Przejdź do zawartości

Ikona gejowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piosenkarz Freddie Mercury jest często uznawany za jedną z najważniejszych ikon gejowskich

Ikona gejowska (ang. gay icon) – gwiazda lub osoba publiczna, która otrzymała status kultowej osobowości w społeczności LGBT[1][2].

Ikonami gejowskimi często są wpływowe osoby medialne, o różnych orientacjach seksualnych i tożsamościach płciowych. Większość ikon gejowskich, również heteroseksualnych, deklaruje swoje wsparcie dla społeczności LGBT w walce o ich prawa[3].

Historycznie

[edytuj | edytuj kod]
Święty Sebastian jest jedną z pierwszych zachowanych w historii ikon gejowskich

Najwcześniejszą ikoną gejowską mógł być święty Sebastian[4], chrześcijański święty i męczennik, którego silna i półnaga sylwetka, przeszyta symboliczną strzałą i ekstatyczny wyraz bólu na twarzy od stuleci intrygowały artystów, zarówno homoseksualnych, jak i heteroseksualnych. Pierwszy wyraźnie gejowski kult rozpoczął się w XIX wieku[4]. Dziennikarz Richard A. Kaye napisał: „Współcześni homoseksualiści od razu mogli zobaczyć u Sebastiana oszałamiające ogłoszenie homoseksualnego pożądania (w istocie homoerotyczny ideał) i pierwowzór torturowanego, ukrytego w szafie, geja”[5].

Ze względu na status świętego Sebastiana jako ikony gejowskiej Tennessee Williams postanowił użyć imienia świętego dla umęczonej postaci Sebastiana w jego sztuce „Suddenly, Last Summer”[6]. Imię to wykorzystał także Oscar Wilde – jako Sebastian Melmoth – na wygnaniu po zwolnieniu z więzienia. Wilde, irlandzki pisarz i poeta, mniej więcej tak „wyszedł z szafy”, jak to było możliwe pod koniec XIX wieku, i sam jest uważany za ikonę gejowską[7].

Kolejną ikoną gejowską dekadentów XIX wieku stał się rzymski cesarz Heliogabal. Jego historia (kojarzona do połowy XIX wieku wyłącznie z tyranią i ekscentryzmem) została przez nich reinterpretowana jako portret prekursora dekadenckiego stylu życia i wyzwolonej gejowskiej seksualności[8][9]. Powstające w latach 60. i 70. XX wieku, podczas procesu emancypacji ruchu LGBT, analizy kontynuowały ten proces, rehabilitując postać Heliogabala jako wielowymiarową queerową ikonę[8][9][10].

Maria Antonina była wczesną ikoną lesbijską. Plotki o jej relacjach z kobietami (w szczegółach pornograficznych) były rozpowszechniane przez antyrojalistyczne broszury przed rewolucją francuską. W wiktoriańskiej Anglii biografowie, którzy idealizowali Ancien Régime, starali się zaprzeczyć plotkom, ale jednocześnie romantyzowali „siostrzaną” przyjaźń Marii Antoniny z księżną de Lamballe, która – w słowach z biografii z 1858 roku – była jedną z „rzadkich i wielkich miłości, które Opatrzność jednoczy w śmierci”[11]. Pod koniec XIX wieku była kultową ikoną safizmu. Jej egzekucja, postrzegana jako tragiczne męczeństwo, mogła zwiększyć jej urok.

Nawiązania do jej reputacji pojawiły się w literaturze lesbijskiej z początku XX wieku – przede wszystkim w Źródle samotności (The Well of Loneliness) Radclyffe Hall, w którym dramaturg i gej Jonathan Brockett opisuje Marię Antoninę i de Lamballe jako „biedne dusze… mające dosyć podstępów i pretensji”[12]. Maria Antonina miała także charakter ikony gejowskiej, m.in. dla francuskiego powieściopisarza, dramaturga, poety, eseisty i działacza politycznego Jeana Geneta, który był zafascynowany jej historią. Zawarł rekonstrukcję jej egzekucji w sztuce The Maids z 1947 roku[11].

