Oś czasu dalekiej przyszłości: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 21:07, 1 sie 2024

Choć nie da się z całą pewnością przewidzieć przyszłych wydarzeń, poniżej przedstawione wydarzenia jako oś czasu dalekiej przyszłości są przewidywane przez teorie lub hipotezy oparte na wiedzy naukowej i modelach fizycznych. Wykorzystane do tej listy dziedzin nauki to astronomia, astrofizyka, fizyka cząstek elementarnych i geologia. Uwzględniono wydarzenia mające nastąpić w jedenastym tysiącleciu i później.

Wszystkie prognozy przyszłości Ziemi, Układu Słonecznego i Wszechświata muszą brać pod uwagę zasady zachowania, szczególnie zasadę zachowania energii oraz drugą zasadę termodynamiki – entropia musi rosnąć w czasie, a zatem ilość energii mogącej samorzutnie wykonać pracę musi maleć^[1]. Istniejące gwiazdy prędzej czy później się wypalą, a tempo powstawania nowych będzie malało z powodu zanikania obłoków gazu. Małoprawdopodobne zdarzenia, np. takie jak bliskie przejścia innych ciał niebieskich w wyniku oddziaływań grawitacyjnych zmienające niemal kołowe orbity planet w ich układach planetarnych, a nawet wybijające je poza ich układy planetarne a układy z ich galaktyk.

Istnieje niepoparta żadnymi obserwacjami hipoteza rozpadu protonu, który doprowadziłby w końcu do tego, że materia ulegnie rozpadowi na subatomowe cząstki elementarne.

Obecne dane wskazują, że Wszechświat w większej skali jest płaski, jednorodny, izotropowy i rozszerza się jednostajnie lub rozszerzanie przyśpiesza. W związku z tym nie nastąpi Wielki Kolaps^[2]. Przewidywany nieskończony czas istnienia Wszechświata pozwala na snucie wielce nieprawdopodobnych scenariuszy zdarzeń, na przykład powstania mózgu Boltzmanna, czy napisanie utworu przez bezmyślną istotę.

Prognozowanie wystąpienia przyszłych wydarzeń opiera się na częstotliwości wystąpienia tego typu zdarzeń w przeszłości albo na konsekwencji pewnych nieuniknionych zmian. Ponieważ tempo pewnych procesów i ich wielkość są określone z pewną dokładnością, to czas i możliwość wystąpienia zdarzeń obarczony jest niepewnością, (czy Ziemia zostanie pochłonięta przez Słońce, gdy stanie się ono czerwonym olbrzymem), na osi podane są pewne alternatywne warianty wydarzeń.

Klucz tabeli

	Czas wydarzenia określony na bazie wiedzy z zakresu:
	astronomii i astrofizyki
	geologii i planetologii
	fizyki cząstek elementarnych
	matematyki
	techniki i kultury

