Konklawe 1700

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Konklawe 1700
Ilustracja
Daty i miejsce
9 października – 23 listopada 1700
Pałac Apostolski, Rzym
Główne postacie
Dziekan

wakat

Prodziekan

Emmanuel de Bouillon

Kamerling

Giambattista Spinola

Protoprezbiter

Carlo Barberini

Protodiakon

Benedetto Pamphilj OSIoHieros

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


58
8

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Giovanni Francesco Albani
Przybrane imię: Klemens XI

Konklawe 9 października–23 listopada 1700 – konklawe, w wyniku którego Klemens XI został następcą Innocentego XII.

Śmierć Innocentego XII[edytuj | edytuj kod]

85-letni Innocenty XII zmarł 27 września 1700 w trakcie obchodów roku jubileuszowego. Wielką zasługą tego papieża było ostateczne obalenie nepotyzmu. Konstytucja Romanum decet Pontificem z 1692 roku zezwalała na mianowanie kardynałem najwyżej jednego krewnego urzędującego papieża (sam Innocenty XII nie skorzystał z tego prawa) i ściśle ograniczała dochody takiego kardynała. Czasy wszechwładzy kardynałów-nepotów minęły bezpowrotnie[1].

Problem sukcesji hiszpańskiej[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszym problemem politycznym schyłku XVII wieku była kwestia sukcesji po bezdzietnym, upośledzonym umysłowo i śmiertelnie już wówczas chorym królu Hiszpanii Karolu II Habsburgu. Pretensje do schedy po nim zgłaszali Habsburgowie austriaccy (konkretnie arcyksiążę Austrii Karol, młodszy syn cesarza Leopolda I), francuscy Burbonowie (Filip Andegaweński, wnuk króla Ludwika XIV) i kilku innych, mniej znaczących książąt (m.in. książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II). Umierający, poddany silnym naciskom Wiednia i Paryża Karol II w czerwcu 1700 zwrócił się do papieża o pomoc w rozwiązaniu kwestii sukcesji. Ciężko chory Innocenty XII powierzył tę sprawę trzyosobowej kongregacji kardynalskiej, w skład której wchodzili kardynałowie Spada, Albani i kamerling Giambattista Spinola. W lipcu po zaledwie kilkudniowych obradach potajemnie zalecili oni wybór francuskiego kandydata Filipa Andegaweńskiego na następcę hiszpańskiego tronu[2]. Wiedeń i Paryż groziły, że w przypadku zwycięstwa kandydata drugiej strony zajmą hiszpańskie posiadłości we Włoszech, co groziło wybuchem nowej wojny w Europie. Oczekiwano powszechnie, że nowy papież podejmie się roli rozjemcy między katolickimi mocarstwami i będzie działał na rzecz utrzymania pokoju[3].

Lista uczestników[edytuj | edytuj kod]

Spośród 66 kardynałów 58 wzięło udział w konklawe, ale jeden (Archinto) opuścił je dzień przed zakończeniem[4]:

Oprócz siedmiu Francuzów (Bouillon, d’Estrées, Coislin, d’Arquien, Noailles, Camus i Janson) i jednego Niemca (Lamberg) wszyscy elektorzy byli Włochami.

Spośród uczestników konklawe kardynał Carlo Barberini jako jedyny został mianowany jeszcze przez Innocentego X (1644–1655), dwóch (Bouillon i Acciaioli) przez Klemensa IX (1667–1669), sześciu przez Klemensa X (1670–1676), jedenastu przez Innocentego XI (1676–1689), czternastu przez Aleksandra VIII (1689–1691), a dwudziestu trzech przez Innocentego XII (1691–1700).

Nieobecni[edytuj | edytuj kod]

Ośmiu kardynałów nie przybyło na konklawe, w tym trzech Hiszpanów, dwóch Niemców, Francuz, Polak i Portugalczyk:

Czterech mianował Innocenty XI, dwóch Innocenty XII, po jednym Klemens IX i Klemens X.

Frakcje w Świętym Kolegium[edytuj | edytuj kod]

Święte Kolegium było podzielone na cztery stronnictwa[5]:

