Flesh review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ William Ruhlmann: Santana Milagro review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Stephen Thomas Erlewine: Santana Supernatural review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2000 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-11-23].
- ↑ Stephen Thomas Erlewine: Santana Shaman review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2004 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-11-23].
- ↑ Stephen Thomas Erlewine: Santana All That I Am review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Stephen Thomas Erlewine: Santana Guitar Heaven: The Greatest Guitar Classics of All Time review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2010 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-27].
- ↑ Thom Jurek: Santana Shape Shifter review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Thom Jurek: Santana Corazón review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
- ↑ Thom Jurek: Santana Santana IV. allmusic.com. [dostęp 2016-07-13]. (ang.).
- ↑ Africa Speaks | Santana [online], santana.com [dostęp 2019-07-23].
- ↑ Blessing And Miracles. allmusic.com. [dostęp 2024-02-12].
- ↑ Złote płyty CD przyznane w 2008 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-11-23].
- ↑ William Ruhlmann: Santana Sacred Fire: Santana Live in South America review. allmusic.com. [dostęp 2015-09-06]. (ang.).
- ↑ Złote płyty DVD przyznane w 2003 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-11-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stephen Thomas Erlewine: Santana Biography. allmusic.com. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
- Santana Biography. rockhall.com. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona oficjalna (ang.)