Przyszłość Ziemi, Układu Słonecznego i Wszechświata

	Lat od dziś (szacunkowo)	Wydarzenie
	10 tys.	Jeśli Globalne ocieplenie będzie nadal postępowało, stopnieje pokrywa lodowa basenu Wilkesa, to w następnych kilku stuleciach lądolód Antarktydy wschodniej będzie narażony na całkowite stopienie, co podniesie poziom mórz o 3 lub 4 metry^[3].
	10 tys.	Czerwony nadolbrzym Antares wybuchnie jako supernowa. Przewiduje się, że eksplozja będzie z łatwością widoczna w świetle dziennym^[4].
	25 tys.	Mars osiągnie szczyt ocieplenia północnej półkuli podczas około 50.000-letniej precesji w peryhelium w swoim cyklu Milankovicia, co może spowodować zmniejszenie się północnej czapy polarnej Marsa^[5].
	36 tys.	Czerwony karzeł Ross 248 znajdzie się w odległości 3,024 roku świetlnego od Ziemi, stając się najbliższą Słońcu gwiazdą^[6]. Około 8 tys. lat później oddali się na tyle, że najbliższą gwiazdą zostanie Alfa Centauri, a później Gliese 445^[6] (linia czasu).
	50 tys.	Interglacjał dobiegnie końca i nastąpi kolejna epoka lodowa (przyjmując, że antropogeniczne globalne ocieplenie tylko w niewielkim stopniu wpłynie na klimat)^[7].
	50 tys.	W wyniku erozji wodospad Niagara przesunie się o pozostałe 32 km w kierunku jeziora Erie i przestanie istnieć^[8].
	50 tys.	Siła pływowa od Księżyca sprawi, że ruch obrotowy Ziemi spowolni i jedna doba będzie trwała o sekundę dłużej. Jeśli nie zmieni się definicja sekundy, to sekunda przestępna będzie musiała być dodawana codziennie^[9].
	100 tys.	Ruch własny gwiazd po sferze niebieskiej spowoduje, że dzisiejsze gwiazdozbiory staną się nierozpoznawalne^[10].
	100 tys.^[a]	Do tego czasu hiperolbrzym VY Canis Majoris prawdopodobnie wybuchnie jako hipernowa^[11].
	100 tys.^[a]	Na Ziemi prawdopodobnie nastąpi erupcja superwulkaniczna, w wyniku której na powierzchnię wydostanie się 400 km³ magmy^[12].
	250 tys.	Lōʻihi, najmłodszy wulkan na Grzbiecie Hawajskim, wyłoni się na powierzchnię oceanu, stając się nową wyspą wulkaniczną^[13].
	500 tys.^[a]	Do tego czasu w Ziemię prawdopodobnie uderzy meteoryt o średnicy około 1 km^[14], powodując katastrofę kosmiczną.
	1 mln^[a]	Na Ziemi prawdopodobnie nastąpi erupcja superwulkaniczna, w wyniku której na powierzchnię wydostanie się 3200 km³ magmy. Będzie ona porównywalna z erupcją superwulkanu Toba 75 tys. lat temu, w kalderze, którego powstało jezioro Toba^[12].
	1 mln^[a]	Najdłuższy szacunkowy czas, po którym czerwony nadolbrzym Betelgeza wybuchnie jako supernowa. Eksplozja ma być dobrze widoczna w świetle dziennym^[15]^[16].
	1,4 mln	Gliese 710 znajdzie się w odległości 1,1 roku świetlnego od Słońca, potencjalnie powodując perturbacje w Obłoku Oorta i zwiększając prawdopodobieństwo zderzenia komety z jedną z wewnętrznych planet Układu Słonecznego^[17].
	8 mln	Fobos znajdzie się w odległości 7 tys. km od Marsa, przekraczając granicę Roche’a, po czym zostanie rozerwany przez siły pływowe planety, formując pierścień. Odłamki nadal będą zbliżać się do planety^[18].
	10 mln	Rozszerzający się Wielki Rów Wschodni zostanie zalany przez Morze Czerwone; powstanie nowy basen rozdzielający Afrykę^[19].
	11 mln	Pierścień odłamków dookoła Marsa pozostałych po rozpadzie Fobosa spadnie na powierzchnię planety^[18].
	50 mln	Zachodnie Wybrzeże Stanów Zjednoczonych zacznie subdukować do Rowu Aleuckiego^[20].
	50 mln	Afryka zderzy się z Eurazją, odcinając basen Morza Śródziemnego od wszechoceanu i tworząc nowy łańcuch górski podobny do Himalajów^[21].
	100 mln^[a]	Do tego czasu w Ziemię prawdopodobnie uderzy meteoryt o rozmiarach porównywalnych do tego, który spowodował wymieranie kredowe 65 mln lat temu^[22].
	230 mln	Czas na jaki można przewidzieć orbity planet, wyniki dalszych przewidywań są niewiarygodne. Tyle wynosi czas Lapunowa dla ruchu planet w Układzie Słonecznym^[23].
	240 mln	Układ Słoneczny powróci na obecną pozycję w galaktyce, po pokonaniu całości orbity dookoła centrum Drogi Mlecznej^[24].
	250 mln	Wszystkie ziemskie kontynenty mogą połączyć się w jeden superkontynent. Trzy możliwe ich konfiguracje nazwano Amazją, Novopangeą i Pangeą Proxima^[25]^[26].
	400–500 mln	Superkontynent (Amazja, Novopangea czy Pangea Proxima) prawdopodobnie ponownie się rozpadnie^[26].
	500–600 mln^[a]	W odległości 6500 lat świetlnych od Ziemi nastąpi rozbłysk gamma lub hiperenergetyczna supernowa. Z tej odległości promienie mogą wpłynąć na warstwę ozonową Ziemi i spowodować masowe wymieranie podobne do wymierania ordowickiego (jeżeli hipoteza o takim jego powodzie jest prawdziwa). Jednakże wyzwolone promieniowanie gamma musiałoby być skierowane dokładnie na Ziemię, aby móc wyrządzić jakiekolwiek szkody^[27].
	600 mln	Wzrost jasności Słońca przyspieszy proces wietrzenia skał na powierzchni Ziemi, w wyniku czego dwutlenek węgla będzie związywany w formie węglanów i zmniejszy się jego zawartość w atmosferze. Zaburzy to cykl węglanowo-krzemianowy. Z powodu parowania wody skały stwardnieją, co doprowadzi do spowolnienia i ostatecznie zatrzymania procesów tektonicznych. Bez wulkanów, które mogłyby wprowadzić węgiel z powrotem do atmosfery, poziom dwutlenku węgla spada^[28]. Ostatecznie spadnie na tyle nisko, że niemożliwa stanie się fotosynteza typu C₃, a wszystkie wykorzystujące ją rośliny (ok. 99% gatunków) zginą^[29].
	600 mln	Przyspieszenie pływowe odsunie Księżyc na tyle daleko od Ziemi, że całkowite zaćmienie Słońca stanie się niemożliwe^[30].
	800 mln	Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze stanie się tak niska, że niemożliwa stanie się także fotosynteza typu C₄. Zginą wszystkie gatunki roślin, przez co tlen ostatecznie zniknie z atmosfery^[29] i wszystkie organizmy wielokomórkowe wymrą^[31].
	1 mld	Jasność Słońca wzrośnie o 10% w porównaniu do dzisiejszej, sprawiając, że średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 47 °C. Wyparują oceany^[32]; niewielkie ilości wody mogą pozostać na biegunach, pozwalając na istnienie prostego życia^[33].
	1,3 mld	Z powodu braku dwutlenku węgla wyginą eukarionty. Jedynym przejawem życia na Ziemi pozostaną prokarionty^[31].
	1,5–1,6 mld	Rosnąca jasność Słońca sprawi, że jego ekosfera przesunie się w kierunku rubieży Układu Słonecznego^[31]. Z drugiej strony, wraz ze wzrostem poziomu dwutlenku węgla w atmosferze Marsa, temperatura na jego powierzchni zbliży się do tej na Ziemi w czasie epoki lodowej^[34].
	2,3 mld	Nastąpi zestalenie się zewnętrznego jądra Ziemi, zakładając, że jądro wewnętrzne będzie nadal rozszerzało się w tempie 1 mm rocznie^[35]^[36]. Bez płynnego jądra zewnętrznego ziemskie pole magnetyczne zaniknie^[37].
	2,8 mld	Średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 147 °C. Życie, już wcześniej zredukowane do kolonii organizmów jednokomórkowych w izolowanych środowiskach typu wysoko położonych jezior lub podziemnych jaskiń, zupełnie zginie^[28]^[38]. Istnieje szansa około 1:100 000, że Ziemia zostanie wyrzucona w przestrzeń międzygwiezdną w wyniku bliskiego przelotu gwiazdy w pobliżu Słońca, i około 1:3 000 000, że wejdzie następnie na orbitę innej gwiazdy. Gdyby to się stało, życie mogłoby przetrwać znacznie dłużej.
	3 mld	Środek przedziału czasu oszacowania, kiedy oddalanie się Księżyca od Ziemi spowoduje spadek stabilizującego oddziaływania satelity na nachylenie jej ekliptyki. Skutkiem powyższego będą chaotyczne i skrajne zmiany położenia biegunów Ziemi^[39].
	3,3 mld	Jednoprocentowa szansa na to, że orbita Merkurego stanie się tak wydłużona, by planeta mogła zderzyć się z Wenus, co wprowadzi niestabilność środkowych obszarów Układu Słonecznego i może prowadzić do kolizji innych planet z Ziemią^[40].
	3,5 mld	Warunki na powierzchni Ziemi przypominać będą te panujące aktualnie na Wenus^[41].
	3,6 mld	Księżyc Neptuna, Tryton, przedostanie się przez granicę Roche’a, prawdopodobnie tworząc w wyniku rozerwania przez siły pływowe układ pierścieni planetarnych^[42].
	4 mld	Środek przedziału czasu oszacowania, kiedy Galaktyka Andromedy zderzy się z Drogą Mleczną, co doprowadzi do powstania nowej galaktyki, nazwanej Milkomedą^[43].
	5,4 mld	Po wyczerpaniu paliwa wodorowego w jądrze Słońce opuści ciąg główny i zacznie ewoluować do postaci czerwonego olbrzyma^[32].
	7,5 mld	Ziemia i Księżyc mogą wejść z rozszerzającym się Słońcem w sytuację, w której są do siebie zawsze zwrócone tą samą stroną (obrót synchroniczny)^[44].
	7,9 mld	Słońce osiągnie szczyt gałęzi czerwonego olbrzyma na diagramie Hertzsprunga-Russella, mając promień 256 razy większy niż obecnie^[32]. Rosnąc, może pochłonąć lub doprowadzić do rozpadu Merkurego, Wenus i Ziemi^[45]. Dodatkowo, temperatura powierzchni Tytana (księżyc Saturna) może wzrosnąć do poziomu, przy którym będzie mogło przetrwać na nim życie^[46].
	8 mld	Słońce stanie się węglowo-tlenowym białym karłem o masie wynoszącej ok. 54,05% dzisiejszej^[b]^[47]^[32]^[48].
	20 mld	Nastąpi koniec Wszechświata według koncepcji Wielkiego Rozdarcia^[49], jeśli w równaniu stanu ciemnej energii $w=-1,5.$ Obserwacje szybkości ruchu gromad galaktyk przeprowadzone przez teleskop kosmiczny Chandra sugerują, że tak nie jest^[50].
	50 mld	Zakładając, że przetrwają ekspansję Słońca, Ziemia i Księżyc wejdą w podwójny obrót synchroniczny – z obydwu ciał będzie widać zawsze tę samą stronę drugiego^[51]^[52]. Następnie siły pływowe Słońca, zmniejszając moment pędu systemu, doprowadzą do zwiększenia szybkości obrotu Ziemi i zmniejszenia się promienia orbity Księżyca^[53].
	100 mld	W wyniku rozszerzania się Wszechświata wszystkie galaktyki poza Grupą Lokalną znikną za horyzontem cząstek, opuszczając widzialny Wszechświat^[54].
	150 mld	Mikrofalowe promieniowanie tła ochłodzi się z 2,7 do 0,3 K, stając się praktycznie niewykrywalne za pomocą dzisiejszych technik^[55].
	450 mld	Środek przedziału czasu oszacowania, kiedy Grupa Lokalna Galaktyk, do której należy Droga Mleczna^[56], połączy się w jedną galaktykę^[57].
	800 mld	Oczekiwany czas, kiedy wspólna emisja światła gwiazd z połączonych galaktyk Drogi Mlecznej i Andromedy zacznie maleć, gdy jasne błękitne karły wykorzystają swoje zapasy helu^[58].
	10¹² (1 bln)	Niskie oszacowanie czasu, kiedy powstawanie gwiazd ustanie, na skutek wyczerpania się zasobów gazu w obłokach molekularnych^[59]. Rozszerzanie się Wszechświata zwiększy długość fal mikrofalowego promieniowania tła 10²⁹ razy (przy założeniu, że gęstość ciemnej energii jest stała); przekraczając długość odległości do horyzontu cząstek to promieniowanie, stanowiące dowód Wielkiego Wybuchu, staje się niewykrywalne. Sam fakt ekspansji Wszechświata może pozostać możliwy do ustalenia poprzez obserwacje gwiazd hiperprędkościowych^[60].
	3×10¹³ (30 bln)	Słońce (będące wtedy czarnym karłem) przeleci w pobliżu innej gwiazdy. Takie bliskie spotkania mogą spowodować zmianę orbit okrążających gwiazdy planet, być może nawet wyrzucając je w przestrzeń międzygwiazdową^[61]^[62].
	10¹⁴ (100 bln)	Wysokie oszacowanie czasu, kiedy powstawanie gwiazd zamiera^[59]. Bez wodoru, z którego mogłyby powstawać nowe gwiazdy, wszystkie istniejące wyczerpują swoje paliwo i giną^[63].
	1,1–1,2×10¹⁴ (110–120 bln)	Przybliżony czas, kiedy wszystkie gwiazdy wyczerpią paliwo (maksymalny czas życia czerwonych karłów o niskiej masie to 10–20 bilionów lat)^[57]. Jedynymi pozostałymi obiektami o masie gwiazdowej staną się gwiazdy zdegenerowane (białe karły, gwiazdy neutronowe i czarne dziury) oraz brązowe karły^[64]. W zderzeniach brązowych karłów będzie powstawać marginalna liczba czerwonych karłów; średnio w galaktyce będzie ich obecne najwyżej kilkadziesiąt. Zderzenia zdegenerowanych gwiazd spowodują rzadkie supernowe^[57].
	10¹⁵ (1 bld)	Bliskie spotkania gwiazd wyrzucą z orbit wszystkie planety Układu Słonecznego^[62]. Słońce osiągnie temperaturę pięciu stopni powyżej zera bezwzględnego^[65] (–268,15 °C).
	10¹⁹–10²⁰	90–99% brązowych karłów i gwiazd zdegenerowanych zostanie wyrzuconych z galaktyk w wyniku bliskich przejść masywniejszych obiektów^[66]^[67].
	10²⁰	Ziemia zderzy się ze Słońcem, gdy jej orbita zacieśni się w wyniku utraty energii w postaci fal grawitacyjnych^[68] (pod warunkiem że Ziemia nie zostanie wcześniej pochłonięta przez Słońce w fazie czerwonego olbrzyma za kilka miliardów lat^[69]^[70] ani wyrzucona z orbity podczas bliskiego przejścia innej gwiazdy^[68]).
	10³⁰	Gwiazdy niewyrzucone wcześniej z galaktyk wpadną do supermasywnych czarnych dziur w ich centrach. Do tego czasu układy gwiazd podwójnych połączą się, a planety spadną na swoje gwiazdy (w wyniku promieniowania grawitacyjnego ich orbity się zacieśnią). We Wszechświecie pozostaną tylko pojedyncze obiekty – gwiazdy zdegenerowane, brązowe karły, wyrzucone z orbit planety i czarne dziury^[57].
	2×10³⁶	Wszystkie nukleony w widzialnym Wszechświecie rozpadną się, jeśli protony się rozpadają, a ich czas półtrwania przyjmie najmniejszą możliwą wartość (8,2×10³³ lat)^[c]^[71]^[72].
	3×10⁴³	Wszystkie nukleony w widzialnym Wszechświecie rozpadną się, jeśli protony się rozpadają, a ich czas półtrwania przyjmie największą możliwą wartość (10⁴¹ lat^[57])^[c]^[72]. Jeśli protony się rozpadają, czarne dziury pozostaną jedynymi obiektami we Wszechświecie^[63]^[57].
	10⁶⁵	Jeśli protony się nie rozpadają, zjawisko tunelowe sprawi, że atomy i molekuły sztywnych obiektów (np. skał) zmienią swoje ułożenie. Cała materia znajdzie się w stanie ciekłym^[68].
	5.8×10⁶⁸	Gwiazdowa czarna dziura o masie trzech mas Słońca powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga^[73].
	1,9×10⁹⁸	NGC 4889, jedna z największych czarnych dziur o masie 21 miliardów mas Słońca, powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga^[73].
	1,7×10¹⁰⁶	Supermasywna czarna dziura o masie 20 bilionów mas Słońca powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga^[73]. Jeżeli protony się rozpadają, cała materia rozpadnie się na cząstki elementarne. Zbliża się śmierć cieplna Wszechświata^[63]^[57].
	10²⁰⁰	Szacowany maksymalny czas, kiedy cała materia rozpadnie się na cząstki elementarne nawet wtedy, gdy nie zachodzi standardowy rozpad protonu: poprzez procesy łamiące zasadę zachowania liczby barionowej, wirtualne czarne dziury, sfalerony i inne^[57].
	10¹⁵⁰⁰	Szacowany czas, po którym cała materia przyjmie postać żelaza-56^[68], zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu.
	10^10²⁶^[d]	Niskie oszacowanie czasu, kiedy cała materia zapadnie się w czarne dziury, zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu^[68].
	10^10⁵⁰	Szacowany czas, po którym w próżni w wyniku spontanicznego spadku entropii pojawi się mózg Boltzmanna^[74].
	10^10⁷⁶	Wysokie oszacowanie czasu, kiedy cała materia zapadnie się w czarne dziury, zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu^[68].
	10^10¹²⁰	Wysokie oszacowanie czasu potrzebnego, aby nastąpiła śmierć cieplna Wszechświata^[74].
	10^{10^10⁵⁶}	Szacowany czas, po którym losowe fluktuacje kwantowe wygenerują nowy Wielki Wybuch^[75].

