Strzelce Opolskie

	Strzelce Opolskie
	Strzelce Opolskie
	; Ratusz
Herb Strzelec Opolskich	Flaga Strzelec Opolskich
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	strzelecki
Gmina	Strzelce Opolskie
Prawa miejskie	1290
Burmistrz	Tadeusz Goc
Powierzchnia	30,13 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 18 205; 607,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 77
Kod pocztowy	47-100
Tablice rejestracyjne	OST
	Położenie na mapie gminy Strzelce Opolskie Strzelce Opolskie
	Położenie na mapie powiatu strzeleckiego Strzelce Opolskie
	Położenie na mapie województwa opolskiego Strzelce Opolskie
	Położenie na mapie Polski Strzelce Opolskie
	50°30′40″N 18°18′02″E/50,511111 18,300556
TERC (TERYT)	1611054
SIMC	0965915
	Urząd miejskipl. Myśliwca 1; 47-100 Strzelce Opolskie
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Strzelce Opolskie (ujednoznacznienie).

Strzelce Opolskie (niem. Groß Strehlitz^[2]) – miasto powiatowe (powiat strzelecki) na Górnym Śląsku, w województwie opolskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Strzelce Opolskie. Miasto jest położone we wschodniej części województwa, na Wyżynie Śląskiej.

Według danych z 2012 r. miasto liczyło 18 610 mieszkańców^[3].

Strzelce Opolskie położone są w pobliżu autostrady A4, przebiega przez nie droga krajowa nr 94, w pobliżu granicy z województwem śląskim. Miasto leży na zachodnim skraju Wyżyny Śląskiej, na północno-wschodnim stoku Góry Chełmskiej, jest również członkiem Nowej Hanzy.

W części miasta Suche Łany działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Strzelce Opolskie, zlikwidowana w 1998 roku^[4].

Strzelce Opolskie uzyskały lokację miejską w 1290 roku^[5].

Geologia[edytuj | edytuj kod]

W północnej części miasta znajduje się duży, czynny kamieniołom wapieni środkowotriasowych, będący bazą istniejącej w mieście do 2004 r. cementowni^[6].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Strzelce Wielkie wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie^[7]

Nazwa osady, później miasta wywodzi się od strzelców-łowców książęcych, urządzających w okolicy łowy. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu wymienia jako najwcześniej zanotowaną nazwę miejscowości Strzelica podając jej znaczenie "Wohnort der Jager und Schutzen" czyli po polsku "Wieś zamieszkana przez łowczych i strzelców"^[8]. Pierwotna nazwa została później przez Niemców zgermanizowana na Strehlitz i utraciła swoje znaczenie^[8]. Nazwę upamiętnia stojący od 1923 r. na rynku przed ratuszem pomnik strzelca.

W 1295 r. (lub w 1305 r.) w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis wymieniona miejscowość pod nazwą Strelicz. Dokument wymienia również wchłoniętą przez miasto Strelitz polonico we fragmencie Strelitz polonico decima more polonico et valet tres urnas mellis^[9]^[10].

W 1750 r. nazwa Strzelce Wielkie wymieniona została w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska^[11]

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie obok niemieckiej Gross Strehlit pojawia się nazwa Wielki Strzelec^[12]. Z kolei nazwę Strzelce Wielkie w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[13].

Nazwa miasta występowała w różnych wersjach: Strzelecz, Strzelicz, Strelicz, Gross-Strehlitz, Strehlitz od 1581 r., a od 1945 r. Strzelce Opolskie^[14]. Ludowe, górnośląskie nazwy miasta: Wielkie Strzelce (w 1945 r. używana urzędowo^[15]), Strzelce Wielkie (opozycja do Strzelec Małych – Strzeleczek), Strzelce^[14]^[16], (dop. Strzelców).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Miasto Strzelce Opolskie rozwinęło się z pierwotnej leśnej osady targowej, o której wzmianki pojawiają się w dokumentach już w XIII w. (1234, 1271, 1290). W kwestii założenia miasta na prawie niemieckim – brak pewności. Dane źródłowe sugerują różne daty: 1290, 1305, 1320, 1362 r. Prawdopodobnie, po zniszczeniu osady w 1273 r. podczas najazdu Bolesława Wstydliwego, nastąpiła lokacja Strzelec w 1290 r. przez piastowskiego księcia opolskiego Bolka I, który rozpoczął budowę miasta, a w 1313 r. zbudował zamek myśliwski. W 1327 r. miasto było otoczone murami obronnymi z dwoma bramami – Opolską i Krakowską.

