Język chantyjski

ханты ясаң
Obszar	Rosja
Liczba mówiących	9584
Pismo/alfabet	cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
	Języki uralskie; Języki ugrofińskie; Języki ugryjskie; Język chantyjski;
Status oficjalny
Ethnologue	6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-3	kca
IETF	kca
Glottolog	khan1279
Ethnologue	kca
GOST 7.75–97	хан 760
WALS	kty
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Zobacz też: język, języki świata
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język chantyjski (dawniej: język ostiacki, nazwa własna: ханты ясаң) – język zaliczany do grupy ugryjskiej języków ugrofińskich.

Lokalizacja

Język chantyjski używany jest przez naród Chantów, żyjących w zachodniej Syberii (Rosja), w dorzeczu rzek Ob i Irtysz.

Liczba mówiących

Spośród ok. 28,7 tys. Chantów zamieszkujących w 2002 r. Federację Rosyjską język chantyjski jest językiem ojczystym dla ok. 15 tys. osób. Jest jednym z wielu języków używanych przez rdzenne ludy Syberii, którego znajomość wśród narodu, od którego wziął swą nazwę, zmniejsza się – od II wojny światowej rośnie procentowy udział Chantów, dla których językiem ojczystym jest język rosyjski. W 1959 r. 77% spośród 19 410 Chantów uważało język chantyjski za ojczysty, w 1970 już tylko 68,9% (spośród 21 138 osób), zaś w roku 1989 – zaledwie 60,5% (spośród ok. 23 tys.). Zmniejszenie procentowego udziału „chantojęzycznych” Chantów w ogólnej liczbie osób deklarujących tę narodowość nie idzie jednak w parze ze zmniejszeniem się ogólnej liczby użytkowników języka: od lat 50. utrzymuje się ona na poziomie ok. 15 tys. osób.

W dużych ośrodkach osadniczych, zwłaszcza w tych, w których liczebnie dominują Rosjanie, język chantyjski jest językiem używanym jedynie w domu przez część Chantów, na forum publicznym i w domach większości narodu dominuje język rosyjski. Język chantyjski jest natomiast jedynym używanym (a często, zwłaszcza wśród starszego pokolenia Chantów – jedynym znanym) w mniejszych osadach i w obozach koczowników.

Dialekty

Chantyjski jest silnie zróżnicowany dialektalnie. Klasyfikacja jego odmian nie została dobrze ustalona. Bezsporne wydaje się wydzielenie dwóch grup dialektów: zachodnich (tzw. chantyjskie) i wschodnich (tzw. kantyjskie – od nazwy własnej narodu w tej grupie gwar). Terytorialne oddzielenie poszczególnych gwar jest trudne: niewielkie różnice występujące w sąsiadujących ze sobą dialektach stopniowo nasilają się w miarę oddalania się od siebie; osoby zamieszkujące skrajne punkty w chantyjskim obszarze językowym mogą mieć trudności we wzajemnym zrozumieniu. Wschodnie dialekty są bliskie wymarcia.

Piśmiennictwo

Pierwsza publikacją w języku chantyjskim był przekład Ewangelii Mateusza, opublikowany w 1868 r. w jednym z dialektów. Pierwsze bardziej konsekwentne i metodyczne próby stworzenia chantyjskiego języka literackiego pojawiły się dopiero w XX w. Do roku 1937 przy zapisie języka chantyjskiego posługiwano się alfabetem łacińskim, zaś po tej dacie – przestawiono się na cyrylicę. Mimo iż w języku tym rozwinęło się skromne piśmiennictwo, jednego języka literackiego nie udało się opracować; literatura rozwija się w 4 dialektach. Język chantyjski nauczany jest w szkołach podstawowych; ukazuje się w nim także gazeta.

Alfabet

Do zapisu języka chantyjskiego od 1937 r. stosowana jest cyrylica uzupełniona o dodatkowe znaki.

Alfabet używany do zapisu języka chantyjskiego, wersja po reformie w roku 1990^[2]:

А а

Ӓ ӓ

Ӑ ӑ

Б б

В в

Г г

Д д

Е е

Ё ё

Ә ә

Ӛ ӛ

Ж ж

З з

И и

Й й

К к

Ӄ ӄ

Л л

Ԓ ԓ

М м

Н н

О о

П п

Р р

С с

Т т

У у

Ӱ ӱ

Ў ў

Ф ф

Х х

Ӽ ӽ

Ц ц

Ч ч

Ҷ ҷ

Ш ш

Щ щ

Ъ ъ

Ы ы

Ь ь

Э э

Є є

Є̈ є̈

Ю ю

Ю̆ ю̆

Я я

Я̆ я̆

Zobacz też

Przypisy

↑ Spis z 2010 r.
↑ N. B. Koszkariewa. Aktualnyje woprosy sowierszenstwowanija chantyjskoj grafiki i orfografii. „Wiestnik ugrowiedienija”. 3 (14), s. 52–72. Obsko-ugorskij institut prikładnych issledowanij i razrabotok. ISSN 2220-4156. (ros.).

[1] Spis z 2010 r.

[chant-2] N. B. Koszkariewa. Aktualnyje woprosy sowierszenstwowanija chantyjskoj grafiki i orfografii. „Wiestnik ugrowiedienija”. 3 (14), s. 52–72. Obsko-ugorskij institut prikładnych issledowanij i razrabotok. ISSN 2220-4156. (ros.).

[1]

[2]