Dialekt wielkopolski: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 01:16, 20 kwi 2009

Dialekt wielkopolski – jeden z dialektów języka polskiego, używany w Wielkopolsce.

Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od Koła, Kalisza, Ostrowa Wielkopolskiego, Rawicza i Babimostu, na zachód od Międzychodu, do Noteci koło Krzyża, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do Warty pod Kołem.^[1]

Wyróżnia się gwary^[1]

Wielkopolski środkowej,
Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów leszczyńskiego, gostyńskiego, krotoszyńskiego, ostrowskiego i kaliskiego włącznie),
Wielkopolski zachodniej (na zachód od Pniew, Nowego Tomyśla i Wolsztyna)
Wielkopolski północnej (na północ od Gniezna i Międzychodu).

Do cech dialektu należą^[2]:

brak mazurzenia (jedynym wyjątkiem są gwary chazackie, chwalimska i Mazurów wieleńskich.
udźwięczniajaca fonetyka międzywyrazowa (na całym obszarze)
dyftongizacja, np. ptauk, buoso, myj (na zachodzie), loudzie (ptak, boso, my, ludzie)
samogłoski nosowe wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. wy̨ch, wiųzać, wszyńdzie, widzom (węch, wiązać, wszędzie, widzą)
- na południu wymowa beznosówkowa, np. ksiużka, wuchać (książka, wąchać)
na północy pomieszanie nagłosowego o- i wo-, np. woda, wokno lub uoda, uokno
na południu przejście n w ń po i, y, np. drabinia, winio, pierzyjnia (drabina, wino, pierzyna)
silne uproszczenie grup spółgłoskowych, np. leki, stasze, szur (lekki, starsze, szczur)
brak ubezdźwięcznienia w, np. chwila, twardyj, świat, kwiat (literacka wymowa [chfila, tfardy, śfiat, kfiat])
przejście eł w åu, óu, np. kiåubasa, koukiouka
formy typu koniewi obok chłopowi
formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju nijakiego typu kazanio, picio
formy mianownika liczby mnogiej typu kawalyrzo, sołtysio
końcówka -ygo lub -ygó w dopełniaczu zaimków, np. tanigo, tygo, tegu, tégó, gu (go)
zachowanie końcówki -i w odmienie liczebników 5-10, np. w szyści miejscach

↑ ^a ^b http://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html
↑ Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-2140989-X.

[webpark-1] ttp://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html

[2] Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-2140989-X.

[1]