Po wydzieleniu tego rejonu w oddzielne księstwo, którego władcą został syn Bolesława opolskiego – Albert strzelecki (zm. ok. 1366 r.). Od tej pory Strzelce stanowiły samodzielne księstwo zarządzane najczęściej przez książąt opolskich lub niemodlińskich. Ostatnim księciem strzeleckim był Bolko V (zm. 1460), jeden z przywódców husytów śląskich. Do 1532 r. miasto było w posiadaniu książąt piastowskich. Po wygaśnięciu rodu przeszło pod panowanie austriackie, a od XVIII w. pod panowaniem pruskim. W 1812 r. właścicielem Strzelec został generał wojsk saskich hrabia Andrzej Renard, twórca nowoczesnego przemysłu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Po III powstaniu śląskim miasto pozostało w Niemczech. W trakcie plebiscytu na Górnym Śląsku 20 marca 1921 r. oddano w Strzelcach Opolskich (niem. Groß Strehlitz) 3364 głosów (85,7%) za pozostaniem w Niemczech i 558 (14,2%) za włączeniem do państwa polskiego^[17]. Frekwencja wyniosła 98,4%. 4 oddane głosy uznano za nieważne. W powiecie Strzelce Op. za włączeniem do państwa polskiego oddano 23023 głosów (50,7%), za pozostaniem w Niemczech 22390 głosów (49,3%)^[18]. Ostatnim właścicielem Strzelec do 1945 r. był hrabia z rodu Castell-Castell. W czasie II wojny światowej w miejscowości mieściło się ciężkie więzienie i areszt. W więzieniu osadzano więźniów w ramach akcji "Noc i mgła". Pod koniec stycznia 1945 r. około 500 strzeleckich więźniów ewakuowano poprzez Brzeg do więzienia w Świdnicy. Spośród 500 ewakuowanych do miejsca przeznaczenia dotarło 200. Części więźniów udało się zbiec, część poległa podczas nalotów, większość została wymordowana^[19].

21 stycznia 1945 roku siły niemieckie zostały wyparte z miasta przez jednostki 100 i 242 brygady pancernej 31 korpusu pancernego 1 Frontu Ukraińskiego (dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy radzieckich po wojnie postawiono Pomnik Wdzięczności na ówczesnym pl. Przyjaźni Polsko - Radzieckiej)^[20].

Od 1950 r. miasto administracyjnie należy do woj. opolskiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Rok	Ludność
1890	5 112^[21]
1933	11 000
1939	11 523
1995	21 885
2005	20 095
2014	25 045^[22]

Piramida wieku mieszkańców Strzelec Opolskich w 2014 roku^[1].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[23]:

stare miasto
kościół par. pw. św. Wawrzyńca z dzwonnicą – przebudowaną basztą z XV w., ul. Kołłątaja 9, z l. 1904-07
kościół ewangelicki, ul. Opolska, z 1825 r., 1888 r.
kościół cmentarny pw. św. Barbary, ul. Opolska, drewn., z poł. XVII w., wypisany z księgi rejestru
dom zakonny elżbietanek, ul. Powstańców Śląskich 8, z 1879 r.
grób lotników z kampanii wrześniowej 1939 r. na cmentarzu
kapliczka przydrożna, ul. Ujazdowska 27
zespół zamkowy, z XIV w.-1562 r.-XIX w.: ruiny zamku książąt piastowskich z XIV w., brama zamkowa, park z cennym drzewostanem
ratusz, z wieżą XVI w., 1844 r.- XIX w.
baszta obronna, ob. dzwonnica, pl. Kościelny, z XV w., XVIII w.
domy, ul. Karola Lange 3, 5 (d. Marchlewskiego), z poł. XIX w.
budynek więzienia, ul. Karola Miarki 1, z l. 1885-89: ogrodzenie z wieżyczkami
kamienica, ul. Parafialna 1, z 1875 r.
plebania, obecnie dom mieszkalny, ul. Parafialna 2, z XVIII w.
zagroda (d. bażantarnia), ul. Parkowa 11, z poł. XIX w.: dom, budynek gospodarczy, budynek gospodarczy, drewniany, ogrodzenie
domy, pl. Przyjaźni 1, 2, 4, 5, z połowy XIX w.
zakład karny nr 2, ul. Świerczewskiego 3, z lat 1893–1896: dwa pawilony więzienne, kuchnia, ogrodzenie z wartowniami
dom, ul. Zamkowa 4, z końca XIX w.
ujeżdżalnia koni, ul. Zamkowa 6, z początku XX w.
dawny browar, ul. Kościuszki 4, po 1890 r.
spichrz, ul. Marka Prawego 27, drewniany z XVIII w., przeniesiony do skansenu w Bierkowicach.