Mach (herb szlachecki)

Herb Mach

Mach (Księżyc odmienny, Leliwa odmienny, Machow) − kaszubski herb szlachecki. Według Przemysława Pragerta część spośród jego wielu wariantów to odmiany herbu Księżyc lub Leliwa.

Opis herbu[edytuj | edytuj kod]

Podstawowych wariantów tego herbu istniało przynajmniej trzy (Mach II i III omówione osobno), z czego każdy występował również w kilku wariantach. Opisy z wykorzystaniem zasad blazonowania, zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego^[1]:

Mach I (Księżyc odmienny, Leliwa odmienny): W polu błękitnym półksiężyc srebrny, nad którym gwiazda złota. W klejnocie nad hełmem bez korony trzy gwiazdy złote (2 i 1).

Mach Ia (Księżyc odmienny, Leliwa odmienny, Pobłocki III, Poblotzki): Księżyc jest z twarzą, barwy nieznane, bezpośrednio nad tarczą korona szlachecka, z której klejnot: trzy pióra strusie.

Mach Ib (Księżyc odmienny): W miejsce gwiazdy słońce z twarzą.

Mach Ic (Machow, Księżyc odmienny): Godło na opak, hełm ukoronowany.

Mach Id (Księżyc odmienny): Godło w lewo, gwiazda srebrna, hełm ukoronowany, labry podbite złotem.

Mach Ie (Księżyc odmienny): Nad księżycem trzy gwiazdy (1 i 2).

Mach II

Osobny artykuł: Mach II.

Mach III

Osobny artykuł: Mach III.

Najwcześniejsze wzmianki[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze przedstawienie herbu pochodzi z Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego Lubinusa z 1618 (wariant Ic). Wariant ten wymieniają jeszcze Nowy Siebmacher i Anton Leo von Mach (Untersuchungen über das Wappen der kassubischen Familie von Mach). Najpowszechniejszy wariant I wymieniają: Nowy Siebmacher, Ledebur (Adelslexikon der Preussiche Monarchie), von Mach, a z polskich heraldyków Seweryn Uruski (słownie, w Rodzina. Herbarz szlachty polskiej). Wariant Ia wymienia Fritz von Poblotzki (Die Ursprünge des Hause Poblotz), pochodzi onz pieczęci z XVIII-XIX wieku, możliwe że należącej do jakiegoś Augusta bądź Albrechta Macha. Identycznej pieczęci użył w 1904 August von Poblotzki. Wariant Ib wymienia von Mach. Wariant Id wymieniany jest przez Genealogisches Handbuch des Adels, zaś Id przez Nowego Siebmachera.

Rodzina Mach[edytuj | edytuj kod]

Nazwisko tej kaszubskiej rodziny szlacheckiej ma pochodzić od imienia Maciej. Wzmiankowani po raz pierwszy w 1568 w Lublewie (synowie Lorenza Macha - Hanns, Blasius, Hilger, Georg). Dokumenty z wieków XVI-XVII potwierdzają jeszcze posiadanie przez rodzinę działów we wsiach: Słuchowo, Świchowo i Słajkowo. Posiadali też części wsi Podjazy i Chośnica (XVI wiek). Machowie podzielili się na kilka linii: A (Słuszewo, Choczewko), B (Słuszewo, Jawory), C (Lublewo), D (Kętrzyno, Słuszewo), E (Milwino) i F (Krajenka).

Wśród części tych linii ustaliły się konkretne odmiany czy warianty tego herbu. Część z nich omawiają artykuły Mach II i Mach III. Herb Mach odmienić miała linia Machów z Podjazów poprzez spowinowacenie z Podjaskimi i dołączenie elementu ich herbu (strzały) do herbu własnego.

Mach-Milwiński[edytuj | edytuj kod]

Nazwisko Milwiński pochodzi od wsi Milwino. Pierwsze wzmianki o rodzinie pochodzą z 1570 (Tomasz, Jan, Wawrzyniec Mielwińscy). Kolejne wzmianki z lat 1648 (panowie Milwińscy), 1662 (Wojciech Milwiński, Piotr Mielwiński), 1682 (Jan Milwiński), 1717 (Jan Mielwiński), 1764 (Michał Milwiński, poseł na sejm elekcyjny), 1772 (Michał Mach), 1780 (M. Mach-Milwiński). Jak widać, pierwotnie nazwisko Milwiński funkcjonowało bez przydomka Mach, co może świadczyć o tym, że Milwińsy nie byli gałęzią Machów. Z drugiej strony wywody genealogiczne Milwińskich zaczynają się od Johanna von Mach zmarłego w 1773. Przy nazwisku Milwiński odnotowano w 1732 przydomek Bach, prawdopodobnie błędny^[2].

