Nestor kea
Nestor notabilis[1] | |
Gould, 1856[2] | |
Samiec kei na drodze do Zatoki Milforda (Nowa Zelandia) | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Podtyp | |
Gromada | |
Podgromada | |
Infragromada | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
nestor kea |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
Zasięg występowania | |
Nestor kea, kea[4] (Nestor notabilis) – gatunek wszystkożernej i drapieżnej papugi z rodziny nestorów (Nestoridae)[4], będący endemitem Nowej Zelandii. Jeden z czterech gatunków z rodzaju Nestor, które wyewoluowały z przodka żyjącego w lasach Nowej Zelandii 5 mln lat temu[5][6]. Monotypowy (nie wyróżnia się podgatunków)[7].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Ubarwienie oliwkowo-zielone, pióra na skrzydłach i ogonie mieniące się niebieskim i zielonym połyskiem, pióra na wewnętrznej powierzchni skrzydeł jaskrawo pomarańczowe, a wewnętrzna strona ogona ciemnoczerwona. Reszta ogona ma kolor bladozielony. Pióra na policzkach oliwkowo-brązowe. Obwódki oczu i nogi szare. Młode ptaki są jasne, oliwkowożółte[5]. Dziób długi, mocno zakrzywiony, wąski, szarobrązowy. Obie płci na pierwszy rzut oka wyglądają identycznie, samiec jest przeciętnie o 5% większy od samicy, i ma dłuższy o 12–14% dziób[8]. Dziób kei jest przedstawiany jako podręcznikowy przykład preadaptacji[9] – mocny, silnie zakrzywiony i ostry, u pozostałych papug stosowany do pobierania pokarmu roślinnego (owoców, nasion, nektaru), okazał się być sprawnym narzędziem do przecinania futra i skóry, i wydziobywania fragmentów tłuszczu owiec, które na Nową Zelandię zostały sprowadzone przez ludzi.
Wymiary
[edytuj | edytuj kod]- Długość ciała: 46 cm,
- Rozpiętość skrzydeł: 90 cm,
- Masa ciała: 800–1000 g.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1856 roku angielski przyrodnik John Gould nadając mu nazwę Nestor notabilis[2]. Holotyp pochodził z dystryktu Murihiku, na Wyspie Południowej, na Nowej Zelandii[10].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa rodzaju (Nestor) oznacza „mędrca”, „osobę doświadczoną”, epitet gatunkowy nazwy łacińskiej (notabilis) oznacza „rzucający się w oczy”, „godny uwagi”[11]. Nazwa zwyczajowa pochodzi z języka maori i jest onomatopeją wrzaskliwego nawoływania, jakie papugi wydają z siebie w sytuacji zagrożenia[12]
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Występuje od nizinnych dolin rzecznych, lasów nadbrzeżnych, aż po lasy górskie i piętro alpejskie gór Wyspy Południowej. Związana jest jednak głównie z lasami bukowymi regionów podgórskich i zaroślami ponad górną granica lasu. Oszacowania wielkości populacji są niepewne, wynoszą od około 1000 do 15 tys. osobników[13][14][15].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Ptak towarzyski, tworzy stada („cyrki”) składające się z kilku-kilkunastu osobników[16]. Jest ciekawa świata, w poszukiwaniu pożywienia często zbliża się chętnie do siedzib ludzkich. Wykazuje dużą, nawet jak na papugę, inteligencję i plastyczność behawioralną, co jest uważane za przejaw adaptacji do skrajnie niekorzystnych warunków środowiskowych. Skłonności kei do eksplorowania otoczenia i manipulowania obiektami nie ustępują podobnym skłonnościom u małp[17].
