Stanisław Kostka Tarnowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Georgiana Diana (dyskusja | edycje) o 16:21, 6 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Stanisław Tarnowski
Ilustracja
Stanisław Tarnowski, fot. przed 1890 r.
Herb
Leliwa
Rodzina

Tarnowscy

Data i miejsce urodzenia

7 listopada 1837
Dzików

Data i miejsce śmierci

31 grudnia 1917
Kraków

Ojciec

Jan Bogdan Tarnowski

Matka

Gabriela Małachowska

Żona

Róża Maria Augusta Branicka

Dzieci

Elżbieta (1875 – 1955), Jadwiga (1879 – 1945), Hieronim (1884 – 1945)

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wielki Orderu Leopolda (Austria) Komandor z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Link=Litteris et Artibus Komandor Orderu Piusa IX
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Stanisław Tarnowski – fotografia Ludwiga Angerera wykonana w Wiedniu w roku 1863.

Stanisław Tarnowski, hrabia, pseud. Edward Rembowski, Światowid (ur. 7 listopada 1837 w Dzikowie (część Tarnobrzega), zm. 31 grudnia 1917 w Krakowie) – polski historyk literatury, krytyk literacki, publicysta polityczny, przywódca konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności w Krakowie, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[1].

Życiorys

Pochodził z rodziny arystokratycznej, był synem hrabiego Jana Bogdana i Gabrieli z Małachowskich, bratem Jana Dzierżysława i Juliusza[2]. Braćmi stryjecznymi Stanisława byli Władysław Tarnowski[3], poeta i dramaturg, kompozytor; oraz imiennik Stanisław Tarnowski, zwany „Białym”[4] malarz i kolekcjoner. Siostra Stanisława, Waleria, (1830-1914) wyszła za mąż w 1855 za Franciszka Mycielskiego (ziemianina, działacza społecznego i politycznego) i była matką m.in. Jerzego Mycielskiego (historyka sztuki).

Portret Stanisława Tarnowskiego, Jan Matejko

Stanisław Tarnowski uczęszczał do gimnazjum Św. Anny w Krakowie (1850-1854), następnie studiował prawo (1855-1858) i filologię (1858-1861, m.in. u Karola Mecherzyńskiego) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia w dziedzinie filologii uzupełniał na uniwersytecie w Wiedniu (1861). Związał się w tym okresie z Hotelem Lambert, był korespondentem galicyjskim Biura Politycznego Hotelu Lambert, a podczas pobytu w Paryżu w ramach działalności tego Biura współpracował m.in. z Julianem Klaczką i Walerianem Kalinką. Za współpracę z Komitetem Narodowym podczas powstania styczniowego (m.in. przy organizacji oddziału powstańczego pod dowództwem Zygmunta Jordana) był więziony przez władze austriackie w Ołomuńcu. Po ułaskawieniu stanął na czele krakowskich konserwatystów (tzw. stańczyków, 1865). W 1866 roku we dworze należącym do kuzyna i imiennika Stanisława Tarnowskiego, mianowicie Stanisława Tarnowskiego zwanego „Białym” w Śniatynce gościł polski malarz Artur Grottger, który uwiecznił swego gospodarza w cyklu „Lithuania”[5], mimo to autorem książki „Artur Grottger” był Stanisław Tarnowski – bohater tego artykułu[6].

Tarnowski powołał do życia (wspólnie z Józefem Szujskim), redagował i wydawał miesięcznik „Przegląd Polski”, ogłosił manifest programowy konserwatystów (Teka Stańczyka, 1868-1869, wspólnie z Szujskim, Stanisławem Koźmianem i Ludwikiem Wodzickim), zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym (1867-1875), później w Izbie Panów w Wiedniu (od 1885). W 1870 został współwłaścicielem pisma „Czas”, które stało się wkrótce czołowym organem konserwatystów.

