Centralne Warsztaty Samochodowe
52°15′08″N 21°03′55″E/52,252222 21,065278
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Adres |
ul. Terespolska 34/36 (obecnie ul. Chodakowska) |
| Data założenia |
1918 |
| Data likwidacji |
1928 (włączenie fabryki w struktury koncernu PZInż stworzonego na bazie CWS, produkcja samochodów pod marką CWS do 1931 r.) |
| Forma prawna |
przedsiębiorstwo państwowe |
| Zatrudnienie |
ponad 1000 (1926)[1] |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°15′08″N 21°03′55″E/52,252222 21,065278
| |
Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS, C.W.S.) – państwowe zakłady produkcyjno-usługowe, o których powstaniu zadecydowało Ministerstwo Spraw Wojskowych tuż po pierwszej wojnie światowej. Pod tą nazwą działały w latach 1918–1928. Następnie przekształciły się w „Państwową Wytwórnię Samochodów” wchodząca w skład koncernu Państwowe Zakłady Inżynierii. W zakładach funkcjonował klub sportowy pracowników – Centralne Warsztaty Samochodowe Stowarzyszenie Sportowe.
Historia[edytuj | edytuj kod]
_w_Gda%C5%84sku.JPG)
Niemieckie wojskowe władze okupacyjne Warszawy podczas I wojny światowej zorganizowały w dawnej fabryce manometrów, armatury gazowej, pras i pomp „Schäffer i Budenberg” przy ul. Terespolskiej 34 samochodowe warsztaty remontowe o nazwie „Zentrale Automobilwerkstatte der Heeresverwaltung Ober-Ost”[2]. Ich praca polegała głównie na wymianie zużytych podzespołów na nowe, zgromadzone w obszernych magazynach. W listopadzie 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, warsztaty zostały przejęte przez Wojsko Polskie i początkowo były znane jako Autowarsztaty „Praga”[2]. W listopadzie 1919 roku na ich bazie powstały Centralne Warsztaty Samochodowe (C.W.S.) Departamentu Samochodowego Ministerstwa Spraw Wojskowych[2]. Siedziba znajdowała się w Warszawie, przy ul. Terespolskiej 34/36 (obecnie ul. Chodakowska). Wykorzystywano również, często przejściowo, hale warsztatowe w kilku innych pobliskich miejscach[2].
Początkowo zakłady miały zajmować się serwisem sprzętu wojskowego pozostawionego na ziemiach polskich i przejętego przez Wojsko Polskie po 1918 r. (samochodów wojskowych i czołgów). W szczytowym okresie remontowano 174 samochody miesięcznie. Oprócz napraw samochodów osobowych i ciężarowych, specjalnych, pancernych, przyczep samochodowych oraz reflektorów przeciwlotniczych produkowano drobne części, a także nadwozia samochodów ciężarowych i pancernych (np. na bazie półciężarowego podwozia TT Forda T, których kilkanaście sztuk wzięło udział w wojnie polsko-bolszewickiej). Zmontowano i wyremontowano kilkaset (być może 240) samochodów Ford T, w tym kilkadziesiąt nadwozi sanitarnych, wykonanych według własnych projektów. W listopadzie 1921 roku rozpoczęto remonty czołgów w opuszczonej i zrujnowanej fabryce wyrobów prasowanych „J. Szmidt” przy ul. Terespolskiej 40, gdzie zorganizowano także „wykańczalnię” samochodów (tapicernia, lakiernia). W późniejszym czasie wyprodukowano 25 krajowych czołgów typu Renault FT-17, do celów szkoleniowych. W 1920 roku wyprodukowano serię 16 1,2-tonowych samochodów pancernych FT-B model 1920, konstrukcji inż. Tadeusza Tańskiego. W 1924 roku po zakupie przez Ministerstwo Spraw Wojskowych półgąsienicowych samochodów Citroën-Kegresse kilkadziesiąt opancerzono w C.W.S. według projektu Józefa Chacińskiego i Roberta Gabeau.