Wydarzenia astronomiczne

Poniżej wypisane są wyjątkowo rzadkie wydarzenia astronomiczne od początku 11. tysiąclecia naszej ery (rok 10 000).

Lat od dziś	Dokładna data	Wydarzenie
ok. 8 tys.	–	W wyniku precesji osi Ziemi Gwiazdą Polarną stanie się Deneb^[76].
8638 lat 278 dni	20 sierpnia 10 663	Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy^[77].
8696	10 720	Merkury i Wenus jednocześnie przetną płaszczyznę ekliptyki^[77].
9243 lata 284 dni	25 sierpnia 11 268	Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy^[77].
9550 lat 105 dni	28 lutego 11 575	Nastąpi obrączkowe zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy^[77].
ok. 10 tys.	–	Kalendarz gregoriański będzie opóźniony o około 10 dni w stosunku do pozycji Słońca na niebie^[78].
11 400 lat 306 dni	17 września 13 425	Nastąpi jednoczesne przejście Wenus i Merkurego na tle tarczy Słońca^[77].
ok. 13 tys.	–	W wyniku precesji osi Ziemi Gwiazdą Polarną stanie się Wega^[79].
13 207 lat 142 dni	5 kwietnia 15 232	Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca i przejście Wenus na tle jego tarczy^[77].
13 765 lat 156 dni	20 kwietnia 15 790	Nastąpi obrączkowe zaćmienie Słońca i tranzyt Merkurego^[77].
18 850	20 874	Księżycowy kalendarz muzułmański i słoneczny kalendarz gregoriański będą wskazywać taki sam rok. Następnie krótszy kalendarz muzułmański powoli wyprzedzi gregoriański^[80].
ok. 27 tys.	–	Ekscentryczność orbity Ziemi osiągnie minimalną wartość 0,00236 (obecnie wynosi 0,01671)^[81].
36 147 lat 321 dni	październik 38 172	Nastąpi przejście Urana na tle tarczy Słońca widziane z Neptuna, najrzadsze ze wszystkich możliwych przejść astronomicznych w Układzie Słonecznym^[e].
46 876 lat 106 dni	1 marca 48 901	Różnica między kalendarzem juliańskim (365,25 dnia) a gregoriańskim (365,2425 dnia) wyniesie dokładnie rok^[f].
65 149	67 173	Merkury i Wenus jednocześnie przetną płaszczyznę ekliptyki^[77].
67 138 lat 253 dni	26 lipca 69 163	Nastąpi jednoczesne przejście Wenus i Merkurego na tle tarczy Słońca^[77].
222 483 lata 133 dni	27–28 marca 224 508	27 marca Wenus, a 28 marca Merkury przejdą na tle tarczy Słońca^[77].
569 717	571 741	Z Marsa będzie widoczne jednoczesne przejście Wenus i Ziemi na tle tarczy Słońca^[77].

Statki kosmiczne i eksploracja kosmosu

Obecnie (stan na 2014) pięć statków kosmicznych – Voyager 1 i 2, Pioneer 10 i 11 oraz New Horizons – znajduje się na trajektoriach, które umożliwią im wydostanie się na zewnątrz Układu Słonecznego i w przestrzeń międzygwiazdową. Jeżeli nie nastąpi kolizja (co jest bardzo mało prawdopodobne), ich lot będzie trwał w nieskończoność^[82].

	Lat od dziś (szacunkowo)	Wydarzenie
	10 tys.	Pioneer 10 przeleci w odległości 3,8 roku świetlnego od Gwiazdy Barnarda^[82].
	25 tys.	Wiadomość Arecibo, wysłana drogą radiową 16 listopada 1974, dotrze do celu – gromady Herkulesa (Messier 13)^[83].
	32 tys.	Pioneer 10 przeleci w odległości 3 lat świetlnych od gwiazdy Ross 248^[84]^[85].
	40 tys.	Voyager 1 przeleci w odległości 1,6 roku świetlnego od Gliese 445, gwiazdy w gwiazdozbiorze Żyrafy^[86].
	50 tys.	Kosmiczna kapsuła czasu KEO, jeśli zostanie wystrzelona, powróci na Ziemię^[87].
	296 tys.	Voyager 2 przeleci w odległości 4,3 roku świetlnego od Syriusza, najjaśniejszej gwiazdy widocznej na niebie^[86].
	2 mln	Pioneer 10 przeleci w pobliżu Aldebarana^[88].
	4 mln	Pioneer 11 przeleci w pobliżu jednej z gwiazd w gwiazdozbiorze Orła^[88].

Nauka, technika i kultura

	Lat od dziś	Wydarzenie
	8734 lata 312 dni	W środę 23 września 10 759 roku dziewięciotysięcznoletnia umowa na wynajem browaru St. James’s Gate Brewery produkującego piwo Guinness, podpisana przez Arthura Guinnessa w 1759, dobiegnie końca^[89]^[90].
	10 tys.	Oczekiwany czas trwania kilku z projektów Long Now Foundation, w tym zegar Clock of the Long Now mający działać przez 10 tys. lat, mający na celu ocalenie ginących języków Rosetta Project oraz zakłady na temat przyszłości w postaci Long Bet Project^[91].
	292 277 024 572 lata 20 dni	O godzinie 15:30:08 UTC w niedzielę 4 grudnia 292 277 026 596 roku czas uniksowy przekroczy maksymalną wartość możliwą do zapisania w 64-bitowej liczbie całkowitej ze znakiem^[92].

Uwagi

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g W tabeli podano czas, do kiedy dane wydarzenie najprawdopodobniej już się odbędzie. Może ono jednak nastąpić w dowolnym momencie od dnia dzisiejszego.
↑ Na bazie Kalirai i in., s. 16.
↑ ^a ^b Około 264 okresów półtrwania. Tyson i in. wykorzystują w obliczeniach inną ich długość.
↑ 10^10²⁶ to jedynka ze stoma kwadrylionami zer (10²⁶). Choć podane w latach, ta i kolejne wartości nie zmieniłyby się niezależnie od tego, jakie konwencjonalne jednostki czasu zostałyby użyte, zarówno nanosekundy, jak i długości ewolucji gwiazd.
↑ Policzone przy użyciu programu SOLEX. [dostęp 2013-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-24)]., 2011-09-30.
↑ Policzone ręcznie na podstawie faktu, że różnica między kalendarzami wynosiła 10 dni w roku 1582 i rośnie o 3 dni co 400 lat.