Na zachodzie w połowie XIX wieku ukształtowała się kultura idoli. Różne polityczne i ideologiczne tendencje, komercyjne przedsięwzięcia kreowały wizerunki kultowych osobowości, aby wywoływać uwielbienie wśród ludzi, przyciągać i zatrzymywać zwolenników. Kultura konsumpcyjna i przemysł rozrywkowy stworzyły szybko rozwijający się rynek idoli. Było to w dużej mierze spowodowane rozwojem mediów, które z powodzeniem odtwarzały nowe popularne obrazy[1].

W tej atmosferze osoby LGBT, żyjące w przytłaczającym społeczeństwie, które negowało ich miłość, kryminalizowało i ograniczało ich prawa, próbowały uciec od rzeczywistości, wymyślając obrazy ikon gejowskich, które pomogły odetchnąć lub przezwyciężyć trudności życiowe, uciec przed ograniczeniami stworzonymi przez heteroseksualną kulturową matrycą[1].

Współcześnie

[edytuj | edytuj kod]
James Dean stał się ikoną lesbijską w latach 50.

Współczesne ikony gejowskie w rozrywce to gwiazdy filmowe i muzycy, z których większość ma silne, charakterystyczne osobowości, a wielu z nich zmarło w młodości lub w tragicznych okolicznościach. Na przykład grecka śpiewaczka operowa Maria Callas – która osiągnęła swój szczyt w latach 50. XX wieku – stała się ikoną gejowską, ponieważ wyjątkowe cechy jej występów scenicznych były powiązane z burzliwym życiem prywatnym, serią nieszczęśliwych romansów i samotną, przedwczesną śmiercią w Paryżu po tym, jak opuścił ją głos.

Ikony lesbijek to najczęściej sławne kobiety, które same są (lub podobno są) lesbijkami lub biseksualne[13]. Jednak kilku mężczyzn-artystów miało również kultowy status dla lesbijek. James Dean był wczesną ikoną lesbijską, która wraz z Marlonem Brando wpłynęła na wygląd i wizerunek butchy w latach 50. i później[14][15][16][17]. Jeden z krytyków argumentował za Johnnym Cashem jako mniejszą ikoną lesbijską, przypisując jego urok „lesbijskiej identyfikacji z niespokojną i cierpiącą męskością”[18]. Autor fantastyki naukowej Forrest J. Ackerman został nazwany „honorową lesbijką” za pomoc w pierwszych dniach organizacji praw lesbijek Daughters of Bilitis. Pisał także powieści lesbijskie pod pseudonimem Laurajean Ermayne.

Wybrane przykłady

[edytuj | edytuj kod]
Cary Grant, jedna z ikon gejowskich lat 30. i 40.

Lata 30. i 40.

[edytuj | edytuj kod]

Lata 50. i 60.

[edytuj | edytuj kod]
Madonna, uznana ikona gejowska

Lata 70. i 80.

[edytuj | edytuj kod]
Lady Gaga, otwarcie biseksualna ikona gejowska i aktywistka LGBT, podczas wygłaszania mowy na National Equality March w 2009 roku

Lata 90. i początek XXI wieku

[edytuj | edytuj kod]