  • Partia cesarska – reprezentująca interesy cesarza Leopolda I. Spośród obecnych na konklawe kardynałów należeli do niej Medici (lider), Giudice, Lamberg i Grimani;
  • Partia francuska – stronnictwo reprezentujące króla Francji Ludwika XIV: d’Estrées (lider), Forbin de Janson, Coislin, Arquien, Le Camus, Noailles. Kardynał de Bouillon nie był do niej zaliczany (ani do żadnej innej frakcji), gdyż kilka miesięcy wcześniej popadł w niełaskę u króla, który nakazał sekwestrację całego jego majątku we Francji
  • Zelanti (Gorliwi) – stronnictwo kardynałów Innocentego XI i Innocentego XII, głoszące niezależność Kościoła od świeckich wpływów. Było ono najliczniejsze (30 purpuratów), ale nie miało wyraźnego przywódcy i brakowało mu wewnętrznej spójności. Wyróżniano w jego ramach następujące grupy:
    • Zelanti–starzy – czyli kardynałowie mianowani jeszcze przed pontyfikatem Innocentego XI, którzy dołączyli do Zelantów po śmierci przywódców swoich frakcji: Carlo Barberini (nominat Innocentego X), Acciaioli (nominat Klemensa IX) i Orsini (nominat Klemensa X),
    • Zelanti–Odescalchianie – czyli dziewięciu nominatów Innocentego XI Odescalchiego, a więc pierwotny trzon frakcji Gorliwych: Spinola z S. Maria in Trastevere, Millini, Sacchetti, Durazzo, Barbarigo, Petrucci, Colloredo, Pamphili, Negroni i Astalli;
    • Zelanti–Pignatellianie – czyli osiemnastu kardynałów mianowanych przez Innocentego XII Pignatellego, którzy dołączyli do frakcji stworzonej przez Innocentego XI: Morigia, Tanara, Boncompagni, Dal Verme, Ferrari, Cenci, Sagripanti, Noris, kamerling Spinola, Cornaro, Paolucci, Radulovich, Archinto, Santacroce, Aste, Delfino, Sperelli i Gabrielli.
  • tzw. Partia środka – ugrupowanie Pietro Ottoboniego, prabratanka Aleksandra VIII, które stanowiło pozostałość papieskiego nepotyzmu. Składało się z frakcji kardynałów Aleksandra VIII Ottoboniego i Klemensa X Altieriego, połączonych na skutek aliansu matrymonialnego między rodami Ottoboni i Altieri. W jego ramach można wyróżnić dwie pomniejsze frakcje:
    • Ottobonianie – czyli frakcja Pietro Ottoboniego sensu stricto, grupująca większość nominatów Aleksandra VIII: Panciatici, Cantelmi, Adda, Rubini, Costaguti, Bichi, Imperiali, Albani, Omodei i Francesco Barberini,
    • Altieriści – czyli kardynałowie mianowani przez Klemensa X: Carpegna, Nerli, Marescotti i Spada. Ich nominalnym liderem był Lorenzo Altieri, mianowany przez Aleksandra VIII bratanek zmarłego w 1698 kardynała Paluzzo Paluzzi-Altieri, wieloletniego przywódcy tej frakcji.

Kandydaci na papieża. Przygotowania do konklawe[edytuj | edytuj kod]

Przed konklawe najczęściej wymienianymi jako papabile byli kardynałowie Marescotti, Acciaioli, Durazzo, Carpegna, Panciatici, Noris, Colloredo, Morigia i Carlo Barberini[6].

Frakcje cesarska i francuska miały za zadanie dopilnowanie interesów swych władców w kontekście sporu o sukcesję hiszpańską. Chodziło o wybór papieża, który popierałby kandydatury wskazane przez ich władców, a co najmniej nie sprzeciwiałby się im. Oba mocarstwa były zgodne, że najlepszym papieżem byłby poczciwy, niezbyt energiczny starzec niemający większego doświadczenia politycznego. W tym kontekście wymieniano najczęściej kardynała Morigię jako możliwego do zaakceptowania dla obu mocarstw[7].

W rywalizacji cesarsko-francuskiej w Rzymie górą byli zdecydowanie Francuzi. Opinia przygotowana przez doradców Innocentego XII dla króla Hiszpanii w lipcu 1700 była korzystna dla ich kandydata. Hiszpański ambasador w Rzymie Juan Francisco Pacheco, książę de Uceda, okazał się niezbyt kompetentny, a ambasador cesarski hrabia Lamberg zbyt późno otrzymał instrukcje od swego dworu (zakładały wykluczenie kandydatur Carpegny, Panciaticiego i Acciaioli). Ponadto francuska frakcja w Kolegium Kardynalskim była liczniejsza i lepiej zorganizowana[8], a lider frakcji cesarskiej, kardynał Medici, okazał się nie w pełni lojalny wobec Leopolda I[9].