Przypisy

↑ C.R. Nave: Second Law of Thermodynamics. Georgia State University(inne języki). [dostęp 2011-12-03]. (ang.).
↑ E. Komatsu et al. Seven-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Cosmological Interpretation. „The Astrophysical Journal Supplement Series”. 192 (2), 2011. DOI: 10.1088/0067-0049/192/2/18. Bibcode: 2011ApJS..192...19W. (ang.).
↑ M.M. Mengel M.M., A.A. Levermann A.A., Ice plug prevents irreversible discharge from East Antarctica, „Nature Climate Change”, 6, 2014, s. 451–455, DOI: 10.1038/nclimate2226, ISSN 1758-678X [dostęp 2016-05-12] (ang.).
↑ Hockey i inni, Public reaction to a v = -125 supernova, „Observatory”, 130 (1216), 1 czerwca 2010, ISSN 0029-7704 [dostęp 2018-10-29] (ang.).
↑ NorbertN. Schorghofer NorbertN., Temperature response of Mars to Milankovitch cycles, „Geophysical Research Letters”, 35 (18), 2008, DOI: 10.1029/2008gl034954, ISSN 0094-8276 [dostęp 2018-10-29] (ang.).
↑ ^a ^b R.A.J. Matthews. The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood. „The Royal Astronomical Society Quarterly Journal”. 35 (1), Spring 1994. Bibcode: 1994QJRAS..35....1M. (ang.).
↑ A. Berger, M.F. Loutre. Climate: An exceptionally long interglacial ahead?. „Science”. 297 (5585), s. 1287–1288, 2002. DOI: 10.1126/science.1076120. PMID: 12193773. (ang.).
↑ Niagara Falls Geology Facts & Figures. Niagara Parks(inne języki). [dostęp 2014-02-19]. (ang.).
↑ P. Kenneth Seidelmann. The Future of Time: UTC and the Leap Second. „arXiv eprint”, czerwiec 2011. arXiv:1106.3141. Bibcode: 2011arXiv1106.3141F. (ang.).
↑ Ken Tapping: The Unfixed Stars. National Research Council Canada, 2005. [dostęp 2010-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
↑ The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery. „The Astrophysical Journal”. 512 (1), 1999. DOI: 10.1086/306761. Bibcode: 1999ApJ...512..351M. (ang.).
↑ ^a ^b Super-eruptions: Global effects and future threats. The Geological Society. [dostęp 2012-05-25]. (ang.).
↑ Frequently Asked Questions. Hawaiʻi Volcanoes National Park, 2011. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
↑ Nick Bostrom. Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards. „Journal of Evolution and Technology”. 9 (1), marzec 2002. (ang.).
↑ Sharpest Views of Betelgeuse Reveal How Supergiant Stars Lose Mass. [w:] Press Releases [on-line]. European Southern Observatory, 29 lipca 2009. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
↑ Robert Nemiroff (MTU), Jerry Bonnell (USRA): Betelgeuse Resolved. [w:] Astronomy Picture of the Day(inne języki) [on-line]. 2009-08-05. [dostęp 2010-11-17]. (ang.).
↑ Vadim V. Bobylev. Searching for Stars Closely Encountering with the Solar System. „Astronomy Letters”. 36 (3), s. 220–226, marzec 2010. DOI: 10.1134/S1063773710030060. Bibcode: 2010AstL...36..220B. (ang.).
↑ ^a ^b B.K. Sharma. Theoretical Formulation of the Phobos, moon of Mars, rate of altitudinal loss. „eprint arXiv”, 2008. arXiv:0805.1454. (ang.).
↑ Haddok, Eitan: Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia’s Afar Depression. Scientific American, 29 września 2008. [dostęp 2010-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).
↑ Tom Garrison: Essentials of Oceanography. Wyd. 5. Brooks/Cole, 2009, s. 62. (ang.).
↑ Continents in Collision: Pangea Ultima. NASA, 2000. [dostęp 2010-12-29]. (ang.).
↑ Stephen A. Nelson: Meteorites, Impacts, and Mass Extinction. Tulane University. [dostęp 2011-01-13]. (ang.).
↑ Wayne B. Hayes. Is the Outer Solar System Chaotic?. „Nature Physics”. 3 (10), s. 689–691, 2007. DOI: 10.1038/nphys728. Bibcode: 2007NatPh...3..689H. (ang.).
↑ Stacy Leong: Period of the Sun’s Orbit Around the Galaxy (Cosmic Year). [w:] The Physics Factbook [on-line]. 2002. [dostęp 2007-04-02]. (ang.).
↑ Christopher R. Scotese: Pangea Ultima will form 250 million years in the Future. [w:] Paleomap Project [on-line]. [dostęp 2006-03-13]. (ang.).
↑ ^a ^b Caroline Williams, Ted Nield: Pangaea, the comeback. [w:] NewScientist [on-line]. 2007-10-20. [dostęp 2014-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-31)]. (ang.).
↑ Anne Minard: Gamma-Ray Burst Caused Mass Extinction?. National Geographic News, 2009. [dostęp 2012-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–08–26)]. (ang.).
↑ ^a ^b Jack T. O’Malley-James, Jane S. Greaves, John A. Raven, Charles S. Cockell. Swansong Biospheres: Refuges for life and novel microbial biospheres onterrestrial planets near the end of their habitable lifetimes. „International Journal of Astrobiology”. 12 (2), s. 99–112, April 2013. arxiv.org. DOI: 10.1017/S147355041200047X. arXiv:1210.5721v1. (ang.).
↑ ^a ^b Martin J.M.J. Heath Martin J.M.J., Laurance R.L.R. Doyle Laurance R.L.R., Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions, „arXiv”, 2009, DOI: 10.48550/arXiv.0912.2482, arXiv:0912.2482 (ang.).
↑ Questions Frequently Asked by the Public About Eclipses. NASA. [dostęp 2010-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-04)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c S. Franck, C. Bounama, W. von Bloh. Causes and timing of future biosphere extinction. „Biogeosciences Discussions”. 2 (6), s. 1665–1679, listopad 2005. Bibcode: 2005BGD.....2.1665F. [dostęp 2011-10-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d K.-P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant future of the Sun and Earth revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), s. 155–163, 1 maja, 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode: 2008MNRAS.386..155S. (ang.).
↑ Planetary habitability on astronomical time scales. W: Donald E. Brownlee: Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth. Cambridge University Press, 2010. ISBN 0-521-11294-X. (ang.).
↑ Jeffrey Stuart Kargel: Mars: A Warmer, Wetter Planet. Springer, 2004, s. 509. ISBN 1-85233-568-8. (ang.).
↑ Lauren Waszek, Jessica Irving, Arwen Deuss. Reconciling the Hemispherical Structure of Earth’s Inner Core With its Super-Rotation. „Nature Geoscience”. 4, s. 264–267, 20 lutego 2011. DOI: 10.1038/ngeo1083. Bibcode: 2011NatGe...4..264W. (ang.).
↑ W.F. McDonough. Compositional Model for the Earth’s Core. „Treatise on Geochemistry”. 2, s. 547–568, 2004. DOI: 10.1016/B0-08-043751-6/02015-6. Bibcode: 2003TrGeo...2..547M. (ang.).
↑ J.G. Luhmann, R.E. Johnson, M.H.G. Zhang. Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O⁺ pickup ions. „Geophysical Research Letters”. 19 (21), s. 2151–2154, 1992. DOI: 10.1029/92GL02485. Bibcode: 1992GeoRL..19.2151L. (ang.).
↑ Long-term astrophysicial processes. W: Fred C. Adams: Global Catastrophic Risks. Oxford University Press, 2008, s. 33–47. (ang.).
↑ O. Neron de Surgey, J. Laskar. On the Long Term Evolution of the Spin of the Earth. „Astronomie et Systemes Dynamiques, Bureau des Longitudes”. 318, s. 975–989, 1997. Bibcode: 1997A%26A...318..975N. (ang.).
↑ Study: Earth May Collide With Another Planet. Fox News, 11 czerwca, 2009. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–04–15)]. (ang.).
↑ Jeff Hecht: Science: Fiery Future for Planet Earth. [w:] New Scientist [on-line]. 2 kwietnia 1994. [dostęp 2014-02-19]. (ang.).
↑ C.F. Chyba, D.G. Jankowski, P.D. Nicholson. Tidal Evolution in the Neptune-Triton System. „Astronomy & Astrophysics”. 219, 1989. Bibcode: 1989A&A...219L..23C. (ang.).
↑ J.T. Cox, Abraham Loeb. The Collision Between The Milky Way And Andromeda. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2007. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x. Bibcode: 2008MNRAS.tmp..333C. (ang.).
↑ Jeffrey StuartJ.S. Kargel Jeffrey StuartJ.S., Mars: A Warmer, Wetter Planet, Springer, 2004 (ang.).
↑ K.R. Rybicki, C. Denis. On the Final Destiny of the Earth and the Solar System. „Icarus”. 151 (1), s. 130–137, 2001. DOI: 10.1006/icar.2001.6591. Bibcode: 2001Icar..151..130R. (ang.).
↑ Ralph D. Lorenz, Jonathan I. Lunine, Christopher P. McKay. Titan under a red giant sun: A new kind of „habitable” moon. „Geophysical Research Letters”. 24 (22), s. 2905–2908, 1997. DOI: 10.1029/97GL52843. PMID: 11542268. Bibcode: 1997GeoRL..24.2905L. [dostęp 2008-03-21]. (ang.).
↑ Balick, Bruce (Department of Astronomy, University of Washington): Planetary Nebulae and the Future of the Solar System. [w:] Personal web site [on-line]. [dostęp 2006-06-23]. (ang.).
↑ Jasonjot S. Kalirai, Brad M.S. Hansen, Daniel D. Kelson, David B. Reitzel i inni. The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End. „The Astrophysical Journal”. 676 (1), s. 594–609, marzec 2008. DOI: 10.1086/527028. Bibcode: 2008ApJ...676..594K. (ang.).
↑ Universe May End in a Big Rip. [w:] CERN Courier(inne języki) [on-line]. 1 maja 2003. [dostęp 2011-07-22]. (ang.).
↑ A.A. Vikhlinin A.A. i inni, Chandra Cluster Cosmology Project III: Cosmological Parameter Constraints, „The Astrophysical Journal”, 2, 692, 2009, DOI: 10.1088/0004-637X/692/2/1060, Bibcode: 2009ApJ...692.1060V (ang.).
↑ C.D. Murray, S.F. Dermott: Solar System Dynamics. Cambridge University Press, 1999, s. 184. ISBN 0-521-57295-9. (ang.).
↑ Terence Dickinson: From the Big Bang to Planet X. Camden East, Ontario: Camden House(inne języki), 1993, s. 79–81. ISBN 0-921820-71-2. (ang.).
↑ Robin M.R.M. Canup Robin M.R.M., KevinK. Righter KevinK., Origin of the Earth and Moon, t. 30, University of Arizona Press, 2000, s. 176–177 (ang.).
↑ J.R. Minkel: A.D. 100 Billion: Big Bang Goes Bye-Bye. [w:] Scientific American [on-line]. 2007. [dostęp 2011-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).
↑ Marcus Chown: Afterglow of Creation. University Science Books, 1996, s. 210. (ang.).
↑ The Local Group of Galaxies. [w:] University of Arizona [on-line]. Students for the Exploration and Development of Space. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Adams i Laughlin 1997 ↓.
↑ F.C. Adams, G.J.M. Graves, G. Laughlin. Gravitational Collapse: From Massive Stars to Planets. / First Astrophysics meeting of the Observatorio Astronomico Nacional. / A meeting to celebrate Peter Bodenheimer for his outstanding contributions to Astrophysics. „Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias)”. 22, s. 46–49, grudzień 2004. Bibcode: 2004RMxAC..22...46A. (ang.).
↑ ^a ^b Adams i Laughlin 1997 ↓, §IID.
↑ Abraham Loeb. Cosmology with Hypervelocity Stars. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2011 (4), kwiecień 2011. DOI: 10.1088/1475-7516/2011/04/023. arXiv:1102.0007. (ang.).
↑ Roger John Tayler: Galaxies, Structure and Evolution. Wyd. 2. Cambridge University Press, 1993, s. 92. ISBN 0-521-36710-7. (ang.).
↑ ^a ^b Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIF, Table I.
↑ ^a ^b ^c Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999. ISBN 0-684-85422-8. (ang.).
↑ Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIE.
↑ John D. Barrow, Frank J. Tipler: The Anthropic Cosmological Principle. foreword by John A. Wheeler. Oxford: Oxford University Press, 19 maja 1988. LC 87-28148. ISBN 978-0-19-282147-8. (ang.).
↑ Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIA.
↑ Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999, s. 85–87. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Freeman J.F.J. Dyson Freeman J.F.J., Time Without End: Physics and Biology in an Open Universe, „Reviews of Modern Physics”, 3, 51, 1979, DOI: 10.1103/RevModPhys.51.447, Bibcode: 1979RvMP...51..447D [dostęp 2008-07-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-01] (ang.).
↑ K.P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant Future of the Sun and Earth Revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode: 2008MNRAS.386..155S. (ang.).
↑ I.J. Sackmann, A.J. Boothroyd, K.E. Kraemer. Our Sun. III. Present and Future. „Astrophysical Journal”. 418, 1993. DOI: 10.1086/173407. Bibcode: 1993ApJ...418..457S. (ang.).
↑ Nishino, H. et al. (Super-K Collaboration). Search for Proton Decay via p⁺ → e⁺π⁰ and p⁺ → μ⁺π⁰ in a Large Water Cherenkov Detector. „Physical Review Letters(inne języki)”. 102 (14), s. 141801, 2009. DOI: 10.1103/PhysRevLett.102.141801. Bibcode: 2009PhRvL.102n1801N. (ang.).
↑ ^a ^b Neil de Grasse Tyson, Charles Tsun-Chu Liu, Robert Irion: One Universe: At Home in the Cosmos. Joseph Henry Press, 2000. ISBN 978-0-309-06488-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Don N. Page. Particle Emission Rates From a Black Hole: Massless Particles From an Uncharged, Nonrotating Hole. „Physical Review D”. 13, s. 198–206, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevD.13.198. Bibcode: 1976PhRvD..13..198P. (ang.).
↑ ^a ^b Linde, Andrei. Sinks in the Landscape, Boltzmann Brains and the Cosmological Constant Problem. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2007 (01), 2007. DOI: 10.1088/1475-7516/2007/01/022. Bibcode: 2007JCAP...01..022L. [dostęp 2009-06-26]. (ang.).
↑ Dark Energy and Life’s Ultimate Future. W: Rüdiger Vaas: The Future of Life and the Future of our Civilization. Springer, 2006, s. 231–247. (ang.).
↑ Deneb. University of Illinois, 2009. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J. Meeus, A. Vitagliano. Simultaneous Transits. „Journal of the British Astronomical Association”. 114 (3), 2004. [dostęp 2011-09-07]. [zarchiwizowane z adresu 2014-03-09]. (ang.).
↑ K.M. Borkowski. The Tropical Calendar and Solar Year. „J. Royal Astronomical Soc. of Canada”. 85 (3), s. 121–130, 1991. Bibcode: 1991JRASC..85..121B. (ang.).
↑ Why is Polaris the North Star?. NASA. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).
↑ Astronomy Answers: Modern Calendars. University of Utrecht, 2010. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).
↑ J. Laskar et al., “Orbital, Precessional, and Insolation Quantities for the Earth From −20 Myr to +10 Myr”, Astronomy and Astrophysics 270 (1993) 522–533. Data for 0 to +10 Myr every 1000 years since J2000 from Astronomical solutions for Earth paleoclimates by Laskar, et al.
↑ ^a ^b Hurtling Through the Void. Time Magazine, 1983-06-20. [dostęp 2011-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-17)]. (ang.).
↑ Cornell News: “It’s the 25th Anniversary of Earth’s First (and only) Attempt to Phone E.T.” Nov. 12, 1999. [dostęp 2008-03-29]. (ang.).
↑ Pioneer 10 Spacecraft Nears 25TH Anniversary, End of Mission. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).
↑ SPACE FLIGHT 2003 -- United States Space Activities. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).
↑ ^a ^b Voyager: The Interstellar Mission. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
↑ KEO’s Technical Feasibility. 1997. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-22)]. (ang.).
↑ ^a ^b The Pioneer Missions. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
↑ Debbie Fabb: Last Orders for Guinness?. BBC, 2007-11-23. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).
↑ Jones-Knowles-Ritchie (2009-09-23). Guinness 250: a Remarkable Anniversary. [dostęp 2011-10-01].
↑ The Long Now Foundation. The Long Now Foundation, 2011. [dostęp 2011-09-21]. (ang.).
↑ Ashutosh Saxena, Sanjay Rawat: IDRBT Working Paper No. 9. Institute for Development and Research in Banking Technology. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).

