Ziemia chełmińska: Różnice pomiędzy wersjami

{{{nazwa}}}
{{{nazwa oryginalna}}}
[[Plik:{{{herb}}}\| 100x130px\| alt=Herb]]	[[Plik:{{{flaga}}}\| 100x130px\| alt=Flaga]]
[[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}\|Herb]]	[[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}\|Flaga]]
Państwa	Polska
Stolica	Chełmno
Ważniejsze miejscowości	{{{ważniejsze miejscowości}}}
Powierzchnia	{{{powierzchnia}}}
Populacja ({{{rok}}}); • liczba ludności	; {{{liczba ludności}}}
• gęstość	{{{gęstość zaludnienia}}}
	Położenie na mapie {{{nazwa mapy}}}; [[Plik:{{{mapa}}}\|240x240px\|alt=Mapa {{{dopełniacz nazwy}}}\|{{{opis mapy}}}]]; {{{opis mapy}}}
	Położenie na mapie brak Brak mapy: {{{kod mapy}}} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|}
	Informacje w Wikipodróżach
	[[q:{{{wikicytaty}}}\|Cytaty w Wikicytatach]]
	[[wikt:{{{wikisłownik}}}\|Hasło w Wikisłowniku]]

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:53, 21 sie 2019

Położenie ziemi chełmińskiej z michałowską (ciemniejszy zielony) na mapie Polski z zaznaczonymi województwami i powiatami

Ziemia chełmińska (łac. Terra Culmensis, niem. Kulmerland) – region historyczny i geograficzny, niegdyś jednostka terytorialna dawnej Polski.

Historia

Region historyczny i geograficzny, niegdyś jednostka terytorialna dawnej Polski, która początkowo obejmowała obszar leżący w łuku Wisły pomiędzy jej prawym (wschodnim) brzegiem a Drwęcą na południu i Osą aż do jej ujścia do Wisły na północy. Na wschodzie granicą ziemi chełmińskiej była rzeka Lutryna. Od 2 poł. XIII wieku do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać ziemię lubawską oraz obszar na prawym brzegu rzeki Osy wokół miasteczka Łasin. W 1317 roku przyłączono do niej ziemię michałowską (faktycznie część ziemi dobrzyńskiej)^[1]. Ziemia chełmińska stanowi część Pomorza Nadwiślańskiego, także pod względem geograficznym jest odrębnym regionem, zajmowanym w większości przez Pojezierze Chełmińskie. Dwa główne i najstarsze (prawa miejskie 1233 r.) miasta ziemi chełmińskiej to położone nad Wisłą Chełmno, od którego pochodzi nazwa regionu i Toruń.

Na początku XI wieku w czasach panowania Mieszka II na Górze Św. Wawrzyńca w Kałdusie istniał gród będący jednym z najważniejszych ośrodków władzy administracyjnej i kościelnej w państwie pierwszych Piastów.

Ziemia chełmińska weszła w skład monarchii pierwszych Piastów na początku X lub w XI/XII wieku^[2]. Do niedawna uważano, że ziemia chełmińska zamieszkana była początkowo (tzn. od momentu zasiedlenia przez Słowian) przez ludność kujawską bądź mazowiecką^{[potrzebny przypis]}. Nowsze badania pokazują jednak, że wpływy kujawskie i mazowieckie datują się dopiero od połowy XI w^{[potrzebny przypis]}., a wcześniej ziemia chełmińska (a przynajmniej jej część północna i środkowa) zamieszkana była przez ludność słowiańską, której kultura materialna (przede wszystkim wczesnośredniowieczna ceramika ze stanowiska archeologicznego w Gronowie oraz zespołów osadniczych z najbliższej okolicy) wykazywała powiązania z szeroko pojętym północnosłowiańskim, pomorsko-połabskim obszarem kulturowym (kultura Sukow-Dziedzice)^[3]^[4]^[5].

Od 2. poł. XIII w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także ziemię lubawską – powiaty nowomiejski, iławski wokół Lubawy i działdowski wokół Lidzbarka – oraz ziemię michałowską (część ziemi dobrzyńskiej naprzeciwko Brodnicy). Administracyjne centrum stanowiło miasto Chełmno leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie.