Szefem przedsiębiorstwa był kapitan, później major i podpułkownik inż. Kazimierz Meÿer. W zorganizowanym biurze konstrukcyjnym pracowali znani konstruktorzy: Tadeusz Tański, Robert Gabeau i Stanisław Panczakiewicz. Opracowywali oni wszystkie samochody produkowane w firmie oraz ich podzespoły.
Szybko wzrastało zatrudnienie, z 450 osób w roku 1920 do ponad 1000 w 1926 i ponad 1100 w 1929 roku. W połowie lat 20. ukształtowały się poszczególne działy Warsztatów, nabierając bardziej produkcyjnego charakteru. Funkcjonowały: dział mechaniczny, dział frezarek, kuźnia, nadwoziownia, blacharnia i hartownia, odlewnia żeliwa i metali nieżelaznych, ślusarnia, siodlarnia (tapicernia), wulkanizatornia, lakiernia, hamownia silnikowa, dział elektryczny, oraz laboratorium zakładowe, prowadzone przez inżynierów Tadeusza Paszewskiego i Jerzego Majlerta, przystosowane do badań mechanicznych, chemicznych i mikroskopowych metali i drewna. Produkowano samochody osobowe z nadwoziami otwartymi i zamkniętymi, oraz sanitarki, furgony i samochody skrzyniowe. Oprócz samochodów produkowano wiele podzespołów do nich. Najważniejsze z nich to silniki własnej konstrukcji, których wykonywano więcej niż samochodów, np. do CWS T-1 o 200 sztuk. Były one wykorzystywane do innych celów niż napędzanie samochodów. Ponieważ samochody CWS były produkowane w niewielkich seriach, to były drogie. Dlatego ich głównym odbiorcą było wojsko.
Z czasem zaczęto konstruować i produkować samochody i motocykle własnej konstrukcji, pod nadzorem ppłk. inż. Kazimierza Meÿera (Meijera). Były to m.in.:
We wrześniu 1927 roku połączono Centralne Warsztaty Samochodowe z Centralnymi Warsztatami Łączności i Centralnymi Warsztatami Saperskimi, tworząc Centralne Warsztaty Inżynierii, lecz poszczególne części zachowały odrębność[3]. Dopiero rozporządzeniem Prezydenta RP z dniem 19 marca 1928 roku przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na: Państwowa Wytwórnia Samochodów (PWS) i włączono je do nowo utworzonego koncernu Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż)[3]. Mimo to, marka „CWS” pozostała bez zmian. Produkcję pod tą marką kontynuowano do 1931 r. W 1933 roku w miejscu dawnej Państwowej Wytwórnia Samochodów utworzono oddział F2 PZInż – Fabrykę Samochodów Osobowych i Półciężarowych[4].
Obok samochodów i nadwozi różnych typów, których wykonano ponad 2 tysiące sztuk, wyprodukowano w CWS około 100 silników małej mocy, konstrukcji inż. Tadeusza Tańskiego. Były to silniki dwucylindrowe typu 02P, przeznaczone do napędu agregatów zasilających radiostacje lotnicze oraz – za pomocą wałków giętkich – narzędzi specjalnych, jak piły, szlifierki itp.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ polskie-auta.pl: CWS – Historia. (pol.).
- ↑ a b c d Kuchciak 2019 ↓, s. 21-22.
- ↑ a b Kuchciak 2019 ↓, s. 25.
- ↑ Kuchciak 2019 ↓, s. 27.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zdzisław Podbielski, Samochody ciężarowe, specjalne i autobusy. Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1988. ISBN 83-10-08987-2.
- Zdzisław Podbielski, Wielka encyklopedia wytwórni samochodów. A-D, Łódź: Wyd. Adi Car, 1992, s. 135–136, ISBN 83-900299-6-0, OCLC 958215447.
- Witold Rychter, Dzieje samochodu. Wyd. 3 uzup., WKiŁ, Warszawa 1983, s. 343–347.
- Michał Kuchciak: Samochód pancerny wz.29 w latach 1929-1939. Oświęcim: Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-8178-101-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ocalić od zapomnienia – CWS. polskie-auta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-29)].