Dużo czasu spędza na ziemi, jest dobrym piechurem. Może dosyć szybko podbiegać. Papugi te uwielbiają zabawy zespołowe i naśladownictwo: latają w stadach, wykonują akrobacje powietrzne, podnosząc rozmaite przedmioty, ślizgają się po ośnieżonych zboczach, naśladując narciarzy, tarzają się w śniegu, a podczas upałów kąpią się w kałużach. Jako jedyne, oprócz niektórych naczelnych, lepią śnieżki i bawią się nimi (Keller 1956)[17].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Jest wszystkożerna, w skład jej diety wchodzi ponad 40 gatunków roślin (owoce, liście, korzenie, nasiona, kwiaty), padlina, larwy chrząszczy, ptaki i drobne ssaki[18][19][20]. Czasami, jak pozostałe papugi pędzelkojęzyczne, spija nektar z kwiatów. Kee w poszukiwaniu pokarmu odwiedzają śmietniki, nie gardzą też uprzejmością dokarmiających je turystów[21].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Kee są poligamiczne, samiec może utrzymywać harem złożony nawet z 4 samic[22]. Dojrzałość płciową ptaki osiągają najwcześniej w 3 roku życia. Jaja wysiaduje samica, w tym czasie samiec karmi samicę i pilnuje gniazda. Papuga buduje gniazdo na drzewie, w dziupli lub w szczelinach skalnych. Gniazdo zbudowane jest z gałęzi, mchu i porostów. Oboje rodzice wspólnie wyściełają gniazdo gałązkami i porostami. Niektóre osobniki gniazdują regularnie w górach na wysokościach powyżej 1600 m n.p.m.[23] Okres lęgowy przypada na lipiec – styczeń. Liczba składanych jaj: 2–4. Czas wysiadywania: 21–24 dni. Wychowanie młodych: 13–14 dni w gnieździe, do 94 dni opieka poza gniazdem[24]. Czas życia: do 15–20 lat w naturze[15], w niewoli najstarszy osobnik (2008) osiągnął wiek ponad 50 lat[25]. Śmiertelność w populacjach kei jest bardzo wysoka, mniej niż 40% ptaków przeżywa do osiągnięcia dojrzałości płciowej[25].
Interakcje z ludźmi
[edytuj | edytuj kod]Kee są bardzo ciekawskimi ptakami. Zaglądają do szałasów pasterzy owiec lub chat dla turystów, gdzie potrafią zrobić bałagan, bowiem szukając czegoś do jedzenia lub zabawy wszystko rozrzucają i dziobią. Z tego powodu są one zmorą dla ludzi mieszkających w okolicach zasiedlanych przez kee, a zarazem atrakcją dla turystów. Kee przeszukują pozostawione bez nadzoru plecaki, części garderoby i obuwia, pojazdy mechaniczne, często powodując uszkodzenia i „kradnąc” drobne przedmioty. Nie obawiają się również odwiedzać ludzkich mieszkań. Te cechy, jak i skłonność do zabaw, zyskały jej przydomek „klowna z gór”[26][27]. Brak dystansu wobec ludzi prowadzi często do sytuacji konfliktowych, które kończą się śmiercią uznanych za „wścibskie” osobników[28][29].
Od połowy lat 60. XIX wieku., dekadę po zaanektowaniu przez farmerów podgórskich rejonów Nowej Zelandii na pastwiska dla owiec, pasterze zaobserwowali owce cierpiące z powodu dziwnych ran na grzbiecie i bokach. Ponieważ na Nowej Zelandii nie ma drapieżników, początkowo uważano, że jest to jakaś nowa choroba. Jednakże wkrótce podejrzenie padło na kee. James McDonald, pasterz z posiadłości Wanaka, zaobserwował w 1868 roku kee atakujące owce i wydziobujące im tłuszcz z grzbietów. Wkrótce okazało się, że takich obserwacji jest więcej[30][31]. Długo jednak w środowisku naukowym nie dawano wiary tym relacjom, traktując je jako anegdotyczne, co najwyżej dopuszczając możliwość żerowania przez kee na owczej padlinie[32]. W końcu jednak nocne ataki kei na zdrowe owce zostały udokumentowane filmami[18], ostatecznie dowodząc, że przynajmniej niektóre kee mają w zwyczaju atakować i żerować na owcach. Pomimo tego, że ataki te nie kończyły się bezpośrednio śmiercią atakowanych owiec, poranione owce mogły umierać wskutek zakażeń lub podczas ucieczek przed prześladującymi je papugami.
Status, ochrona i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) po raz pierwszy sklasyfikowała nestora keę w 1988 roku, uznając go za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern); w 1994 roku podniesiono status do „bliski zagrożenia” (NT – near threatened), od 2000 roku gatunek uznawany był za narażony na wyginięcie (VU – vulnerable), a od 2017 roku za zagrożony (EN – endangered). Liczebność populacji, według szacunków, wynosi około 4000 dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy[3].