Bibliografia

Fred C.F.C. Adams Fred C.F.C., GregoryG. Laughlin GregoryG., A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects, „Reviews of Modern Physics”, 69 (2), 1997, s. 337–372, DOI: 10.1103/RevModPhys.69.337, Bibcode: 1997RvMP...69..337A (ang.).

[prob-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g W tabeli podano czas, do kiedy dane wydarzenie najprawdopodobniej już się odbędzie. Może ono jednak nastąpić w dowolnym momencie od dnia dzisiejszego.

[dwarf-48] Na bazie Kalirai i in., s. 16.

[half-life-73] Około 264 okresów półtrwania. Tyson i in. wykorzystują w obliczeniach inną ich długość.

[big_number2-77] 10^10²⁶ to jedynka ze stoma kwadrylionami zer (10²⁶). Choć podane w latach, ta i kolejne wartości nie zmieniłyby się niezależnie od tego, jakie konwencjonalne jednostki czasu zostałyby użyte, zarówno nanosekundy, jak i długości ewolucji gwiazd.

[chemistry.unina-solex-86] Policzone przy użyciu programu SOLEX. [dostęp 2013-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-24)]., 2011-09-30.

[bluewaterarts-87] Policzone ręcznie na podstawie faktu, że różnica między kalendarzami wynosiła 10 dni w roku 1582 i rośnie o 3 dni co 400 lat.

[Second_Law_of_Thermodynamics-1] C.R. Nave: Second Law of Thermodynamics. Georgia State University(inne języki). [dostęp 2011-12-03]. (ang.).

[Komatsu_E_et_al2011-2] E. Komatsu et al. Seven-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Cosmological Interpretation. „The Astrophysical Journal Supplement Series”. 192 (2), 2011. DOI: 10.1088/0067-0049/192/2/18. Bibcode: 2011ApJS..192...19W. (ang.).

[3] M.M. Mengel M.M., A.A. Levermann A.A., Ice plug prevents irreversible discharge from East Antarctica, „Nature Climate Change”, 6, 2014, s. 451–455, DOI: 10.1038/nclimate2226, ISSN 1758-678X [dostęp 2016-05-12] (ang.).

[4] Hockey i inni, Public reaction to a v = -125 supernova, „Observatory”, 130 (1216), 1 czerwca 2010, ISSN 0029-7704 [dostęp 2018-10-29] (ang.).