[2]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Grafika:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg|thumb|350 px|Języki i dialekty [[Europa Środkowa|Europy Środkowo-Wschodniej]], '''B2'''-dialekt wielkopolski]]
+[[Plik:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg|thumb|350 px|Języki i dialekty [[Europa Środkowa|Europy Środkowo-Wschodniej]], '''B2'''-dialekt wielkopolski]]
 '''Dialekt wielkopolski''' – jeden z dialektów [[język polski|języka polskiego]], używany w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]].
-Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koła]], [[Kalisz]]a, [[Ostrów Wielkopolski|Ostrowa Wielkopolskiego]], [[Rawicz]]a i [[Babimost]]u, na zachód od [[Międzychód|Międzychodu]], do [[Noteć|Noteci]] koło [[Krzyż]]a, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do [[Warta|Warty]] pod Kołem.
+Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koła]], [[Kalisz]]a, [[Ostrów Wielkopolski|Ostrowa Wielkopolskiego]], [[Rawicz]]a i [[Babimost]]u, na zachód od [[Międzychód|Międzychodu]], do [[Noteć|Noteci]] koło [[Krzyż]]a, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do [[Warta|Warty]] pod Kołem.<ref name="webpark">http://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html</ref>
-Wyróżnia się gwary
+Wyróżnia się gwary<ref name="webpark" />
 * Wielkopolski środkowej,
 * Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów [[powiat leszczyński|leszczyńskiego]], [[powiat gostyński|gostyńskiego]], [[powiat krotoszyński|krotoszyńskiego]], [[powiat ostrowski|ostrowskiego]] i [[powiat kaliski|kaliskiego]] włącznie),
-* Wielkopolski zachodniej (na zachód od [[Pniewy|Pniew]], [[Nowy Tomyśl|Nowego Tomyśla]] i [[Wolsztyn]]a)
+* [[gwary zachodniowielkopolskie|Wielkopolski zachodniej]] (na zachód od [[Pniewy|Pniew]], [[Nowy Tomyśl|Nowego Tomyśla]] i [[Wolsztyn]]a)
-* Wielkopolski północnej (na północ od [[Gniezno|Gniezna]] i [[Międzychód|Międzychodu]]).
+* [[gwary północnowielkopolskie|Wielkopolski północnej]] (na północ od [[Gniezno|Gniezna]] i [[Międzychód|Międzychodu]]).
+Do cech dialektu należą<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Dubisz | imię = Stanisław | autor link = Stanisław Dubisz | nazwisko2 = Karaś | imię2 = Halina | autor link2 = | nazwisko3 = Kolis | imię3 = Nijola | autor link3 = | tytuł = Dialekty i gwary polskie | wydanie = I | wydawca = [[Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa| rok = 1995 | miesiąc = | isbn = 83-2140989-X}}</ref>:
-== Źródła ==
+* brak [[mazurzenie|mazurzenia]] (jedynym wyjątkiem są [[gwary chazackie]], [[gwara chwalimska|chwalimska]] i [[gwara Mazurów wieleńskich|Mazurów wieleńskich]].
-* http://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html
+* udźwięczniajaca [[fonetyka międzywyrazowa]] (na całym obszarze)
+* [[dyftongizacja]], np. ''ptauk'', ''buoso'', ''myj'' (na zachodzie), ''loudzie'' (ptak, boso, my, ludzie)
+* [[samogłoski nosowe]] wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. ''wy̨ch'', ''wiųzać'', ''wszyńdzie'', ''widzom'' (węch, wiązać, wszędzie, widzą)
+** na południu [[wymowa beznosówkowa]], np. ''ksiużka'', ''wuchać'' (książka, wąchać)
+* na północy [[pomieszanie nagłosowego o- i wo-]], np. ''woda'', ''wokno'' lub ''uoda'', ''uokno''
+* na południu przejście ''n'' w ''ń'' po ''i'', ''y'', np. ''drabinia'', ''winio'', ''pierzyjnia'' (drabina, wino, pierzyna)
+* silne [[uproszczenie grup spółgłoskowych]], np. ''leki'', ''stasze'', ''szur'' (lekki, starsze, szczur)
+* brak [[ubezdźwięcznienie|ubezdźwięcznienia]] ''w'', np. ''chwila'', ''twardyj'', ''świat'', ''kwiat'' (literacka wymowa [chfila, tfardy, śfiat, kfiat])
+* przejście ''eł'' w ''åu'', ''óu'', np. ''kiåubasa'', ''koukiouka''
+* formy typu ''koniewi'' obok ''chłopowi''
+* formy [[dopełniacz]]a [[liczba pojedyncza|liczby pojedynczej]] rzeczowników [[rodzaj gramatyczny|rodzaju nijakiego]] typu ''kazanio'', ''picio''
+* formy [[mianownik]]a [[liczba mnoga|liczby mnogiej]] typu ''kawalyrzo'', ''sołtysio''
+* końcówka ''-ygo'' lub ''-ygó'' w dopełniaczu zaimków, np. ''tanigo'', ''tygo'', ''tegu'', ''tégó'', ''gu'' (go)
+* zachowanie końcówki ''-i'' w odmienie [[liczebnik]]ów 5-10, np. ''w szyści miejscach''
+{{Przypisy}}
 {{Gwary polskie}}

Gwary miejskie	krakowska lwowska poznańska bydgoska łódzka warszawska
Gwary wielkopolskie	poznańska bydgoska północnowielkopolskie (Mazurów wieleńskich) zachodniowielkopolskie kujawska gnieźnieńska hazackie krajniackie kramska ochweśnicka pałuckie tucholskie chełmińsko-dobrzyńskie kociewska malborska
Gwary małopolskie	krakowska „góralska” podhalańska sądecka spiska żywiecka górali łąckich zagórzańska zagłębiowska kielecka czadeckie lasowska orawska sieradzko-łęczyckie
Gwary mazowieckie	kurpiowska mazurska warmińska warszawska ostródzka lubawska białostocka podlaskie suwalska łowicka
Gwary północno- i południowokresowe	wileńska lwowska
Gwary śląskie	cieszyńska niemodlińskie opolska bytomska oleska chazackie chwalimska czadeckie dolnośląskie jabłonkowska prudnickie gliwickie kluczborskie
Gwary kaszubskie (pomorskie)	północnokaszubskie środkowokaszubskie południowokaszubskie słowińska
Pozostałe dialekty i zespoły gwarowe o niejednoznacznym statusie	chełmińsko-kociewsko-warmiński nowe dialekty mieszane