Po 2010

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Brett L. Abrams: Encyclopedia of Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender History in Americ. T. 2. Nowy Jork: Thomson & Gale, 2004, s. 75–78. ISBN 0-684-31427-4. (ang.).
  2. ↑ Gay Icons: 25 Divas Who Have Been Embraced by Gay Culture. Huffingtonpost.com. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  3. ↑ Polskie ikony LGBT: aktorki. FromTop2Bottom, 2016-11-24. [dostęp 2018-11-02]. (pol.).
  4. ↑ a b Subjects of the Visual Arts: St. Sebastian. 2002. [dostęp 2007-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  5. ↑ Richard A Kaye, Losing his religion, Peter Horne, Reina Lewis (red.), Abingdon, UK: Taylor & Francis, 1996, DOI: 10.4324/9780203432433_chapter_five, ISBN 978-0-203-29128-3 [dostęp 2019-12-19] (ang.).
  6. ↑ Tiny Rep presents Suddenly, Last Summer. [dostęp 2007-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. ↑ The Times & The Sunday Times. thetimes.co.uk. [dostęp 2019-12-19]. (ang.).
  8. ↑ a b Domitilla Campanile, Filippo Carlà-Uhink, Margherita Facella, TransAntiquity: Cross-Dressing and Transgender Dynamics in the Ancient World, Routledge, 3 lutego 2017, ISBN 978-1-317-37737-5 [dostęp 2020-03-24] (ang.).
  9. ↑ a b Deborah Cartmell, Ashley D. Polasek, A Companion to the Biopic, John Wiley & Sons, 15 stycznia 2020, ISBN 978-1-119-55481-3 [dostęp 2020-03-24] (ang.).
  10. ↑ Mark Nugent, From ‘Filthy Catamite’ to ‘Queer Icon’: Elagabalus and the Politics of Sexuality (1960–1975), „Helios”, 35 (2), 2008, s. 171–196, DOI: 10.1353/hel.0.0009, ISSN 1935-0228 [dostęp 2020-03-24] (ang.).
  11. ↑ a b Internet Archive, Marie Antoinette. The journey, New York: Anchor Books, 2002 [dostęp 2019-12-19].
  12. ↑ Castle, Terry.: The apparitional lesbian. Female homosexuality and modern culture. New York. ISBN 0-231-07652-5. OCLC 28181486.
  13. ↑ Gay Icons: Judy Who? [online], PopMatters, 16 listopada 2006 [dostęp 2019-12-19] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-02] (ang.).
  14. ↑ Maria Pramaggiore. Fishing For Girls: Romancing Lesbians in New Queer Cinema. „College Literature”. 24 (1), s. 59–75, 1997-02. [zarchiwizowane z adresu]. 
  15. ↑ Elizabeth Lapovsky Kennedy, Madeline D. Davis: Boots of Leather, Slippers of Gold: The History of a Lesbian Community. Nowy Jork: Penguin, 1994, s. 212–213. ISBN 0-14-023550-7.
  16. ↑ Inge Blackman, Kathryn Perry. Skirting the Issue: Lesbian Fashion for the 1990s. „Feminist Review”. 0 (34), s. 67–78, 1990. DOI: 10.2307/1395306. JSTOR: 1395306. 
  17. ↑ Jack J. Halberstam: Female Masculinity. Durham, NC: Duke University Press, 1998, s. 330. ISBN 0-8223-2243-9.
  18. ↑ Teresa Ortega, „'My Name is Sue! How do you do?': Johnny Cash as Lesbian Icon”., [w:] Cecelia Tichi, Reading country music. Steel guitars, Opry stars, and honky-tonk bars, Durham: Duke University Press, 1998, ISBN 0-8223-2156-4, OCLC 38043048 [dostęp 2019-12-19].
  19. ↑ a b c Gordon Ramsay 50th most popular gay icon. PinkNews.co.uk, 2007-01-05. [dostęp 2018-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-06)]. (ang.).
  20. ↑ Queer legends: Who was Edith Piaf?. GNax.co.za, 2003-10-22. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  21. ↑ Carmen Miranda, The Lady in the Tutti Frutti Hat. LaProgressive.com, 2010-06-23. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  22. ↑ Katharine Hepburn (1907 – 2003). Culturevulture.net. [dostęp 2018-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-20)]. (ang.).
  23. ↑ Ed. Sikov, Dark victory. The life of Bette Davis, wyd. 1, New York: Henry Holt, 2007, s. 139, ISBN 978-0-8050-7548-9, OCLC 76961180 [dostęp 2019-12-19].
  24. ↑ Gay icon Elizabeth Taylor close to death. PinkNews.co.uk, 2006-04-28. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  25. ↑ a b c Gay Icons: Judy Who?. PinkNews.co.uk, 2006-11-16. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  26. ↑ a b c d e Gejowskie diwy. Newsweek, 2018-09-19. [dostęp 2018-11-02]. (pol.).
  27. ↑ a b c d Rufus Wainwright: Gay icons. theGuardian.com, 2006-11-12. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  28. ↑ David. Bret, Joan Crawford: Hollywood Martyr., Cambridge, MA: Da Capo Press, 2009, ISBN 978-0-7867-3236-4, OCLC 818854961 [dostęp 2019-12-19].
  29. ↑ The 1970s – Kelly Boyer Sagert [online], Books.Google.com [dostęp 2017-11-15].
  30. ↑ Elaine Paige On Piaf, Lloyd Webber & the Gays. Out.com, 2015-12-07. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  31. ↑ Elton John. Gay.com. [dostęp 2018-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-07-02)]. (ang.).
  32. ↑ Magdalena Michalska: Królowa gejowskich ikon. WysokieObcasy.pl, 2011-02-09. [dostęp 2018-11-02]. (pol.).
  33. ↑ Andrew Belonsky: GLAAD Glad Name Media Award Nominees. Queerty.com, 2008-01-21. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  34. ↑ R. Jay Magill, Sincerity: How a moral ideal born five hundred years ago inspired religious wars, modern art, hipster chic, and the curious notion that we all have something to say (no matter how dull), W. W. Norton & Company, 16 lipca 2012, ISBN 978-0-393-08419-1 [dostęp 2019-12-19] (ang.).
  35. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2011-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)].
  36. ↑ Kylie Minogue. VH1.com, 2004-02-24. [dostęp 2018-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-01-02)]. (ang.).
  37. ↑ M. Goldberg, The Jacksons score big, „Rolling Stone”, 2 maja 1991, s. 32, ISSN 0035-791X.
  38. ↑ Janet Jackson Hits Big; $80 Million Record Deal, „Newsday”, 13 stycznia 1996, A02.
  39. ↑ Neil McCormick, The Arts: Give her enough rope... Reviews Rock CDs, „The Daily Telegraph”, 18 października 1997, s. 11.
  40. ↑ Grindr Releases Best of 2013 Awards, Revealing the Year’s Top Gay Icons and Trends and Predictions for 2014. Prnewswire.com, 2013-12-05. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  41. ↑ Neva Chonin: REVIEW / Gay icons rock Berkeley for a cause in post-Pride ‘True Colors’ celebration O’Donnell is cattily amusing. SfGate.com, 2007-07-02. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  42. ↑ Tori Spelling relishes role as gay icon. CelebrityMound.com, 2008-04-17. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)]. (ang.).
  43. ↑ Grace Yang, Lana del Rey, unexpected gay icon [online], The Tulane Hullabaloo, 4 kwietnia 2019 [dostęp 2020-12-01].
  44. ↑ Joe Morgan: How old does Microsoft think these 18 gay icons are?. GayStarNews.com, 2015-05-01. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).Denise Roland: G-A-Y founder takes back nightclub chain from HMV. Telegraph.co.uk, 2013-02-04. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  45. ↑ Music’s greatest gay icon: Cher or Lady Gaga?. TheTylt.com. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  46. ↑ Lamar Dawson: 5 Times Christina Aguilera Showed Up for the LGBTQ Community. Billboard.com, 2017-12-14. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  47. ↑ Patrick Crowley: 7 Times Britney Spears Earned Her Gay Icon Status. Billboard.com, 2018-02-13. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).
  48. ↑ El gran cambio de look de Agoney Hernández ('OT 2017').