W 1870 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim (na podstawie pracy Król Stanisław Leszczyński jako pisarz polityczny) i uzyskał habilitację, a rok później również tytuł profesora nadzwyczajnego i kierownictwo Katedry Historii Literatury Polskiej; szybka procedura objęcia katedry przez Tarnowskiego miała na celu zablokowanie kandydatury ubiegającego się o to miejsce Józefa Ignacego Kraszewskiego, niechętnie widzianego przez środowisko konserwatywne. W 1879 Tarnowski został profesorem zwyczajnym, w roku akademickim 1882/1883 był dziekanem Wydziału Filozoficznego; dwukrotnie pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego (1887/1888, 1900/1901), również dwukrotnie – rektora (1886/1887, 1899/1900). Kierował także Działem Literackim Seminarium Filologii Słowiańskiej (od 1888) oraz zasiadał w Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli szkół gimnazjalnych i realnych (od 1870). Przeszedł na emeryturę w 1909.

W 1873 został członkiem czynnym Akademii Umiejętności w Krakowie (późniejszej PAU). W latach 1878-1882 pełnił funkcję sekretarza Wydziału I akademii, a w 1883 zastąpił zmarłego Józefa Szujskiego na stanowisku sekretarza generalnego AU; od 1890 był drugim (po Józefie Majerze) prezesem AU. W ramach prac akademii przewodniczył ponadto Komisji dla Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce (1875-1893) i Komisji Historycznej (1883-1891). W 1880 został powołany na członka honorowego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był wybitnym mówcą, wygłaszał przemówienia z okazji ważnych wydarzeń narodowych i publicznych; w 1884 organizował w Krakowie ogólnopolski Zjazd im. J. Kochanowskiego. Wręczał papieżowi Leonowi XIII obraz Jana Matejki Sobieski pod Wiedniem.

Przez niemal 40 lat kierowania prestiżową Katedrą Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego Tarnowski doczekał się licznego grona wybitnych studentów. Byli wśród nich m.in. Michał Bobrzyński, Stanisław Dobrzycki, Stanisław Estreicher, Konstanty Marian Górski, Tadeusz Grabowski, Józef Kallenbach, Jan Karol Kochanowski, Stanisław Pigoń, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Lucjan Rydel, Tadeusz Sinko, Wacław Tokarz. W życiu prywatnym był uważany za człowieka prostolinijnego, obdarzonego poczuciem humoru.

Zajmował się historią literatury polskiego Odrodzenia i romantyzmu, metodologią historii literatury, krytyką literacką. Z niechęcią odnosił się do literatury pozytywizmu i Młodej Polski. Zakres badań nad historią literatury poszerzył o historyków i pisarzy politycznych, sam badał dorobek Andrzeja Frycza Modrzewskiego. W badaniach kładł nacisk na portret psychologiczny autora, w mniejszym stopniu na biografię. Jego głównym dziełem była Historia literatury polskiej (w sześciu tomach, 1900-1907), stanowiąca pionierską prezentację historię kultury duchowej; z drugiej strony praca ta spotkała się z krytyką jako przestarzała pod względem erudycyjnym i okazująca brak zrozumienia dla literatury najnowszej. Tarnowski wskazywał na przerysowane i sentymentalne tony w poezji Słowackiego, prowadząc na ten temat polemikę z Wiktorem Hahnem; jako pierwszy krytykował twórczość Wincentego Pola, Teofila Lenartowicza, Józefa Bohdana Zaleskiego. Dorobek Tarnowskiego oceniali krytycznie m.in. Stanisław Brzozowski, Wilhelm Feldman, Gabriel Korbut, Stefan Żeromski, Adolf Nowaczyński, Tadeusz Boy-Żeleński.

Pochowany w styczniu 1918 roku w Krakowie na Cmentarzu Rakowickim w grobie Branickich. W listopadzie 1937 rodzina przeniosła jego zwłoki do rodzinnego grobowca w Dzikowie.[7]

Odznaczenia i wyróżnienia

Został odznaczony m.in. austro-węgierskimi Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa (1887), pierwszą klasą Orderu Leopolda (1908)[8], szwedzkim Litteris et Artibus, komandorią papieskiego Orderu Piusa IX[9], a pośmiertnie polskim Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1936)[10].