Wobec faktu, że znaczna część kardynałów nie miała swojego lidera, większą niż zazwyczaj rolę odgrywało pochodzenie włoskich kardynałów, tym bardziej, że wobec groźby wojny na Półwyspie Apenińskim włoskie państwa okazywały nadzwyczajne zainteresowanie wynikami konklawe. O ile wielkie mocarstwa, Cesarstwo i Francja, chciały możliwie najsłabszego papieża, najlepiej jakiegoś nieudolnego starca, o tyle Włosi oczekiwali, że nowy papież będzie włoskim patriotą i silnym przywódcą, zdolnym uchronić Italię przed inwazją. Republika Wenecka, mająca w Świętym Kolegium aż siedmiu (nie licząc Ottoboniego) przedstawicieli (Barbarigo, Colloredo, Cornaro, Delfino, Grimani, Noris i Rubini), przekazała im stosowne instrukcje, w których wskazała, że nowy papież powinien być obrońcą Italii. W podobnym duchu działał też książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II. W imieniu Wiktora Amadeusza II w Rzymie działał hrabia Maurizio Graneri, który nawiązał bliski kontakt z kardynałem Carlo Barberinim, protektorem Sabaudii w kurii papieskiej. Kandydatem wskazanym przez Barberiniego był 51-letni kardynał Albani, który nigdy nie wyjechał z żadną misją zagraniczną i nie miał żadnych zobowiązań wobec mocarstw, a z uwagi na młody wiek zapowiadał się na energicznego władcę. Podobne wyobrażenia o nowym papieżu miał książę Toskanii Cosimo III de’ Medici i jego młodszy brat kardynał Francesco Medici, który oficjalnie był liderem frakcji cesarskiej w Świętym Kolegium[10].

Przebieg konklawe[edytuj | edytuj kod]

Konklawe rozpoczęło się 9 października mszą do Ducha Świętego, celebrowaną przez kardynała Emmanuela de Bouillon, który wykonywał obowiązki dziekana Kolegium Kardynalskiego[11]. W pierwszym głosowaniu 10 października wzięło udział zaledwie 38 kardynałów. Jeszcze tego samego dnia wieczorem, ale już po głosowaniu, na konklawe weszli francuscy kardynałowie d’Estrées i Coislin. 11 października przybyli Arquien, Cantelmi i Cornaro, 12 października Petrucci, Delfino i Astalli, 14 października Boncompagni, 15 października Aste, 16 października Orsini, 18 października Costaguti i Spinola, 20 października Dal Verme, a 21 października La Camus. Z końcem października było zatem 53 elektorów. 3 listopada dotarł z Hiszpanii kardynał Archinto, 6 listopada wieczorem na konklawe wszedł kardynał Lamberg, 7 listopada kardynał Grimani, 11 listopada Sacchetti, a 14 listopada Noailles, zatem liczba elektorów osiągnęła 58. 22 listopada kardynał Archinto opuścił jednak obrady z powodu choroby, toteż w ostatnim głosowaniu wzięło udział tylko 57 kardynałów[12].

W pierwszych dniach konklawe nie działo się nic szczególnego, gdyż czekano na przybycie nieobecnych jeszcze kardynałów. Mniej więcej po dwóch tygodniach zaproponowano kandydaturę Galeazzo Marescotti, którą poparła niemal cała frakcja Gorliwych. Francuzi byli jednak przeciwni Marescottiemu i z pomocą „partii środka” pod wodzą Ottoboniego blokowali jego wybór. Ottoboni proponował jako kontrkandydata swojego protegowanego Bandino Panciatici, ale na niego nie zgodziły się ani Francja, ani Austria. Pojawiły się jeszcze kandydatury Acciaioliego i Morigii. Acciaioli został odrzucony przez frakcję cesarską, natomiast Morigia przez Gorliwych, mimo że był jednym z nich. Gorliwi uważali bowiem, że 67-letni Morigia nie ma wystarczającego doświadczenia i brakuje mu energii. Te właśnie cechy sprawiały z kolei, że był on faworytem mocarstw, jednak bez poparcia Gorliwych wybór papieża nie był możliwy. Proponowano też takie nazwiska jak Costaguti, Orsini, Dal Verme i Colloredo, ale żaden z nich nie uzyskał większego poparcia. Przez cały ten czas Gorliwi w większości obstawali przy Marescottim i nie ustawali w wysiłkach, by skłonić Francuzów do wycofania opozycji wobec niego. Zadania tego sam zainteresowany jednak nie ułatwiał, odmawiając składania jakichkolwiek obietnic czy deklaracji[13].

Przybycie kardynała Noailles ze świeżymi instrukcjami Paryża w dniu 14 listopada dało nadzieję na przełamanie impasu, ale Francuzi kontynuowali swoją taktykę odwlekania. Sytuacja zmieniła się diametralnie, dopiero gdy 19 listopada do Rzymu dotarła wiadomość o śmierci króla Hiszpanii Karola II (zmarł 1 listopada). Kardynałowie uznali, że nie można już dłużej zwlekać i całą noc spędzili na negocjacjach[14].

Wybór Klemensa XI[edytuj | edytuj kod]

20 listopada po Rzymie rozeszła się pogłoska o zwycięstwie kardynała Albaniego[15]. Informacja ta była wprawdzie przedwczesna, niemniej w nocy Gorliwi (prawdopodobnie Carlo Barberini) faktycznie zgłosili tę kandydaturę i zyskała ona poparcie frakcji Ottoboniego, Altieriego i Mediciego[16]. Nad ranem Albani mógł liczyć już na 40 głosów, ale Francuzi wstrzymali się z poparciem do czasu uzyskania zgody swojego ambasadora, księcia Monako Ludwika Grimaldi. Odpowiedź nadeszła jeszcze tego samego dnia i była pozytywna[15].