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Allen, Louise. The Lesbian Idol: Martina, kd and the Consumption of Lesbian Masculinity. London: Cassell, 1997.
  • Braun, Eric. Frightening the Horses: Gay Icons of the Cinema. London: Reynolds & Hearn, 2002.
  • Bronski,Michael. Culture Clash: The Making of Gay Sensibility. Boston: South End Press, 1984.
  • Dyer, Richard. Heavenly Bodies: Film Stars and Society. London: British Film Institute, Macmillan, 1986.
  • Ehrenstein, David. Open Secret: Gay Hollywood 1928–1998. New York: William Morrow, 1998.
  • Fishwick, Marshall, and Ray B. Browne, eds. Icons of America. Bowling Green, Ohio: Popular Press, 1978.
  • Harris, Daniel. The Rise and Fall of Gay Culture. New York: Hyperion, 1997.
  • Marshall, David P. Celebrity and Power: Fame in Contemporary Culture. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1997.
  • Rapper, Toffee. The Gay Icons Ring. 10 January 2000.
  • Eric Braun. Frightening the Horses: Gay Icons of the Cinema, 2002. ISBN 1-903111-10-2.
  • Richard Dyer. Gay Icons, National Portrait Gallery, 2009, s. 112. ISBN 1-85514-400-X.
  • Richard Dyer. The Culture of Queers, 2002. ISBN 0-415-22376-8.
  • George E. Haggerty. Gay histories and cultures, 2000. ISBN 0-8153-1880-4.
  • Graham Norton. 20th Century Icons-Gay, 2001. ISBN 1-899791-77-9.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ikona_gejowska&oldid=74408558”