Ze względu na złą reputację kei, wynikającą z podejrzeń o wyrządzanie szkód w inwentarzu[31][33], do roku 1970 rząd Nowej Zelandii wypłacał nagrody za każdy dziób kei zabitej w pobliżu siedzib ludzkich. Ponad 150 tys. osobników zostało zabitych, zanim polowania takie zostały zakazane[34]. Okazało się bowiem, że liczebność populacji kei spadła do niebezpiecznie niskiego poziomu (mniej niż 5000 osobników podczas zliczenia w 1970 r.), a polowania na kee mają także miejsce na obszarach chronionych. Rząd zgodził się na rozpatrywanie każdego przypadku powodowania szkód przez kee i usuwania ptaków z terenów gospodarskich. Od 1986 roku kea jest gatunkiem pod całkowitą ochroną[35].
Zagrożeniem dla kei są kitanki, wyjadające jaja i młode papugi z gniazd[36].
Wysoką śmiertelność w populacji kei powoduje też zatrucie metalami ciężkimi[37][38] – w niektórych populacjach większość lub wszystkie osobniki wykazują podwyższony poziom ołowiu we krwi, autopsje padłych osobników wykazują, że w wielu przypadkach przyczyną zgonu było zatrucie ołowiem[39]. Przypuszcza się, że jest to konsekwencją skłonności kei do eksplorowania otoczenia i połykania intrygujących je przedmiotów (wśród których mogą być też przedmioty ołowiane)[40].
Zagrożenie dla kei niosą również akcje eradykacji introdukowanych na wyspy Nowej Zelandii szczurów, gronostajów i kitanek – odnotowano przypadki zatrucia kei wykładanymi truciznami, znajdowano je też uwięzione w pułapkach na szkodniki[41][42].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nestor notabilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b J. Gould. On Two New Species of Birds (Nestor notabilis and Spatula variegata) from the Collection of Walter Mantell. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 24 (306), s. 94, 1856. (ang.).
- ↑ a b Nestor notabilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Nestorinae Bonaparte, 1849 - nestory (wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-09].
- ↑ a b E.J. Grant-Mackie, J.A. Grant-Mackie, W.M. Boon & G.K. Chambers. Evolution of New Zealand Parrots. „NZ Science Teacher”. 103, 2003.
- ↑ T.F. Wright, Schirtzinger E. E., Matsumoto T., Eberhard J. R., Graves G. R., Sanchez J. J., Capelli S., Muller H., Scharpegge J., Chambers G. K. & Fleischer R. C.. A Multilocus Molecular Phylogeny of the Parrots (Psittaciformes): Support for a Gondwanan Origin during the Cretaceous. „Mol Biol Evol”. 25 (10), s. 2141–2156, 2008. DOI: 10.1093/molbev/msn160. PMID: 18653733. PMCID: PMC2727385.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-09]. (ang.).
- ↑ A.B. Bond , K.J. Wilson , J. Diamond , Sexual Dimorphism in the Kea Nestor notabilis, „Emu”, 91 (1), 1991, s. 12–19, DOI: 10.1071/mu9910012 .
- ↑ Futuyma D.J. (2008). Ewolucja. WUW Warszawa str. 263.
- ↑ D. Lepage: Kea Nestor notabilis Gould, 1856. Avibase. [dostęp 2021-14-25]. (ang.).
- ↑ Kumaniecki, K.: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975, s. 545.
- ↑ Ngā manu – birds, The Ara - the Encyclopedia of New Zealand.
- ↑ Anderson, R. (1986) Keas for keeps. Forest and Bird, 17, 2–5
- ↑ Elliott, G., Kemp, J. (1999) Conservation ecology of Kea (Nestor notabilis). Report. WWF New Zealand.
- ↑ a b Bond, A. i Diamond, J. (1992). Population Estimates of kea in Arthur’s Pass National Park, Notornis 39, 151–160.
- ↑ New Zealand Birds | Collective Nouns for birds (the K’s). [w:] nzbirds.com [on-line]. 2011. [dostęp 2015-12-08].