W 1898 otrzymał tytuł tajnego radcy[11].

Twórczość

Był autorem utworów satyrycznych; napisał m.in. komedię Wędrówka po Galilei (1873, z Władysławem Ludwikiem Anczycem), satyrę Marszałek (1882), parodię twórczości Stanisława Wyspiańskiego Czyściec Słowackiego (1903). Z prac naukowych można wymienić:

Ksiądz Walerian Kalinka (1887)

W 2008 roku ukazały się wspomnienia Tarnowskiego zatytułowane Z Dzikowa do Ziemi Świętej. Podróż do Hiszpanii, Egiptu, Ziemi Świętej, Syrii i Konstantynopola z lat 1857-1858, a w 2010 roku spisana przez Tarnowskiego Domowa Kronika Dzikowska.

Przypisy

  1. ↑ Teofil Emil Modelski, Towarzystwo Historyczne 1914-1924, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 66.
  2. ↑ M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego – Stanisław Kostka hr. Tarnowski z Tarnowa h. Leliwa (1837-1917).
  3. ↑ M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego – pokrewieństwo Stanisława Tarnowskiego i Władysława Tarnowskiego.
  4. ↑ M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego – pokrewieństwo obu Stanisławów; o tym samym: „Było ich dwóch braci stryjecznych Stanisławów. Jeden miał włosy jasne, drugi ciemne: dla rozróżnienia nazwali się w rodzinie „Stasiem Białym i Czarnym”. Z czasem zbieleli oba, ale przydomek został do końca;" – „Stanisław Tarnowski ze Śniatynki. Wspomnienie pośmiertne.” W: „Przegląd Polski”, Kraków, 1909, rocznik 44, tom 173, nr 518 (Zeszyt II. Miesiąc Sierpień 1909 r.), str. 278-279; (Wspomnienie sygnowane trzema asteryskami, więc możliwe, że redakcyjne, pod którymi „Wydawca i odpowiedzialny redaktor Dr Jerzy Mycielski”, więc możliwe, że autor).
  5. ↑ „Grottger. Wystawa w 150. rocznicę urodzin i 120. rocznicę śmierci artysty”, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1988, str. 52-53.
  6. ↑ Stanisław Tarnowski Artur Grottger, Red. „Przeglądu Polskiego”, Kraków, 1874, rewers w katalogu BN.
  7. ↑ Ś. p. Stanisław Tarnowski spocznie w grobach rodzinnych w Dzikowie Czas 1937 nr 300 z 2 listopada s. 8 [1]
  8. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń, 1918, s. 58
  9. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Kraków: AU, 1916, s. IV
  10. ↑ 11 listopada 1936 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905-1918” M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464
  11. ↑ Odznaczenia jubileuszowe. „Echo Przemyskie”, s. 1, Nr 97 z 4 grudnia 1898. 

Bibliografia

  • Henryk Markiewicz, Stanisław Tarnowski, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom II, Warszawa 1985.
  • Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z, Wrocław 1985.
Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1400–1499)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1500–1599)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1600–1699)
AkademiaKrakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1700–1777)
Szkoła Główna Koronna
(1777–1795)
Szkoła Główna Krakowska
(1795–1805)
Lata 1805–1817[A][B]
Uniwersytet Jagielloński
(1817–1899)
Uniwersytet Jagielloński
(od 1900)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Pełniący funkcję rektora w zastępstwie.
  2. ↑ Od 1805 do 1809 Uniwersytet połączony z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowany, 1809 repolonizacja po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego.
  3. ↑ W latach 1853–1860 rektorów nie wybierano, Uniwersytetem kierował mianowany przez rząd kurator.
  4. ↑ Sprawował obowiązki rektora Tajnego Uniwersytetu.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Kostka_Tarnowski&oldid=53091695”