Herbowni[edytuj | edytuj kod]

Mach (Machow, Machowski). Ponadto, rodzina używała licznych przydomków odmiejscowych: Słuszewski, Milwiński (Melwiński, Mielwiński, Milwin, Milwinski, błędnie Wielwinski), Lublewski, Swichowski, Słajkowski (Słowikowski), zachowując Mach jako przydomek.

Do niektórych z tych przydomków udało się dopasować konkretne warianty herbu (Mach II, Mach III). Machowie-Milwińscy notowani są z wariantami I oraz Id^[2].

Być może herb Mach I przysługiwał też Machom używającym przejściowo przydomka Kętrzyński^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Alfred Znamierowski, Paweł Dudziński: Wielka księga heraldyki. Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 104-108. ISBN 978-83-247-0100-1.
↑ ^a ^b Przemysław Pragert: Herbarz rodzin kaszubskich. T. 2. BiT, 2007, s. 139-131. ISBN 978-83-924425-9-2.
↑ Przemysław Pragert: Herbarz szlachty kaszubskiej T.3. Gdańsk: Wydawn. BiT, 2009, s. 230. ISBN 978-83-927383-6-7.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Przemysław Pragert: Herbarz rodzin kaszubskich. T. 1. BiT, 2001, s. 90-91, 165-167. ISBN 83-919852-6-1, ISBN 978-83-919852-6-7.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Herb Herb z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla

[1] Alfred Znamierowski, Paweł Dudziński: Wielka księga heraldyki. Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 104-108. ISBN 978-83-247-0100-1.

[Milwinski-2] Przemysław Pragert: Herbarz rodzin kaszubskich. T. 2. BiT, 2007, s. 139-131. ISBN 978-83-924425-9-2.

[3] Przemysław Pragert: Herbarz szlachty kaszubskiej T.3. Gdańsk: Wydawn. BiT, 2009, s. 230. ISBN 978-83-927383-6-7.

[1]

[2]

[3]

Odmiany książęce	Ostrogski
Odmiany hrabiowskie	Czapski Gołuchowski Hutten-Czapski Morsztyn Tarnowski hrabia Tyszkiewicz Wodzicki hrabia
Odmiany	Adamowicz Bajer Becker Bobiński-Dekaloga Demryc Dorpowski Drużyłowski Erbs Goduszewski Gwiazdowski Jelce Jelce II Juźwikiewicz Kopeć Leliwa II Leliwa III Leliwa IV Leliwa V Leliwa VI Lesieniewicz Łasko Młodkowski Ostrowski III Pietrasiewicz Pilecki Piotrowicz Policzyński Poliwczyński Przywidzki Ryks Sieniawski Trzcieński Wiecki Wodzicki Wojanowski Wysocki (Leliwa odmienny) Zienkowicz
Odmiany niepewne	Adamowicz tatarski Czapiewski II Czarnicki Dułak III Fargow Gliszczyński IV Karśnicki (hrabia) Kiwalski Kummer Lisewski Lostin Macewicz I Macewicz II Mach Mach IId Małszycki Mąkierski Ossowski Pawłowski III Pawłowski IV baron Pawłowski V Pawsza Piechowski Pierścień Piotroch Poklat Reisewitz baron Reisewitz hrabia Repka Ryx Szpęgawski Staszkiewicz II Warnsdorf Węsierski IV Żarowski Żychcki

Odmiany	Czirson Pażątka III (Księżyc II) Słuszewski Trzy Gwiazdy
Odmiany niepewne	Brychta Chamier II Chamier III Ciemiński III Domaros Dułak II Dułak III Fargow Gliszczyński III Gliszczyński IV Grela II Jutrzenka Kiedrowski II Kistowski Kowalk Kujk Lipiński II Mach Mach II Małszycki Mroczek Mściszewski II Ossowski III Paszk Prądzyński Prądzyński II Prądzyński III Rekowski II Rekowski IV Rekowski VIII Szpęgawski Wnuk Wussow I

Herby	szlachecki mieszczański chłopski własny państwowy miejski korporacji fantazyjne mówiący
Elementy herbu	tarcza herbowa godło (figury heraldyczne, mobilia herbowe) klejnot herbowy zawój (tortillon) korona heraldyczna korona rangowa hełm heraldyczny labry ostrew płaszcz heraldyczny trzymacze heraldyczne podpory heraldyczne postument heraldyczny order herbowy dewiza herbowa zawołanie
Oznaki godności	świeckie kościelne
Inne	herbarz rola herbowa herold blazonowanie szrafowanie tynktura krzyż heraldyczny totem kamon
Działy heraldyki	heraldyka francuska (heraldyka napoleońska) heraldyka polska (heraldyka kaszubska) heraldyka brytyjska (heraldyka angielska, heraldyka szkocka) heraldyka kościelna heraldyka szachowa heraldyka fantazyjna