- ↑ a b Gawędy o zwierzętach. A. Trepka. 1988. KAW Katowice, str. 28-35
- ↑ a b Kea – Mountain Parrot NHNZ. 1993. (film dokumentalny, 1h)
- ↑ Clark, C.M.H. (1970) Observations on population, movements and food of the kea, Nestor notabilis, Notornis, 17, 105–114.
- ↑ Christina Troup. Birds of open country – kea digging out a shearwater chick, Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand, Ministry of Culture and Heritage. Dostęp 22 Stycz. 2014
- ↑ Gyula K. Gajdon , Natasha Fijn , Ludwig Huber , Limited spread of innovation in a wild parrot, the kea (Nestor notabilis), „Animal Cognition”, 9 (3), 2006, s. 173–181, DOI: 10.1007/s10071-006-0018-7, ISSN 1435-9448 (ang.).
- ↑ Jackson, J. R. (1962). The life of the Kea. Canterbury Mountaineer 31, 120–123.
- ↑ Jackson, J. R.. Keas at Arthur's Pass. „Notornis”. 9, s. 39–58, 1960.
- ↑ Falla RA, Sibson RB & Turbot EG (1966) A Field guide to the birds of New Zealand. Collins, London (ISBN 0-00-212022-4)
- ↑ a b Akers, Kate, Orr-Walker, Tamsin: Kea Factsheet. Kea Conservation Trust, kwiecień 2009. [dostęp 2015-12-08].
- ↑ Clever clown of the mountains. University of Vienna - Faculty of Life Sciences, Department of Cognitive Biology. [dostęp 2015-04-28].
- ↑ Ciekawska papuga kradnie paszport turyście, ABC News, 30 May 2009.
- ↑ Arthurs Pass neighbours at odds. [w:] The Press [on-line]. 2 lutego 2008. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-23)].
- ↑ Dead kea dumped at Arthur's Pass were shot. Department of Conservation media release.
- ↑ Benham, W. B. (1906). Notes on the Flesh-eating Propensity of the Kea (Nestor notabilis). Transactions of the Royal Society of New Zealand, 39, 71–89.
- ↑ a b Marriner, G. R. (1906) Notes on the Natural History of the Kea, with Special Reference to its Reputed Sheep-killing Propensities. Transactions of the Royal Society of New Zealand, 39, 271–305.
- ↑ Jackson, J.R. (1962). Do kea attack sheep? Notornis 10, 33–38.
- ↑ Marriner, G. R. (1907) Additional Notes on the Kea. Transactions of the Royal Society of New Zealand, 40, 534–537 and Plates XXXII-XXXIV.
- ↑ Temple, P.: The Book of the Kea. Auckland: Hodder Moa Beckett, 1996. ISBN 0-340-600039.
- ↑ Lindsey, T., Morris, R. (2000) Field Guide To New Zealand Wildlife. Auckland: Harper Collins. (ISBN 1-86950-300-7)
- ↑ Bloomberg, Simon: Possums take toll on kea at Nelson Lakes. [w:] The Nelson Mail [on-line]. 21 lutego 2009. [dostęp 2015-12-08].
- ↑ Lead Poisoning. Kea Conservation Trust. [dostęp 2015-12-08].
- ↑ McLelland, J.M. et al.: Kea (Nestor notabilis) Captive Management Plan and Husbandry Manual. [w:] Threatened Species Occasional Publication No. 9 [on-line]. Department of Conservation (New Zealand), kwiecień 1996.
- ↑ Youl, Jennifer: Lead exposure in free-ranging Kea (Nestor Notabilis), Takahe (Porphyrio Hochstetteri) and Australasian Harriers (Circus Approximans) in New Zealand. Massey University, 2009.
- ↑ Curiosity kills the kea, study shows. [w:] The Dominion Post (Wellington) [on-line]. 22 kwietnia 2009.
- ↑ DOC reviews 1080 use after endangered kea die. [w:] The Dominion Post (Wellington) [on-line]. 30 lipca 2008.
- ↑ Ibbotson, Lucy: Kea 'gangs' breaking into Doc predator control traps. [w:] Otago Daily Times [on-line]. 20 września 2011.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Kemp, J.: Kea. [w:] New Zealand Birds Online [on-line]. 2013. [dostęp 2020-09-09]. (ang.).