Czartowice

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czartowice
wieś
Ilustracja
Widok wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Biała

Liczba ludności (2011)

122[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-210[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0491222

Położenie na mapie gminy Biała
Mapa konturowa gminy Biała, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Czartowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Czartowice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Czartowice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Czartowice”
Ziemia50°24′14″N 17°47′05″E/50,403889 17,784722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Czartowice (dodatkowa nazwa w j. niem. Schartowitz) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Biała[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Kotliny Raciborskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 122 osoby[2].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 10 km od granicy z Czechami, w zachodniej części Kotliny Raciborskiej, tuż przy granicy gminy Biała z gminą Głogówek. Należy do Euroregionu Pradziad[5]. Na północ od miejscowości znajduje się Czartowicki Las.

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

W Czartowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,4 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Czartowic wynoszą 617 mm. Dominują wiatry zachodnie[6].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od staropolskiej nazwy diabła „Czarta”[7]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako nazwę najstarszą wymienia ją w obecnie używanej polskiej formie „Czartowice” podając jej znaczenie „Teufelsdorf”, czyli w języku polskim „Wieś diabła”[7]. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Czartowitz[7], a później na Schartowitz i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Czartowice, a także wymienia dwie zgermanizowane nazwy Ober-Czartowitz i Nieder-Czartowitz we fragmencie: „Ober-Czartowitz oder Cziartowitz, polnisch Czartowice d. h. Teufelsdorf”[8].

Ze względu na polskie pochodzenie nazwy w okresie hitlerowskiego reżimu w latach 1936–1945 nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła ją na nową, całkowicie niemiecką Fichtenwalde.

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Czartowiz (1784), Cziartowitz, Czartowitz, Czartowice (1845), Czartowice, niem. Czartowitz, Cziartowitz (1880), Czartowice (Schartowitz) – Fichtenwalde, os. (1939), Fischtenwalde – Czartowice, -ic, czartowicki (1948), Czartowice – Fichtenwalde (Schartowitz) (1951), Czartowice, -wic (1980)[9].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieś powstała na początku XV wieku. W 1445 podczas transakcji mającej miejsce w Strzelcach Opolskich została sprzedana nowemu właścicielowi. Świadkiem podczas niej był Piotr Bodzanowski, szlachcic ze starego górnośląskiego rodu[10].

Pieczęć Czartowic (1855)

Na przełomie XVII i XVIII wieku Czartowice wraz z Moszną, Ogierniczem i Wierzchem otrzymał Paweł Reinhard Bayern, szlachcic rodu wywodzącego się z Brandenburgii, członek rady księstwa opawsko-karniowskiego i sędzia ziemski karniowski. Zmarł w 1715[10]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[11]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[12]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu las – pięć wysokich świerków, a w otoku napis: CZARTOWITZ: GEM: SIGL / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Czartowice / Powiat Prudnicki)[13].

Pomnik poległych w I wojnie światowej w Golczowicach

W 1880 na Czartowice składały się dwie osobne części osady – Czartowice Górne (Ober Czartowitz) oraz Czartowice Dolne (Nieder Czartowitz) należące do parafii Trójcy Świętej w Kujawach[10]. Czartowice weszły w skład majątku Tiele-Wincklerów w Mosznej na mocy fideikomisu, podpisanego przez Huberta von Tiele-Wincklera w 1892[14]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 250 mieszkańców Czartowic 14 posługiwało się językiem niemieckim, a 236 językiem polskim[15]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Czartowice znalazły się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[16]. 1 lutego 1921 w Czartowicach odbył się polski wiec. Podczas wiecu doszło do konfliktu pomiędzy Polakami a zwolennikiem opcji niemieckiej[17]. Do głosowania uprawnionych było w Czartowicach 180 osób, z czego 128, ok. 71,1%, stanowili mieszkańcy (wszyscy urodzeni w miejscowości). Oddano 177 głosów (ok. 98,3% uprawnionych), w tym 175 (ok. 98,9%) ważnych; za Niemcami głosowało 150 osób (ok. 85,7%), a za Polską 25 osób (ok. 14,3%)[18]. W latach 20. XX wieku w Golczowicach powstał pomnik upamiętniający mieszkańców Golczowic, Zawady, Czartowic, Buta, Muckowa i Sysłowa, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[19]. Mieszkańcom Czartowic, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Czartowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Gostomia, a w latach 1954–1972 do gromady Gostomia. Podlegała urzędowi pocztowemu w Białej[20].

W 2003 Czartowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[21].

Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków[22]. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Klocołrzy[23].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Transport[edytuj | edytuj kod]

Centrum wsi z przystankiem autobusowym

Czartowice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[28].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Katolicy z Czartowic należą do parafii św. Anny w Golczowicach (dekanat Głogówek)[29].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Czartowicach[30]. Przez Czartowice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[31].

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 15 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Posterunek Policji w Białej)[32].

Teren wsi, jak i całej gminy Biała, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[33]. Gminę Biała obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[34].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19702
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 173 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-08-16].
  6. ↑ Klimat: Czartowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-08-16].
  7. ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 66, OCLC 456751858 (niem.).
  8. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1084.
  9. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło „Czartowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 199. ISBN 83-85579-64-8.
  10. ↑ a b c Czartowice – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-08-16].
  11. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  12. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  13. ↑ 997 Schartowitz (Czartowice) I [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  14. ↑ Bartosz Sadliński, Ród Tiele-Winckler – prudnickie tropy, „Gazeta Prudnik24”, Maciej Dobrzański – redaktor naczelny, 11 (109), Prudnik: Usługi Marketingowe i Finansowe Jarosław Wojdyło, 23 maja 2017, s. 23, ISSN 2300-7958.
  15. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
  16. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 24.
  17. ↑ Wiadomości potoczne, „Głogowianka”, Ryszard Jazowski – redaktor naczelny, 2, Opole: Gazeta Opolska, 12 lutego 1921, s. 3.
  18. ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W [online], web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  19. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  20. ↑ Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
  21. ↑ Czartowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 8 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  22. ↑ Ludność Ziemi Prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 52 (266), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 24 grudnia 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  23. ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  24. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  25. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 213.
  26. ↑ a b c d Czartowice [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-26], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  27. ↑ Andrzej Dereń, Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem, „Tygodnik Prudnicki”, 2 (1202), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 stycznia 2014, s. 11, ISSN 1231-904X.
  28. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Czartowice, gm. Biała [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  29. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  30. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  31. ↑ Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  32. ↑ Posterunek Policji w Białej [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  33. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  34. ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Biała
Miasto
Wsie
Osady leśne
Części miasta
Części wsi
Kolonie wsi
Przysiółki wsi
Nieoficjalne
części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czartowice&oldid=73731049”