[5] NorbertN. Schorghofer NorbertN., Temperature response of Mars to Milankovitch cycles, „Geophysical Research Letters”, 35 (18), 2008, DOI: 10.1029/2008gl034954, ISSN 0094-8276 [dostęp 2018-10-29] (ang.).

[Matthews1993-6] R.A.J. Matthews. The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood. „The Royal Astronomical Society Quarterly Journal”. 35 (1), Spring 1994. Bibcode: 1994QJRAS..35....1M. (ang.).

[Berger2002-7] A. Berger, M.F. Loutre. Climate: An exceptionally long interglacial ahead?. „Science”. 297 (5585), s. 1287–1288, 2002. DOI: 10.1126/science.1076120. PMID: 12193773. (ang.).

[Niagara_Falls_Geology_Facts-8] Niagara Falls Geology Facts & Figures. Niagara Parks(inne języki). [dostęp 2014-02-19]. (ang.).

[arxiv1106_3141-9] P. Kenneth Seidelmann. The Future of Time: UTC and the Leap Second. „arXiv eprint”, czerwiec 2011. arXiv:1106.3141. Bibcode: 2011arXiv1106.3141F. (ang.).

[Tapping_Ken2005-10] Ken Tapping: The Unfixed Stars. National Research Council Canada, 2005. [dostęp 2010-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).

[doi10.1086/306761-12] The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery. „The Astrophysical Journal”. 512 (1), 1999. DOI: 10.1086/306761. Bibcode: 1999ApJ...512..351M. (ang.).

[toba-13] Super-eruptions: Global effects and future threats. The Geological Society. [dostęp 2012-05-25]. (ang.).

[Frequently_Asked_Questions-14] Frequently Asked Questions. Hawaiʻi Volcanoes National Park, 2011. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).

[types-15] Nick Bostrom. Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards. „Journal of Evolution and Technology”. 9 (1), marzec 2002. (ang.).

[Sharpest_Views_of_Betelgeuse-16] Sharpest Views of Betelgeuse Reveal How Supergiant Stars Lose Mass. [w:] Press Releases [on-line]. European Southern Observatory, 29 lipca 2009. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).

[Nemiroff_Robert_MTU_Bonnell2009-17] Robert Nemiroff (MTU), Jerry Bonnell (USRA): Betelgeuse Resolved. [w:] Astronomy Picture of the Day(inne języki) [on-line]. 2009-08-05. [dostęp 2010-11-17]. (ang.).

[doi10.1134/S1063773710030060-s220-226-18] Vadim V. Bobylev. Searching for Stars Closely Encountering with the Solar System. „Astronomy Letters”. 36 (3), s. 220–226, marzec 2010. DOI: 10.1134/S1063773710030060. Bibcode: 2010AstL...36..220B. (ang.).

[Sharma_B_K2008-19] B.K. Sharma. Theoretical Formulation of the Phobos, moon of Mars, rate of altitudinal loss. „eprint arXiv”, 2008. arXiv:0805.1454. (ang.).

[Haddok_Eitan2008-20] Haddok, Eitan: Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia’s Afar Depression. Scientific American, 29 września 2008. [dostęp 2010-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).

[Garrison_Tom2009-s62-21] Tom Garrison: Essentials of Oceanography. Wyd. 5. Brooks/Cole, 2009, s. 62. (ang.).

[Continents_in_Collision_Pangea-22] Continents in Collision: Pangea Ultima. NASA, 2000. [dostęp 2010-12-29]. (ang.).

[Meteorites_Impacts_and_Mass-23] Stephen A. Nelson: Meteorites, Impacts, and Mass Extinction. Tulane University. [dostęp 2011-01-13]. (ang.).

[hayes07-24] Wayne B. Hayes. Is the Outer Solar System Chaotic?. „Nature Physics”. 3 (10), s. 689–691, 2007. DOI: 10.1038/nphys728. Bibcode: 2007NatPh...3..689H. (ang.).

[Leong2002-25] Stacy Leong: Period of the Sun’s Orbit Around the Galaxy (Cosmic Year). [w:] The Physics Factbook [on-line]. 2002. [dostęp 2007-04-02]. (ang.).

[scotese-26] Christopher R. Scotese: Pangea Ultima will form 250 million years in the Future. [w:] Paleomap Project [on-line]. [dostęp 2006-03-13]. (ang.).

[williams_nield-27] Caroline Williams, Ted Nield: Pangaea, the comeback. [w:] NewScientist [on-line]. 2007-10-20. [dostęp 2014-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-31)]. (ang.).

[natgeo-28] Anne Minard: Gamma-Ray Burst Caused Mass Extinction?. National Geographic News, 2009. [dostęp 2012-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–08–26)]. (ang.).

[swansong-29] Jack T. O’Malley-James, Jane S. Greaves, John A. Raven, Charles S. Cockell. Swansong Biospheres: Refuges for life and novel microbial biospheres onterrestrial planets near the end of their habitable lifetimes. „International Journal of Astrobiology”. 12 (2), s. 99–112, April 2013. arxiv.org. DOI: 10.1017/S147355041200047X. arXiv:1210.5721v1. (ang.).

[heath_doyle09-30] Martin J.M.J. Heath Martin J.M.J., Laurance R.L.R. Doyle Laurance R.L.R., Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions, „arXiv”, 2009, DOI: 10.48550/arXiv.0912.2482, arXiv:0912.2482 (ang.).

[Questions_Frequently_Asked-31] Questions Frequently Asked by the Public About Eclipses. NASA. [dostęp 2010-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-04)]. (ang.).

[bd2_6_1665-32] S. Franck, C. Bounama, W. von Bloh. Causes and timing of future biosphere extinction. „Biogeosciences Discussions”. 2 (6), s. 1665–1679, listopad 2005. Bibcode: 2005BGD.....2.1665F. [dostęp 2011-10-19]. (ang.).

[mnras386_1-33] K.-P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant future of the Sun and Earth revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), s. 155–163, 1 maja, 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode: 2008MNRAS.386..155S. (ang.).

[Brownlee2010-34] Planetary habitability on astronomical time scales. W: Donald E. Brownlee: Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth. Cambridge University Press, 2010. ISBN 0-521-11294-X. (ang.).

[mars-35] Jeffrey Stuart Kargel: Mars: A Warmer, Wetter Planet. Springer, 2004, s. 509. ISBN 1-85233-568-8. (ang.).

[ng4_264-36] Lauren Waszek, Jessica Irving, Arwen Deuss. Reconciling the Hemispherical Structure of Earth’s Inner Core With its Super-Rotation. „Nature Geoscience”. 4, s. 264–267, 20 lutego 2011. DOI: 10.1038/ngeo1083. Bibcode: 2011NatGe...4..264W. (ang.).

[doi10.1016/B0-08-043751-6/02015-6-s547-568-37] W.F. McDonough. Compositional Model for the Earth’s Core. „Treatise on Geochemistry”. 2, s. 547–568, 2004. DOI: 10.1016/B0-08-043751-6/02015-6. Bibcode: 2003TrGeo...2..547M. (ang.).

[magnet-38] J.G. Luhmann, R.E. Johnson, M.H.G. Zhang. Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O⁺ pickup ions. „Geophysical Research Letters”. 19 (21), s. 2151–2154, 1992. DOI: 10.1029/92GL02485. Bibcode: 1992GeoRL..19.2151L. (ang.).

[global1-39] Long-term astrophysicial processes. W: Fred C. Adams: Global Catastrophic Risks. Oxford University Press, 2008, s. 33–47. (ang.).

[Neron_de_Surgey_O_and_Laskar1996-40] O. Neron de Surgey, J. Laskar. On the Long Term Evolution of the Spin of the Earth. „Astronomie et Systemes Dynamiques, Bureau des Longitudes”. 318, s. 975–989, 1997. Bibcode: 1997A%26A...318..975N. (ang.).

[Study_Earth_May_Collide_With-41] Study: Earth May Collide With Another Planet. Fox News, 11 czerwca, 2009. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–04–15)]. (ang.).

[Hecht_Jeff1994-42] Jeff Hecht: Science: Fiery Future for Planet Earth. [w:] New Scientist [on-line]. 2 kwietnia 1994. [dostęp 2014-02-19]. (ang.).

[Chyba_C_F_Jankowski_D_G_Nicholson1989-43] C.F. Chyba, D.G. Jankowski, P.D. Nicholson. Tidal Evolution in the Neptune-Triton System. „Astronomy & Astrophysics”. 219, 1989. Bibcode: 1989A&A...219L..23C. (ang.).

[cox-44] J.T. Cox, Abraham Loeb. The Collision Between The Milky Way And Andromeda. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2007. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x. Bibcode: 2008MNRAS.tmp..333C. (ang.).

[kargel2004-45] Jeffrey StuartJ.S. Kargel Jeffrey StuartJ.S., Mars: A Warmer, Wetter Planet, Springer, 2004 (ang.).

[Rybicki2001-46] K.R. Rybicki, C. Denis. On the Final Destiny of the Earth and the Solar System. „Icarus”. 151 (1), s. 130–137, 2001. DOI: 10.1006/icar.2001.6591. Bibcode: 2001Icar..151..130R. (ang.).

[Titan-47] Ralph D. Lorenz, Jonathan I. Lunine, Christopher P. McKay. Titan under a red giant sun: A new kind of „habitable” moon. „Geophysical Research Letters”. 24 (22), s. 2905–2908, 1997. DOI: 10.1029/97GL52843. PMID: 11542268. Bibcode: 1997GeoRL..24.2905L. [dostęp 2008-03-21]. (ang.).

[nebula-49] Balick, Bruce (Department of Astronomy, University of Washington): Planetary Nebulae and the Future of the Solar System. [w:] Personal web site [on-line]. [dostęp 2006-06-23]. (ang.).

[apj676_1_594-50] Jasonjot S. Kalirai, Brad M.S. Hansen, Daniel D. Kelson, David B. Reitzel i inni. The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End. „The Astrophysical Journal”. 676 (1), s. 594–609, marzec 2008. DOI: 10.1086/527028. Bibcode: 2008ApJ...676..594K. (ang.).

[Universe_May_End_in_a_Big-51] Universe May End in a Big Rip. [w:] CERN Courier(inne języki) [on-line]. 1 maja 2003. [dostęp 2011-07-22]. (ang.).

[doi10.1088/0004-637X/692/2/1060-52] A.A. Vikhlinin A.A. i inni, Chandra Cluster Cosmology Project III: Cosmological Parameter Constraints, „The Astrophysical Journal”, 2, 692, 2009, DOI: 10.1088/0004-637X/692/2/1060, Bibcode: 2009ApJ...692.1060V (ang.).

[Murray_C_D_Dermott_S_F1999-s184-53] C.D. Murray, S.F. Dermott: Solar System Dynamics. Cambridge University Press, 1999, s. 184. ISBN 0-521-57295-9. (ang.).

[Dickinson1993-s79-81-54] Terence Dickinson: From the Big Bang to Planet X. Camden East, Ontario: Camden House(inne języki), 1993, s. 79–81. ISBN 0-921820-71-2. (ang.).

[canup_righter-55] Robin M.R.M. Canup Robin M.R.M., KevinK. Righter KevinK., Origin of the Earth and Moon, t. 30, University of Arizona Press, 2000, s. 176–177 (ang.).

[Minkel_J_R2007-56] J.R. Minkel: A.D. 100 Billion: Big Bang Goes Bye-Bye. [w:] Scientific American [on-line]. 2007. [dostęp 2011-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).

[temp-57] Marcus Chown: Afterglow of Creation. University Science Books, 1996, s. 210. (ang.).

[The_Local_Group_of_Galaxies-58] The Local Group of Galaxies. [w:] University of Arizona [on-line]. Students for the Exploration and Development of Space. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).

[CITEREFAdamsLaughlin1997-59] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Adams i Laughlin 1997 ↓.

[bluedwarf-60] F.C. Adams, G.J.M. Graves, G. Laughlin. Gravitational Collapse: From Massive Stars to Planets. / First Astrophysics meeting of the Observatorio Astronomico Nacional. / A meeting to celebrate Peter Bodenheimer for his outstanding contributions to Astrophysics. „Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias)”. 22, s. 46–49, grudzień 2004. Bibcode: 2004RMxAC..22...46A. (ang.).

[CITEREFAdamsLaughlin1997§IID-61] Adams i Laughlin 1997 ↓, §IID.

[galaxy-62] Abraham Loeb. Cosmology with Hypervelocity Stars. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2011 (4), kwiecień 2011. DOI: 10.1088/1475-7516/2011/04/023. arXiv:1102.0007. (ang.).

[Tayler_Roger_John1993-s92-63] Roger John Tayler: Galaxies, Structure and Evolution. Wyd. 2. Cambridge University Press, 1993, s. 92. ISBN 0-521-36710-7. (ang.).

[CITEREFAdamsLaughlin1997§IIIF,_Table_I-64] Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIF, Table I.

[5ages-65] Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999. ISBN 0-684-85422-8. (ang.).

[CITEREFAdamsLaughlin1997§IIE-66] Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIE.

[Barrow1988-67] John D. Barrow, Frank J. Tipler: The Anthropic Cosmological Principle. foreword by John A. Wheeler. Oxford: Oxford University Press, 19 maja 1988. LC 87-28148. ISBN 978-0-19-282147-8. (ang.).

[CITEREFAdamsLaughlin1997§IIIA-68] Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIA.

[fiveages-69] Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999, s. 85–87. (ang.).

[dyson-70] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Freeman J.F.J. Dyson Freeman J.F.J., Time Without End: Physics and Biology in an Open Universe, „Reviews of Modern Physics”, 3, 51, 1979, DOI: 10.1103/RevModPhys.51.447, Bibcode: 1979RvMP...51..447D [dostęp 2008-07-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-01] (ang.).

[sun_future_schroder-71] K.P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant Future of the Sun and Earth Revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode: 2008MNRAS.386..155S. (ang.).

[sun_future-72] I.J. Sackmann, A.J. Boothroyd, K.E. Kraemer. Our Sun. III. Present and Future. „Astrophysical Journal”. 418, 1993. DOI: 10.1086/173407. Bibcode: 1993ApJ...418..457S. (ang.).

[doi10.1103/PhysRevLett.102.141801-s141801-74] Nishino, H. et al. (Super-K Collaboration). Search for Proton Decay via p⁺ → e⁺π⁰ and p⁺ → μ⁺π⁰ in a Large Water Cherenkov Detector. „Physical Review Letters(inne języki)”. 102 (14), s. 141801, 2009. DOI: 10.1103/PhysRevLett.102.141801. Bibcode: 2009PhRvL.102n1801N. (ang.).

[half-life-75] Neil de Grasse Tyson, Charles Tsun-Chu Liu, Robert Irion: One Universe: At Home in the Cosmos. Joseph Henry Press, 2000. ISBN 978-0-309-06488-0. (ang.).

[Page1976-76] Don N. Page. Particle Emission Rates From a Black Hole: Massless Particles From an Uncharged, Nonrotating Hole. „Physical Review D”. 13, s. 198–206, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevD.13.198. Bibcode: 1976PhRvD..13..198P. (ang.).

[linde-78] Linde, Andrei. Sinks in the Landscape, Boltzmann Brains and the Cosmological Constant Problem. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2007 (01), 2007. DOI: 10.1088/1475-7516/2007/01/022. Bibcode: 2007JCAP...01..022L. [dostęp 2009-06-26]. (ang.).

[Vaas_Rüdiger2006-s231-247-79] Dark Energy and Life’s Ultimate Future. W: Rüdiger Vaas: The Future of Life and the Future of our Civilization. Springer, 2006, s. 231–247. (ang.).

[Deneb-80] Deneb. University of Illinois, 2009. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).

[Solar_eclipses_during_transits-81] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J. Meeus, A. Vitagliano. Simultaneous Transits. „Journal of the British Astronomical Association”. 114 (3), 2004. [dostęp 2011-09-07]. [zarchiwizowane z adresu 2014-03-09]. (ang.).

[Borkowski_K_M1991-s121-130-82] K.M. Borkowski. The Tropical Calendar and Solar Year. „J. Royal Astronomical Soc. of Canada”. 85 (3), s. 121–130, 1991. Bibcode: 1991JRASC..85..121B. (ang.).

[Why_is_Polaris_the_North-83] Why is Polaris the North Star?. NASA. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).

[Astronomy_Answers_Modern-84] Astronomy Answers: Modern Calendars. University of Utrecht, 2010. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).

[adsabs.harvard-1993A-522L-85] J. Laskar et al., “Orbital, Precessional, and Insolation Quantities for the Earth From −20 Myr to +10 Myr”, Astronomy and Astrophysics 270 (1993) 522–533. Data for 0 to +10 Myr every 1000 years since J2000 from Astronomical solutions for Earth paleoclimates by Laskar, et al.

[time-88] Hurtling Through the Void. Time Magazine, 1983-06-20. [dostęp 2011-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-17)]. (ang.).

[Cornell_News_It_s_the_25th-89] Cornell News: “It’s the 25th Anniversary of Earth’s First (and only) Attempt to Phone E.T.” Nov. 12, 1999. [dostęp 2008-03-29]. (ang.).

[Pioneer_1st_7_billion-90] Pioneer 10 Spacecraft Nears 25TH Anniversary, End of Mission. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).

[Pioneer_1st_7_billion2-91] SPACE FLIGHT 2003 -- United States Space Activities. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).

[voyager-92] Voyager: The Interstellar Mission. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).

[KEO_s_Technical_Feasibility-93] KEO’s Technical Feasibility. 1997. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-22)]. (ang.).

[pioneer-94] The Pioneer Missions. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).

[Fabb2007-95] Debbie Fabb: Last Orders for Guinness?. BBC, 2007-11-23. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).

[jkr-96] Jones-Knowles-Ritchie (2009-09-23). Guinness 250: a Remarkable Anniversary. [dostęp 2011-10-01].

[The_Long_Now_Foundation-97] The Long Now Foundation. The Long Now Foundation, 2011. [dostęp 2011-09-21]. (ang.).

[IDRBT_Working_Paper_No_9-98] Ashutosh Saxena, Sanjay Rawat: IDRBT Working Paper No. 9. Institute for Development and Research in Banking Technology. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[b]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[c]

[71]

[72]

[73]

[d]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[e]

[f]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{wyróżnienie|DA}}
 [[Plik:Diagram of the life of Sun-like stars.jpg|thumb|300px|[[Ewolucja gwiazd]]y typu Słońca. Od lewej gwiazda w czasie [[Ciąg główny|ciągu głównego]], jako [[czerwony olbrzym]] i jako [[biały karzeł]] z&nbsp;otoczką&nbsp;– [[mgławica planetarna|mgławicą planetarną]].]]
 [[Plik:BlackHole.jpg|thumb|300px|[[Czarna dziura]]. Większość modeli dalekiej przyszłości Wszechświata sugeruje, że ostatecznie będą one ostatnimi pozostałymi ciałami niebieskimi.]]
@@ Linia 141: / Linia 142: @@
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
-| 500 mln
+| 500–600 mln{{u|prob}}
 | W odległości 6500 lat świetlnych od Ziemi nastąpi [[rozbłysk gamma]] lub hiperenergetyczna [[supernowa]]. Z tej odległości promienie mogą wpłynąć na [[ozonosfera|warstwę ozonową]] Ziemi i spowodować [[masowe wymieranie]] podobne do [[Wymieranie ordowickie|wymierania ordowickiego]] (jeżeli hipoteza o takim jego powodzie jest prawdziwa). Jednakże wyzwolone [[promieniowanie gamma]] musiałoby być skierowane dokładnie na Ziemię, aby móc wyrządzić jakiekolwiek szkody{{r|natgeo}}.
+|-
+|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
+| 600 mln
+| Wzrost jasności Słońca przyspieszy proces [[wietrzenie|wietrzenia]] skał na powierzchni Ziemi, w wyniku czego dwutlenek węgla będzie związywany w formie węglanów i zmniejszy się jego zawartość w atmosferze. Zaburzy to [[cykl węglanowo-krzemianowy]]. Z powodu parowania wody skały stwardnieją, co doprowadzi do spowolnienia i ostatecznie zatrzymania [[tektonika płyt|procesów tektonicznych]]. Bez wulkanów, które mogłyby wprowadzić węgiel z powrotem do atmosfery, poziom dwutlenku węgla spada{{r|swansong}}. Ostatecznie spadnie na tyle nisko, że niemożliwa stanie się [[fotosynteza|fotosynteza typu C<sub>3</sub>]], a wszystkie wykorzystujące ją rośliny (ok. 99% gatunków) zginą{{r|heath_doyle09}}.
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 600 mln
 | [[Przyspieszenie pływowe]] odsunie [[Księżyc]] na tyle daleko od Ziemi, że całkowite [[zaćmienie Słońca]] stanie się niemożliwe{{r|Questions Frequently Asked}}.
-|-
-| style="background:#f0dc82;" | [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 500–600 mln{{u|prob}}
-| Wzrost jasności Słońca przyspieszy proces [[wietrzenie|wietrzenia]] skał na powierzchni Ziemi, w wyniku czego dwutlenek węgla będzie związywany w formie węglanów i zmniejszy się jego zawartość w atmosferze. Zaburzy to [[cykl węglanowo-krzemianowy]]. Z powodu parowania wody skały stwardnieją, co doprowadzi do spowolnienia i ostatecznie zatrzymania [[tektonika płyt|procesów tektonicznych]]. Bez wulkanów, które mogłyby wprowadzić węgiel z powrotem do atmosfery, poziom dwutlenku węgla spada{{r|swansong}}. Ostatecznie spadnie na tyle nisko, że niemożliwa stanie się [[fotosynteza|fotosynteza typu C<sub>3</sub>]], a wszystkie wykorzystujące ją rośliny (ok. 99% gatunków) zginą{{r|heath_doyle09}}.
 |-
 |style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
@@ Linia 158: / Linia 159: @@
 |style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
 | 1 mld
+| Jasność Słońca wzrośnie o 10% w porównaniu do dzisiejszej, sprawiając, że średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 47&nbsp;°C. Wyparują oceany{{r|mnras386_1}}; niewielkie ilości wody mogą pozostać na [[Biegun geograficzny|biegunach]], pozwalając na istnienie prostego życia{{r|Brownlee2010}}.
-| 27% masy oceanu zacznie subdukować do [[płaszcz ziemski|płaszcza ziemskiego]]. Gdyby trwało nieprzerwanie, osiągnęłoby równowagę, w której 65% dzisiejszych wód powierzchniowych zostałoby poddane subdukcji.
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 1,1 mld
-| Jasność Słońca wzrośnie o 10% w porównaniu do dzisiejszej, sprawiając, że średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 47 °C. Wyparują oceany{{r|mnras386_1}}; niewielkie ilości wody mogą pozostać na [[Biegun geograficzny|biegunach]], pozwalając na istnienie prostego życia{{r|Brownlee2010}}.
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 1,2 mld
-| Wysokie szacunki, dopóki całe [[Rośliny|życie roślinne]] wyginą, zakładając, że jakaś forma [[Fotosynteza|fotosyntezy]] jest możliwa pomimo ekstremalnie niskiego [[Dwutlenek węgla|poziomu dwutlenku węgla]]. Jeśli jest to możliwe, rosnące temperatury sprawią, że od tego momentu życie zwierząt stanie się niezrównoważone.
 |-
 |style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
@@ Linia 172: / Linia 165: @@
 | Z powodu braku dwutlenku węgla wyginą [[eukarionty]]. Jedynym przejawem życia na Ziemi pozostaną [[prokarionty]]{{r|bd2_6_1665}}.
 |-
-|style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
+|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 1,5 mld
-| Kallisto zostaje uchwycona w rezonansie ruchu średniego innych galileuszowych księżyców [[Jowisz]]a, kończąc łańcuch 1:2:4:8 (Obecnie tylko [[Io_(księżyc)|Io]], [[Europa (księżyc)|Europa]] i [[Ganimedes]] uczestniczą w rezonansie 1:2:4).
-|-
-|style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 1,5–1,6 mld
 | Rosnąca jasność Słońca sprawi, że jego [[ekosfera]] przesunie się w kierunku rubieży Układu Słonecznego{{r|bd2_6_1665}}.
 Z drugiej strony, wraz ze wzrostem poziomu dwutlenku węgla w atmosferze Marsa, temperatura na jego powierzchni zbliży się do tej na Ziemi w czasie [[epoka lodowa|epoki lodowej]]{{r|mars}}.
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 1,6 mld
-| Niższe szacunki do wyginięcia [[prokarionty|życia prokariontycznego]].
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 2 mld
-| Wysokie szacunki do momentu, gdy oceany na Ziemi wyparują, jeśli ciśnienie atmosferyczne spadnie w wyniku [[cykl azotowy|cyklu azotowego]].
 |-
 |style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
@@ Linia 204: / Linia 185: @@
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 3 mld
-| [[Przyspieszenie pływowe]] odsunie [[Księżyc]] na tyle daleko od Ziemi spowoduje spadek stabilizującego oddziaływania satelity na nachylenie jej [[ekliptyka|ekliptyki]]. Skutkiem powyższego będą chaotyczne i skrajne zmiany położenia biegunów Ziemi{{r|Neron de Surgey O and Laskar1996}}.
+| Środek przedziału czasu oszacowania, kiedy oddalanie się Księżyca od Ziemi spowoduje spadek stabilizującego oddziaływania satelity na nachylenie jej [[ekliptyka|ekliptyki]]. Skutkiem powyższego będą chaotyczne i skrajne zmiany położenia biegunów Ziemi{{r|Neron de Surgey O and Laskar1996}}.
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
@@ Linia 218: / Linia 199: @@
 | Księżyc Neptuna, [[Tryton (księżyc)|Tryton]], przedostanie się przez [[Granica Roche’a|granicę Roche’a]], prawdopodobnie tworząc w wyniku rozerwania przez siły pływowe układ [[Pierścienie planetarne|pierścieni planetarnych]]{{r|Chyba C F Jankowski D G Nicholson1989}}.
 |-
-| style="background:lavender;" | [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
+|style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 4 mld
 | Środek przedziału czasu oszacowania, kiedy [[Zderzenie Galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną|Galaktyka Andromedy zderzy się z Drogą Mleczną]], co doprowadzi do powstania nowej galaktyki, nazwanej Milkomedą{{r|cox}}.
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 4,5 mld
-| Mars osiąga ten sam [[strumień słoneczny]], co [[Ziemia]], gdy się uformował, 4,5 miliarda lat temu.
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 5,4 mld
 | Po wyczerpaniu paliwa wodorowego w jądrze Słońce opuści [[ciąg główny]] i zacznie ewoluować do postaci [[czerwony olbrzym|czerwonego olbrzyma]]{{r|mnras386_1}}.
-|-
-|style="background:#f0dc82;"| [[Plik:Noun project 528.svg|16px|Geologia i planetologia]]
-| 6,5 mld
-| Mars osiąga taki sam [[strumień promieniowania słonecznego]] jak [[Ziemia]] dzisiaj, po czym spotka go podobny los jak Ziemia, jak opisano powyżej.
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
 | 7,5 mld
-| Ziemia i Mars mogą być [[Obrót synchroniczny|zablokowane pływowo]] wraz z rozszerzającym się Słońcem{{r|kargel2004}}.
+| Ziemia i Księżyc mogą wejść z rozszerzającym się Słońcem w sytuację, w której są do siebie zawsze zwrócone tą samą stroną ([[obrót synchroniczny]]){{r|kargel2004}}.
-|-
-|style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]
-| 7,59 mld
-| [[Ziemia]] i [[Księżyc]] są prawdopodobnie pochłonięte w wyniku wpadania do Słońca, tuż przed osiągnięciem przez Słońce szczytu fazy czerwonego olbrzyma. Przed ostatecznym zderzeniem, Księżyc porusza się po spirali poniżej ziemskiego [[granica Roche'a|granicy Roche'a]], rozbijając się w pierścień odłamków, który spada na powierzchnię Ziemi.
 |-
 |style="background:lavender;"| [[Plik:Five Pointed Star Solid.svg|16px|Astronomia i astrofizyka]]