Albani, gdy poinformowano go o osiągniętym konsensusie co do jego osoby, początkowo zwlekał z zaakceptowaniem wyboru, twierdząc, że nie jest pewien, czy zdoła udźwignąć tak ciężkie brzemię. Przez trzy dni trwał w odmowie, spędzając je na modlitwie i medytacji i przyjmując niewielu gości w swojej celi. Dopiero czteroosobowa komisja teologów przekonała go do przyjęcia tiary. 23 listopada odbyło się formalne głosowanie, w którym Albani otrzymał 56 głosów na 57, samemu jedynie głosując na Bandino Panciaticiego. Zaakceptował wybór pod imieniem Klemens XI (na cześć św. Klemensa I, trzeciego następcy św. Piotra)[17].

Jeszcze kilka miesięcy wcześniej Albani nie był w ogóle kapłanem. Święcenia przyjął dopiero we wrześniu 1700 roku. 6 października odprawił swoją mszę prymicyjną w kościele Santa Maria degli Angeli, a już trzy dni później wszedł na konklawe. Ponieważ w chwili wyboru nie był biskupem, 30 listopada przyjął sakrę biskupią z rąk Emmanuela de Bouillon. 8 grudnia odbyła się uroczysta inauguracja pontyfikatu[18].

Wbrew nadziejom Klemens XI nie zdołał zapobiec wojnie ani uchronić przed nią Italii. Wojna o sukcesję hiszpańską wybuchła już w następnym roku i trwała ponad 12 lat, a profrancuska początkowo postawa papieża naraziła Państwo Kościelne na inwazję wojsk cesarskich. Było to kolejne potwierdzenie upadku międzynarodowego znaczenia Stolicy Apostolskiej[19].

W literaturze[edytuj | edytuj kod]

Przygotowania do konklawe w 1700 roku są tłem fabuły powieści „Secretum” autorstwa Rity Monaldi i Francesco Sorti (Warszawa 2006).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ The Cardinals of the Holy Roman Church: Antonio Pignatelli
  2. ↑ Zob. Pastor,T. 32, s. 686-688.
  3. ↑ Pastor, s. 1-3, 14 i nast.; The Triple Crown
  4. ↑ Ritzler, s. 22; The Cardinals of the Holy Roman Church; conclave of 1700.
  5. ↑ Pastor, s. 3-4; Sede Vacante 1700; por. Leti, s. 220-224.
  6. ↑ Leti, s. 99 i nast.
  7. ↑ Pastor, s. 2-4; por. Atto Melani: Sekrety konklawe, red. R. Monaldi & F. Sorti, Warszawa 2006, s. 22.
  8. ↑ Pastor, s. 1-3.
  9. ↑ The Triple Crown. Niedługo po konklawe Medici otwarcie przeszedł na stronę Francji [1].
  10. ↑ The Triple Crown; Sede Vacante 1700
  11. ↑ Urząd dziekana wakował od śmierci Alderano Cibo 22 lipca 1700. Innocenty XII nie zdążył już zatwierdzić formalnie Emmanuela de Bouillona na tym stanowisku; wyznaczony w tym celu na dzień 2 sierpnia 1700 konsystorz został odwołany ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia papieża.
  12. ↑ Ritzler, s. 22; por. Diario di Roma, 1700-1701, red. F. Valesio, Longanesi 1977, s. 115 (data przybycia Sacchettiego).
  13. ↑ Pastor, s. 4-5.
  14. ↑ Pastor, s. 5.
  15. ↑ a b Pastor, s. 6.
  16. ↑ Pastor, s. 6; The Triple Crown.
  17. ↑ Pastor, s. 6; Ritzler, s. 22.
  18. ↑ The Cardinals of the Holy Roman Church: Gianfrancesco Albani; Ritzler, s. 22.
  19. ↑ The Triple Crown; Pastor, s. 14 i nast.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Gregorio Leti: Histoire des conclaves depuis Clément V jusqu'à présent, Tom 2, Kolonia 1703
  • Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 33. London: 1941. (ang.).
  • Remigius Ritzler: Hierarchia Catholica. T. V. Münster: 1952. (łac.).

Uzupełniające źródła internetowe[edytuj | edytuj kod]

Papieskie elekcje i konklawe
XI wiek
XII wiek
XIII wiek
XIV wiek
XV wiek
XVI wiek
XVII wiek
XVIII wiek
XIX wiek
XX wiek
XXI wiek

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Konklawe_1700&oldid=67019070”