W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez Konrada Mazowieckiego. Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu Chrystianowi (1222) dobra w zachodniej części ziemi chełmińskiej. Odbyło się kilka wypraw krzyżowych, które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe ze strony pogańskich plemion pruskich.

Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą, na którą w 1231 r. sprowadzeni zostali Krzyżacy dla obrony przed Prusami. Książę mazowiecki Konrad w 1226 roku rozpoczął rozmowy z zakonnikami, przyznając im w konsekwencji w 1228 r. w dzierżawę ziemię chełmińską, jednakże przy zachowaniu całości swoich książęcych prerogatyw. W 1231 r. niewielki oddział krzyżacki osiedlił się w Toruniu. Krzyżacy na podstawie sfałszowanego dokumentu, tzw. falsyfikatu kruszwickiego, z 1230 roku (rzekomo nadającego im ziemię chełmińską w wieczyste posiadanie, a nie w dzierżawę), uzyskali w 1234 r. bullę papieża Grzegorza IX, który uznał suwerenną władzę Krzyżaków w ziemi chełmińskiej. Dodatkowo na skutek starań Krzyżaków cesarz Fryderyk II wydał im w 1235 roku tzw. Złotą Bullę z Rimini (antydatowaną na 1226 r.), która potwierdzała nadanie Krzyżakom ziemi chełmińskiej, jednak nie jako lenna nadanego im przez Konrada Mazowieckiego, ale jako własności.

Po powrocie tego obszaru do Królestwa Polskiego na mocy II pokoju toruńskiego, w 1466 roku, został on włączony do Prus Królewskich.

Tereny te, z wyjątkiem Torunia, podczas I rozbioru Polski w 1772 r. znalazły się w Królestwie Pruskim. W latach 1807–1815 ziemia chełmińska znajdowała się w Księstwie Warszawskim i następnie ponownie w Królestwie Prus. Po I wojnie światowej, w 1920 roku, cała ziemia chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze województwa pomorskiego. Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu, jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia, jakich od dawna nie zaznał. Bardzo poważnie został zniszczony Grudziądz. Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu, praktycznie bez szwanku przetrwały dwa najcenniejsze miasta: Toruń i Chełmno.

W PRL ziemia chełmińska znalazła się w województwie bydgoskim. W 1975 r. po reformie administracyjnej ponad 90% terytorium ziemi chełmińskiej znalazło się w województwie toruńskim (historycznie rzecz biorąc, można powiedzieć, że Toruń stał się stolicą województwa chełmińskiego, czyli ziemi chełmińskiej). Obecnie wchodzi w skład województwa kujawsko-pomorskiego oraz w mniejszym stopniu województwa warmińsko-mazurskiego. Jest podzielona na jedenaście powiatów, obejmujących w mniejszej lub większej części tereny ziemi chełmińskiej, i zamieszkuje ją około 650 tysięcy ludzi.^{[potrzebny przypis]}

Miasta

	miasto	populacja (2017)	województwo (2018)
1.	Toruń^[a]	202 495	kujawsko-pomorskie
2.	Grudziądz	95 781	kujawsko-pomorskie
3.	Brodnica	28 723	kujawsko-pomorskie
4.	Chełmno	19 926	kujawsko-pomorskie
5.	Chełmża	14 715	kujawsko-pomorskie
6.	Wąbrzeźno	13 791	kujawsko-pomorskie
7.	Golub-Dobrzyń^[b]	12 829	kujawsko-pomorskie
8.	Nowe Miasto Lubawskie	11 070	warmińsko-mazurskie
9.	Lubawa	10 270	warmińsko-mazurskie
10.	Lidzbark	7 960	warmińsko-mazurskie
11.	Kowalewo Pomorskie	4 211	kujawsko-pomorskie
12.	Jabłonowo Pomorskie	3 791	kujawsko-pomorskie
13.	Łasin	3 330	kujawsko-pomorskie
14.	Radzyń Chełmiński	1 864	kujawsko-pomorskie

Galeria

Zobacz też

Uwagi

↑ Lewobrzeżny fragment miasta leży na Kujawach.
↑ Lewobrzeżna część miasta leży w ziemi dobrzyńskiej.

Przypisy

↑ Marian Biskup (red.), Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1961 [1].
↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii iU.M.K.(T.) I.A. Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 [dostęp 2019-08-21] .
↑ Jacek Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Toruń 2002.
↑ Dariusz Poliński, Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym garncarstwem ziemi chełmińskiej, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.
↑ Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.

Bibliografia

Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych, pod red. Mariana Biskupa. Toruń 1961 (kopia cyfrowa)

Linki zewnętrzne

[6] Lewobrzeżny fragment miasta leży na Kujawach.

[7] Lewobrzeżna część miasta leży w ziemi dobrzyńskiej.

[1] Marian Biskup (red.), Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1961 [1].

[2] Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii iU.M.K.(T.) I.A. Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 [dostęp 2019-08-21] .

[3] Jacek Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Toruń 2002.

[4] Dariusz Poliński, Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym garncarstwem ziemi chełmińskiej, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.

[5] Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[b]

@@ Linia 21: / Linia 21: @@
 Na początku XI wieku w czasach panowania [[Mieszko II Lambert|Mieszka II]] na [[Góra Świętego Wawrzyńca (Kałdus)|Górze Św. Wawrzyńca]] w [[Kałdus]]ie istniał gród będący jednym z najważniejszych ośrodków władzy administracyjnej i kościelnej w państwie pierwszych Piastów.
-Do niedawna uważano, że ziemia chełmińska zamieszkana była początkowo (tzn. od momentu zasiedlenia przez Słowian) przez ludność kujawską bądź mazowiecką{{Fakt|data=2016-09}}. Nowsze badania pokazują jednak, że wpływy kujawskie i mazowieckie datują się dopiero od połowy XI w{{Fakt|data=2016-09}}., a wcześniej ziemia chełmińska (a przynajmniej jej część północna i środkowa) zamieszkana była przez ludność słowiańską, której kultura materialna (przede wszystkim wczesnośredniowieczna ceramika ze stanowiska archeologicznego w Gronowie oraz zespołów osadniczych z najbliższej okolicy) wykazywała powiązania z szeroko pojętym północnosłowiańskim, pomorsko-połabskim obszarem kulturowym (kultura Sukow-Dziedzice)<ref>Jacek Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Toruń 2002.</ref><ref>Dariusz Poliński, Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym garncarstwem ziemi chełmińskiej, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.</ref><ref>Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.</ref>.
+Ziemia chełmińska weszła w skład monarchii pierwszych Piastów na początku X lub w XI/XII wieku<ref>{{Cytuj |autor = Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii |tytuł = Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002) |data = 2002 |data dostępu = 2019-08-21 |wydawca = Toruń |url = http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=42137}}</ref>. Do niedawna uważano, że ziemia chełmińska zamieszkana była początkowo (tzn. od momentu zasiedlenia przez Słowian) przez ludność kujawską bądź mazowiecką{{Fakt|data=2016-09}}. Nowsze badania pokazują jednak, że wpływy kujawskie i mazowieckie datują się dopiero od połowy XI w{{Fakt|data=2016-09}}., a wcześniej ziemia chełmińska (a przynajmniej jej część północna i środkowa) zamieszkana była przez ludność słowiańską, której kultura materialna (przede wszystkim wczesnośredniowieczna ceramika ze stanowiska archeologicznego w Gronowie oraz zespołów osadniczych z najbliższej okolicy) wykazywała powiązania z szeroko pojętym północnosłowiańskim, pomorsko-połabskim obszarem kulturowym (kultura Sukow-Dziedzice)<ref>Jacek Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Toruń 2002.</ref><ref>Dariusz Poliński, Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym garncarstwem ziemi chełmińskiej, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.</ref><ref>Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003.</ref>.
 Od 2. poł. [[XIII wiek|XIII]] w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także [[ziemia lubawska|ziemię lubawską]] – [[Powiat nowomiejski|powiaty nowomiejski]], iławski wokół [[Lubawa|Lubawy]] i działdowski wokół [[Lidzbark]]a – oraz ziemię michałowską (część ziemi dobrzyńskiej naprzeciwko [[Brodnica|Brodnicy]]). Administracyjne centrum stanowiło miasto [[Chełmno]] leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie.