Liczebniki główne potęg tysiąca: Różnice pomiędzy wersjami

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
poprawa/dodanie linków
Linia 147: Linia 147:
| rok = napisana 1484, opublikowana 1880
| rok = napisana 1484, opublikowana 1880
| miejsce = Bolonia
| miejsce = Bolonia
| strony =
| strony =
| url = http://hexadecimal.florencetime.net/chuquet/triparty.htm
| url = http://hexadecimal.florencetime.net/chuquet/triparty.htm
| doi =
| doi =
| id =
| id =
| isbn =
| isbn =
| język = fr}}
| język = fr}}
<br />
<br />
Linia 159: Linia 159:
| praca =
| praca =
| wydawca = www.miakinen.net
| wydawca = www.miakinen.net
| rok =
| rok =
| url = http://www.miakinen.net/vrac/nombres#lettres_zillions
| url = http://www.miakinen.net/vrac/nombres#lettres_zillions
| format =
| format =
| doi =
| doi =
| data dostępu = 1 marca 2008
| data dostępu = 1 marca 2008
| język = fr}}
| język = fr}}
</ref> stosował słowa ''byllion,'' ''tryllion,'' ''quadrillion,'' ''quyllion,'' ''sixlion,'' ''septyllion,'' ''ottyllion,'' i ''nonyllion'' na oznaczenie 10<sup>12</sup>, 10<sup>18</sup>, itd. (długa skala). Praca Chuqueta nie została opublikowana aż do lat siedemdziesiątych XIX wieku, jednak jej większa część została skopiowana bez zaznaczenia oryginalnego autora przez [[Estienne de La Roche]] i opublikowana w 1520 w jego książce ''[[L'arismetique]]''<ref>{{cytuj książkę|url=http://books.google.com/books?id=aHzIo0lDQN4C&pg=PA38&dq=L%27arismetique+roche+chuquet|strony=38|tytuł=A Discourse Concerning Algebra: English Algebra to 1685|autor=Jacqueline A. Stedall|język=en|wydawca=Oxford University Press|rok=2002|isbn=0198524951, 9780198524953}}</ref>
</ref> stosował słowa ''byllion,'' ''tryllion,'' ''quadrillion,'' ''quyllion,'' ''sixlion,'' ''septyllion,'' ''ottyllion,'' i ''nonyllion'' na oznaczenie 10<sup>12</sup>, 10<sup>18</sup>, itd. (długa skala). Praca Chuqueta nie została opublikowana aż do lat siedemdziesiątych XIX wieku, jednak jej większa część została skopiowana bez zaznaczenia oryginalnego autora przez [[Estienne de La Roche]] i opublikowana w 1520 w jego książce ''[[L'arismetique]]''<ref>{{cytuj książkę|url=http://books.google.com/books?id=aHzIo0lDQN4C&pg=PA38&dq=L%27arismetique+roche+chuquet|strony=38|tytuł=A Discourse Concerning Algebra: English Algebra to 1685|autor=Jacqueline A. Stedall|język=en|wydawca=Oxford University Press|rok=2002|isbn=0198524951, 9780198524953}}</ref>
|-
|-
| valign="top"|1549
| valign="top"|1549
|[[Jacques Peletier du Mans|Jacques Peletier]] użył słowa miliard (''milliart'') jako ''million de millions'', czyli 10<sup>12</sup>. Twierdził przy tym, że nazwa ta pochodzi od [[Guillaume Budé]] (1467-1540), uczonego francuskiego<ref name="menninger"/>.
|[[Jacques Peletier du Mans|Jacques Peletier]] użył słowa miliard (''milliart'') jako ''million de millions'', czyli 10<sup>12</sup>. Twierdził przy tym, że nazwa ta pochodzi od [[Guillaume Budé]] (1467-1540), uczonego francuskiego<ref name="menninger"/>.

|-
|-
| valign="top"| XVII wiek
| valign="top"| XVII wiek
Linia 200: Linia 199:
| praca = SI Brochure (8th edition)
| praca = SI Brochure (8th edition)
| wydawca = BIPM
| wydawca = BIPM
| rok =
| rok =
| url = http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter5/5-3-7.html
| url = http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter5/5-3-7.html
| format =
| format =
| doi =
| doi =
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| język=en}}
| język=en}}
Linia 215: Linia 214:
| rok = zatwierdzone 1961-05-03 opublikowane 1961-05-20 zmodyfikowane 1961-08-11
| rok = zatwierdzone 1961-05-03 opublikowane 1961-05-20 zmodyfikowane 1961-08-11
| url = http://www.ensmp.net/pdf/1961/decr-61-0501.pdf
| url = http://www.ensmp.net/pdf/1961/decr-61-0501.pdf
|format=PDF| doi =
|format=PDF| doi =
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| język=fr }}
| język=fr }}
Linia 233: Linia 232:
| nazwisko = O'Donnell
| nazwisko = O'Donnell
| imię = Frank
| imię = Frank
| tytuł = Britain's £1 trillion debt mountain – How many zeros is that?
| tytuł = Britain's £1 trillion debt mountain – How many zeros is that?
| praca = The Scotsman newspaper
| praca = The Scotsman newspaper
| data = 30 lipca 2004
| data = 30 lipca 2004
Linia 243: Linia 242:
| nazwisko = Rowlett
| nazwisko = Rowlett
| imię = Russ | tytuł = Names for large numbers
| imię = Russ | tytuł = Names for large numbers
| praca =
| praca =
| wydawca = University of North Carolina
| wydawca = University of North Carolina
| rok = 2001-11-01
| rok = 2001-11-01
| url = http://www.unc.edu/~rowlett/units/large.html
| url = http://www.unc.edu/~rowlett/units/large.html
| format =
| format =
| doi =
| doi =
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| data dostępu = 31 stycznia 2008
| język=en}}
| język=en}}
zawiera odniesienie do decyzji Wilsona z 1974 roku. Ten artykuł zawiera również własne propozycje autora nowego nazewnictwa, zastępujące np. bilion przez ''gillion'' i stosujące przedrostki greckie.</ref> Do końca XX wieku wiele anglojęzycznych krajów (Irlandia, Australia, Nowa Zelandia, i RPA) podążyło za Wielką Brytanią i przeszło na krótką skalę. Jednakże we wszystkich tych krajach nadal z przyzwyczajenia stosuje się niekiedy długą skalę i status krótkiej skali nie jest do końca pewny<ref name="Swan">{{cytuj książkę|tytuł=Practical English Usage|imię=Michael|nazwisko=Swan|strony=386 (segment 385.13)|wydawca=Oxford University Press|wydanie=2|rok=1995|isbn=0-19-442146-5|cytat=In American English, a ''billion'' is a thousand million. This is now generally true in British English, but a British ''billion'' used to be a million million, and this still occasionally causes misunderstandings among British speakers.}}</ref>.
zawiera odniesienie do decyzji Wilsona z 1974 roku. Ten artykuł zawiera również własne propozycje autora nowego nazewnictwa, zastępujące np. bilion przez ''gillion'' i stosujące przedrostki greckie.</ref>. Do końca XX wieku wiele anglojęzycznych krajów (Irlandia, Australia, Nowa Zelandia, i RPA) podążyło za Wielką Brytanią i przeszło na krótką skalę. Jednakże we wszystkich tych krajach nadal z przyzwyczajenia stosuje się niekiedy długą skalę i status krótkiej skali nie jest do końca pewny<ref name="Swan">{{cytuj książkę|tytuł=Practical English Usage|imię=Michael|nazwisko=Swan|strony=386 (segment 385.13)|wydawca=Oxford University Press|wydanie=2|rok=1995|isbn=0-19-442146-5|cytat=In American English, a ''billion'' is a thousand million. This is now generally true in British English, but a British ''billion'' used to be a million million, and this still occasionally causes misunderstandings among British speakers.}}</ref>.
|-
|-
| valign="top"|1975
| valign="top"|1975
Linia 257: Linia 256:
{{cytuj książkę
{{cytuj książkę
| nazwisko = Guitel
| nazwisko = Guitel
| imię = Geneviève
| imię = Geneviève
| tytuł = Histoire comparée des numérations écrites
| tytuł = Histoire comparée des numérations écrites
| wydawca= Flammarion
| wydawca= Flammarion

Wersja z 22:01, 8 mar 2011

Sto miliardów dolarów Zimbabwe podpisane One hundred billion dollars ze względu na stosowanie w Zimbabwe krótkiej skali

Liczebniki główne potęg tysiąca o wykładniku naturalnym (takie jak tysiąc, milion, miliard i wyższe) są w różnych językach świata tworzone według różnych reguł. Dwa najbardziej rozpowszechnione systemy takich liczebników to długa skala (fr. échelle longue) i krótka skala (fr. échelle courte). Systemy te posługują się analogicznymi (różniącymi się jedynie ortografią) nazwami w odniesieniu do różnych liczb. Na przykład słowo bilion, które w Polsce i w większości krajów europejskich oznacza milion milionów (1012), w krajach anglojęzycznych (ang. billion) określa tysiąc milionów (109). Wybór długiej lub krótkiej skali zależy od kraju, języka, a nawet dziedziny zastosowania danego liczebnika; bywało też, że władze decydowały o zmianie obowiązującej w danym państwie skali.

Nazewnictwo

Teoretycznie możliwe jest tworzenie słów oznaczających niemal dowolnie wysokie liczby. Nazwy te są bowiem tworzone w oparciu o transkrypcje rdzeni kolejnych łacińskich liczebników porządkowych, a formalnie możliwe jest utworzenie 999 999 takich liczebników (w klasycznej łacinie nie było słowa określającego milion). W praktyce stosowane są jedynie te nazwy, na które występuje zapotrzebowanie. W naukach ścisłych i technice do oznaczania wysokich liczb stosuje się jednak zapis matematyczny, np. 5·1066 albo notację inżynierską, np. 5e66. Również w języku mówionym nie stosuje się nazw długich liczb, ponieważ podstawowa wiedza matematyczna jest bardziej rozpowszechniona, niż wiedza o znaczeniu rzadko stosowanych nazw. Na przykład fraza pięć razy dziesięć do sześćdziesiątej szóstej jest wprawdzie dłuższa, ale bardziej zrozumiała, i również bardziej jednoznaczna, niż pięć undecylionów. Słowne nazwy wielkich liczb najczęściej stosowane są w ekonomii, szczególnie przy opisie hiperinflacji. Tylko w warunkach hiperinflacji przeciętni ludzie napotykają wielkie liczby. Gideon Gono z Banku Rezerw Zimbabwe otrzymał nawet nagrodę Ig Nobel 2009 "za dostarczenie obywatelom sposobu na codzienne obcowanie z szerokim zakresem liczb"[1]. W ekonomii pojawiają się okazjonalnie liczby wyrażone w trylionach (1018)[2]. Największym liczebnikiem, jaki występuje w korpusach języka polskiego jest właśnie trylion[3]. Przedrostki układu SI do roku 1974 także sięgały tylko tryliona (eksa), w 1991 dodano dwa kolejne (zetta, jotta), rozszerzając ich system do kwadryliona[4], 1024.

Nazwy utrwalone w piśmiennictwie

Poniższa tabela wymienia wszystkie nazwy potęg tysiąca, które zostały odnotowane w jakichkolwiek polskich słownikach lub encyklopediach, a zatem nie są jedynie sztucznie utworzonymi konstrukcjami. Żaden inny tego typu liczebnik nie występuje w żadnym z polskich słowników czy encyklopedii wymienionych w bibliografii.

Liczebnik Wartość na długiej skali
(np. Polska) 		Wartość na krótkiej skali
(np. USA) 		Etymologia
tysiąc 103  103  Słowo starosłowiańskie †tysęštjь, prawdopodobnie od *tū-t-ḱm̥t-i- potężna setka[5]
milion 106 106 Milioun jest starofrancuskim słowem, pochodzącym od starowłoskiego milione, będącym wzmocnioną wersją słowa mille, tysiąc[6].
miliard 109 nie ma Wyraz trafił do polszczyzny z średniowiecznego francuskiego, gdzie był zapisywany miliart. Słowo to jest przekształconą nazwą miliona ze zmienioną końcówką[7]. We francuskim pojawiło się w XVI wieku[8]
bilion 1012=106·2 109=103·2+3 Łaciński przedrostek bi- oznacza dwu-. Dodana końcówka z milion
biliard 1015=106·2+3 nie ma Łaciński przedrostek bi- oznacza dwu-. Dodana końcówka z miliard
trylion 1018=106·3 1012=103·3+3 Łaciński przedrostek tri- oznacza trój-. Dodana końcówka z milion
tryliard 1021=106·3+3 nie ma Łaciński przedrostek tri- oznacza trój-. Dodana końcówka z miliard
kwadrylion 1024=106·4 1015=103·4+3 Łaciński przedrostek quadri- oznacza czwór-. Dodana końcówka z milion
kwintylion 1030=106·5 1018=103·5+3 Od łacińskiego quintus, piąty.
sekstylion 1036=106·6 1021=103·6+3 Od łacińskiego sextus, szósty.
septylion 1042=106·7 1024=103·7+3 Od łacińskiego septimus, siódmy.
oktylion 1048=106·8 1027=103·8+3 Od łacińskiego octāvus, ósmy.
nonilion
lub nonylion 		1054=106·9 1030=103·9+3 Od łacińskiego nonus, dziewiąty.
decylion 1060=106·10 1033=103·10+3 Od łacińskiego decĭmus, dziesiąty.
undecylion 1066=106·11 1036=103·11+3 Od łacińskiego undecĭmus, jedenasty.
duodecylion 1072=106·12 1039=103·12+3 Od łacińskiego duodecĭmus, dwunasty.
centylion
lub centezylion 		10600=106·100 10303=103·100+3 Od łacińskiego centum – sto, lub centesĭmus – setny

Warto zauważyć, że:

  • Począwszy od biliona nazwy pochodzą od łacińskich określeń kolejnych liczb naturalnych (w formie przedrostków lub liczebników porządkowych[9]).
  • Jeśli dany liczebnik został utworzony od łacińskiej nazwy liczby n z dodatkiem -lion, to w tzw. skali długiej, obowiązującej także w Polsce, ma on wartość 106n=1 000 000n. Jest to zgodne z etymologią, np. bilion (łac. bi- dwu- +lion od milion) to milion do kwadratu, 1000 000². W skali krótkiej, obowiązującej np. w USA, wartość 103n+3=1 000·1 000n.
  • Liczebniki z przyrostkiem -liard są stosowane tylko w skali długiej, gdzie oznaczają liczbę z przyrostkiem -lion pomnożoną przez 1000.
  • Polskie słowniki i encyklopedie przyrostek -liard zgodnie stosują tylko do miliarda, biliarda i tryliarda (Kopaliński ogranicza się tylko do miliarda), mimo iż w oczywisty sposób dałoby się użyć go także do kolejnych potęg, tworząc kwadryliard, kwintyliard, itd. W tradycji angielskiej stosowało się określenia typu tysiąc bilionów, tysiąc trylionów, itp.[10]. Brak odpowiednich liczebników w polskich słownikach sugeruje stosowanie nazwy tysiąc kwadrylionów zamiast kwadryliarda itd., brak jednak jakiejkolwiek wykładni, która by to potwierdzała.
  • Istnieją dwie potwierdzone formy liczebnika 1054 w języku polskim: nonilion lub nonylion. Uniwersalna Encyklopedia PWN podaje np. nonylion w haśle "Wielkie liczby – nazwy" i nonilion jako oddzielne hasło. Podobnie Słownik Wyrazów Obcych PWN Wiśniakowskiej podaje dwie formy – inną w tabeli, inną jako hasło. Kopaliński w Podręcznym Słowniku Wyrazów Obcych podaje tylko formę nonylion. Pozostałe źródła, w tym słowniki ortograficzne, sugerują jednak wyłącznie formę nonilion.
  • Powyżej duodecyliona wymieniane są wyłącznie centylion[11], oraz googol (10100 bez względu na krótką/długą skalę)[11], który jednak nie jest potęgą tysiąca.

Słowniki angielskie ciągną proces konstruowania liczebników poza duodecyliona, być może z uwagi na mniejszy zakres krótkiej skali, stosowanej w większości krajów anglojęzycznych. Kolejne liczebniki w wersji angielskiej brzmią: tredecillion, quattuordecillion, quindecillion (quinquadecillion), sexdecillion (sedecillion), septendecillion, octodecillion, novemdecillion (novendecillion), vigintillion[12]. Nie są one znane w polskich słownikach, w dodatku octodecillion i novem(n)decillion są utworzone niezgodnie z regułami gramatyki łacińskiej, w której "osiemnasty" to duodevicesĭmus[9] a "dziewiętnasty" to undevicesĭmus[9][13].

System Conwaya i Guya

John Horton Conway i Richard Kenneth Guy zaproponowali w roku 1996 w swojej popularnonaukowej Księdze liczb rozszerzenie "słownikowego" systemu nazewnictwa na dowolnie duże liczby. Nazwy większych liczb, aż do 106·999=105994 (długa skala) lub 103·999+3=103000 (krótka skala) mogą być w ich wersji tworzone przez połączenie łacińskich rdzeni dla cyfr jednostek, dziesiątek i setek oraz przyrostka -lion. Wybór rdzeni w zakresie do 20 jest przy tym zgodny ze słownikami, a w zakresie od 21 do 999 pochodzi od autorów. Conway i Guy podali też metodę dalszego rozszerzania tego systemu, co pozwala w teorii na nazwanie dowolnie dużej liczby[14]. Ich propozycje mają jedynie status ciekawostki matematyczno-lingwistycznej – brak odnotowanego wykorzystania ich nazw gdziekolwiek, poza rozmaitymi listami wielkich liczb w internecie.

Historia

Pochodzenie systemu nazw

Fragment z manuskryptu Chuqueta

Słowa bymillion i trimillion były po raz pierwszy zapisane w roku 1475 w manuskrypcie autora Jehan Adam[15]. Następnie Nicolas Chuquet napisał książkę Triparty en la science des nombres która nie została wydana za jego życia. Jednakże większość z niej została skopiowana przez Estienne de La Roche jako fragment jego dzieła z 1520 L'arismetique. Książka Chuqueta zawiera fragment, w którym przedstawia on dużą liczbę podzieloną na grupy sześciu cyfr z komentarzem[16]:

Ou qui veult le premier point peult signiffier million Le second point byllion Le tiers poit tryllion Le quart quadrillion Le cinqe quyllion Le sixe sixlion Le sept.e septyllion Le huyte ottyllion Le neufe nonyllion et ainsi des ault's se plus oultre on vouloit preceder

(Lub wedle woli pierwszy znak może oznaczać million, drugi znak byllion, trzeci tryllion, czwarty quadrillion, piąty quyillion, szósty sixlion, siódmy septyllion, ósmy ottyllion, dziewiąty nonyllion i tak dalej, tak daleko jak życzysz sobie iść.)

Adam i Chuquet używali długiej skali, czyli potęg miliona, podobnie jak dzisiaj w Polsce. Chociaż praca Chuqueta była pierwszym opublikowanym dziełem, podającym niektóre z nazw wielkich liczb, prawdopodobnie ani on, ani Adam nie byli ich twórcami:

  • Milion z pewnością nie został wymyślony ani przez Adama, ani Chuqueta. Milioun jest starofrancuskim słowem, pochodzącym od starowłoskiego milione, będącym wzmocnioną wersją słowa mille, tysiąc[6].
  • Sposób, w jaki Adam i Chuquet wprowadzają te słowa, sugeruje, że raczej zapisują ich wcześniejsze użycie, niż je wymyślają. Jedną z oczywistych możliwości jest istnienie już wówczas słów podobnych do bilion i trylion, które Chuquet, ekspert w zakresie potęgowania, rozszerzył według tego samego schematu, dodając nazwy dla kolejnych potęg.
  • Nazwy Chuqueta są podobne, ale nie identyczne, do używanych obecnie, także w języku francuskim (w obecnej francuskiej pisowni: billion, trillion).

Kalendarium

1475 Francuski matematyk Jehan Adam użył[15] słów "bymillion" i "trimillion" jako odpowiednio 1012 i 1018 (długa skala).
1484 Francuski matematyk Nicolas Chuquet, w swojej pracy "Triparty en la science des nombres"[16] stosował słowa byllion, tryllion, quadrillion, quyllion, sixlion, septyllion, ottyllion, i nonyllion na oznaczenie 1012, 1018, itd. (długa skala). Praca Chuqueta nie została opublikowana aż do lat siedemdziesiątych XIX wieku, jednak jej większa część została skopiowana bez zaznaczenia oryginalnego autora przez Estienne de La Roche i opublikowana w 1520 w jego książce L'arismetique[17]
1549 Jacques Peletier użył słowa miliard (milliart) jako million de millions, czyli 1012. Twierdził przy tym, że nazwa ta pochodzi od Guillaume Budé (1467-1540), uczonego francuskiego[8].
XVII wiek Tradycyjne grupy sześciu cyfr zostały rozbite na grupy trzycyfrowe. We Francji i we Włoszech niektórzy uczeni zaczęli stosować "bilion" w znaczeniu 109 (krótka skala). Ówcześni językoznawcy określali to jako błąd. Większość nadal stosowała określenie "tysiąc milionów" albo termin Peletiera, milliart. Słowo miliard, używane początkowo w Anglii, rozprzestrzeniło się na Francję, Niemcy, Włochy i resztę Europy, które poza tym używały oryginalnej długiej skali Chuqueta[14].
Połowa
XVIII wieku 		Słowo billion w znaczeniu 109 (krótka skala) rozpowszechniło się w koloniach brytyjskich w Ameryce[8].
Wczesny
wiek XIX 		Francja powszechnie przeszła na krótką skalę, następnie Stany Zjednoczone zaczęły uczyć krótkiej skali w szkołach[18].
1926 H. W. Fowler w Słowniku nowoczesnego języka angielskiego (A Dictionary of Modern English Usage) odnotował: "Powinno się pamiętać, że bilion nie oznacza w amerykańskim angielskim (tak jak we francuskim) tego samego co w brytyjskim. Dla nas jest to kwadrat miliona, czyli milion milionów (1 000 000 000 000); dla Amerykanów to tysiąc pomnożony dwukrotnie przez siebie, czyli tysiąc milionów (1 000 000 000), czyli to co my nazywamy miliardem. Skoro bilion jest w naszym odczuciu bezużyteczny dla wszystkich oprócz astronomów, szkoda że się tu nie zgadzamy."[19]
1948 Na IX Generalnej Konferencji Miar proponowano powszechne użycie długiej skali. Propozycja była rozważana, ale nie znalazła się w ustaleniach końcowych[20].
1960 XI Generalna Konferencja Miar przyjęła Układ SI z jego własnymi przedrostkami, dzięki czemu jest niezależny od stosowanych liczebników. Ze względu na istnienie długiej i krótkiej skali odradzano stosowanie dwuznacznych określeń, takich jak bilion, trylion, itp.[21].
1961 Francja oficjalnie potwierdziła stosowanie długiej skali w Journal Officiel (oficjalna gazeta francuskiego rządu)[22].
1974 Premier Wielkiej Brytanii Harold Wilson przekonał Izbę Gmin, że Wielka Brytania powinna w rządowych statystykach od zaraz przejść na krótką skalę[23][24][25]. Do końca XX wieku wiele anglojęzycznych krajów (Irlandia, Australia, Nowa Zelandia, i RPA) podążyło za Wielką Brytanią i przeszło na krótką skalę. Jednakże we wszystkich tych krajach nadal z przyzwyczajenia stosuje się niekiedy długą skalę i status krótkiej skali nie jest do końca pewny[26].
1975 Francuska matematyczka Geneviève Guitel wprowadziła terminy échelle courte (krótka skala) i échelle longue (długa skala)[27].
1994 Włoski rząd potwierdził oficjalnie definicję biliona zgodną z długą skalą[28].

Obecny zasięg geograficzny długiej i krótkiej skali

Banknot 1000 marek z 1922 roku, przestemplowany z powodu hiperinflacji na miliard marek, podpisany Eine Milliarde Mark – w Niemczech jest stosowana długa skala.

Istnienie różnych skal oznacza konieczność zachowania szczególnej uwagi przy tłumaczeniach i porównywaniu dużych liczb z różnych języków lub krajów, a czasem nawet z tego samego kraju. Na przykład dokumenty historyczne z Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch mogą odwoływać się do krótkiej lub długiej skali w zależności od daty dokumentu, gdyż każde z tych państw stosowało każdy z tych systemów w swej historii. Dzisiejsza Wielka Brytania oficjalnie używa krótkiej skali, jednak zmiana nastąpiła niedawno (w 1974 roku), więc wiele osób jest ciągle przyzwyczajonych do długiej skali[26], która zresztą nadal bywa nazywana "systemem brytyjskim". Stosowanie jednej lub drugiej skali jest też uzależnione od dziedziny – w tekstach ekonomicznych używa się często krótkiej skali, nawet po polsku[29] – nie jest znane źródło tej praktyki, ale najprawdopodobniejsze jest to, że wynika ona z błędów w tłumaczeniu tekstów anglojęzycznych z dziedziny ekonomii, kiedy tłumacze zamieniają tylko nazwy liczb bez uwzględniania ich wielkości.

Kraje stosujące długą skalę

106 = milion, 109 = miliard / tysiąc milionów, 1012 = bilion, 1015 = biliard / tysiąc bilionów, 1018 = trylion, itp.

Tradycyjnie długa skala jest używana w większości krajów Europy (w tym w Polsce) i w większości pozaeuropejskich krajów z europejskim językiem (oprócz angielskiego). Wyjątkami są tu Grecja i Brazylia.

 Andora (kataloński: miliard lub mil milions, bilió)
 Argentyna (hiszpański: mil millones, billón)
 Austria (niemiecki: Milliarde, Billion)
 Belgia (francuski: milliard, billion; holenderski: miljard, biljoen; niemiecki: Milliarde, Billion)
 Bośnia i Hercegowina (serbski: милијарда milijarda, Билион bilion; chorwacki: milijarda, bilijun)
 Chile (hiszpański: mil millones, billón)
 Chorwacja (milijarda, bilijun)
 Czechy (miliarda, bilion)
 Dania (milliard, billion)
 Dominikana (hiszpański: mil millones, billón)
 Ekwador (hiszpański: mil millones, billón)
 Estonia (estoński: miljard, biljon[30])
 Finlandia (fiński: miljardi, biljoona; szwedzki: miljard, biljon)
 Francja (francuski: milliard, billion)
 Gwatemala (hiszpański: millardo, billón)
 Hiszpania (hiszpański: millardo lub mil millones, billón; kataloński: miliard lub mil milions, bilió)
 Holandia (miljard, biljoen)
 Islandia (milljarður, billjón)
 Kolumbia (hiszpański: mil millones, billón)
 Kostaryka (hiszpański: mil millones, billón)
 Liechtenstein (niemiecki: Milliarde, Billion)
 Luksemburg (luksemburski: milliard, billioun; francuski: milliard, billion; niemiecki: Milliarde, Billion)
 Meksyk (hiszpański: mil millones lub millardo, billón)
 Monako (francuski: milliard, billion)
 Niemcy (Milliarde, Billion)
 Norwegia (milliard, billion)
 Paragwaj (hiszpański: mil millones, billón)
 Peru (hiszpański: mil millones, billón)
 Polska (miliard, bilion)
 Portugalia (mil milhões lub milhar de milhões, bilião)
 Rumunia (miliard, bilion)
 Salwador (hiszpański: mil millones, billón)
 Serbia (милијарда milijarda, Билион bilion)
 Słowacja (miliarda, bilión)
 Słowenia (milijarda, bilijon)
 Szwajcaria (francuski: milliard, billion; niemiecki: Milliarde, Billion; włoski: miliardo, bilione)
 Szwecja (miljard, biljon)
 Urugwaj (hiszpański: mil millones lub millardo, billón)
 Wenezuela (hiszpański: mil millones lub millardo, billón)
 Węgry (milliárd, billió lub ezer milliárd)
 Włochy (miliardo, bilione[28])

Kraje stosujące krótką skalę

106 = milion, 109 = bilion, 1012 = trylion, itp.

Kraje / regiony anglojęzyczne

Większość krajów anglojęzycznych stosuje krótką skalę, w szczególności:

 Australia
 Filipiny (język angielski; niektóre słowa z krótkiej skali zostały zaadaptowane do filipińskiego.)
 Hongkong (język angielski)
 Irlandia (język angielski)
 Nowa Zelandia
 Singapur (język angielski)
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania (choć część tradycjonalistów nadal stosuje skalę długą[26])
 Zimbabwe

Inne kraje

 Brazylia (portugalski: bilhão = 109, trilhão = 1012, itd.[31])
 Portoryko, hiszpańskojęzyczne państwo stowarzyszone z USA, stosuje krótką skalę (billón = 109, trillón = 1012)[31].

Krótka skala, ale z miliardem z długiej skali

Niektóre kraje zaadaptowały krótką skalę dla liczb od 1012 wzwyż, ale zachowały tradycyjne określenie 109 jako miliarda, choć w krótkiej skali ta liczba jest nazywana bilionem. Są to:

Krótka skala, ale z inną terminologią

 Grecja:
  • εκατομμύριο (ekatommyrio) "sto miriad" = 106,
  • δισεκατομμύριο (disekatommyrio) "podwójne 100 miriad" = 109,
  • τρισεκατομμύριο (trisekatommyrio) "potrójne sto miriad" = 1012,
  • τετράκις εκατομμύριο (tetrakis ekatommyrio) "poczwórne sto miriad" = 1015,
itd.[34]

Zarówno krótka, jak i długa skala

 Kanada – frankofoni stosują długą skalę: milliard, billion, anglojęzyczni krótką.
 Południowa Afryka – w afrikaans długa skala (miljard, biljoen), w angielskim krótka.

Inne systemy nazewnictwa

Poniższe kraje mają własny system nazywania wielkich liczb i nie stosują ani długiej, ani krótkiej skali:

 Chiny – inne nazwy i symbole oparte na potęgach 10 000, zob. liczebniki chińskie[35].
 Indie,  Pakistan – w codziennym użytku jest system, w którym własne nazwy mają 103 , 105, 107, 109, 1011, 1013, 1015, 1017, 1019; wyjątkiem są jednak Indusi mówiący po angielsku[36].
 Japonia – inne nazwy i symbole, dwa zestawy liczebników: japoński i tzw. sino-japoński; pierwszy obejmuje dziś właściwie liczebniki od 1 do 10 oraz szczątkowo obecny jest w numerach dni, czy liczbie lat; drugi, pochodzący z Chin, jest oparty na potęgach 10 000[37], zob. cyfry japońskie.
 Korea Południowa,  Korea Północna – inne nazwy i symbole, dwa zestawy liczebników: koreański i tzw. sino-koreański; pierwszy stosuje się np. do godzin; drugi, pochodzący z Chin, oparty na potęgach 10 000, stosuje się do opisu lat, miesięcy, dni, minut, pieniędzy, czy numerów telefonów[38], zob. cyfry koreańskie.

Zobacz też

  1. ↑ Winners of the Ig Nobel Prize. [dostęp 2009-10-05].
  2. ↑ Np. gospodarka Zimbabwe miała hiperinflację rzędu 516 trylionów procent w stosunku rocznym. Źródło: Zimbabwe inflation second worst in history. [dostęp 1 lutego 2009]. (ang.).
  3. ↑ Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN. [dostęp 5 lutego 2009]. (wersja internetowa 7,5 mln słów), Korpus Instytutu Podstaw Informatyki PAN (IPI PAN). [dostęp 5 lutego 2009]. (250 mln segmentów)
  4. ↑ Bureau International des Poide et Mesures: SI brochure, section 3.1. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
  5. ↑ Grzegorz Jagodziński: Etymologia liczebników. [dostęp 2 lutego 2009].
  6. ↑ a b Merriam-Webster Online: Definition of million. [dostęp 2 stycznia 2009]. (ang.).
  7. ↑ Merriam-Webster Online: Definition of milliard. [dostęp 2 stycznia 2009]. (ang.).
  8. ↑ a b c Karl Menninger, Paul Broneer: Number Words and Number Symbols: A Cultural History of Numbers. Courier Dover Publications, 1992, s. 144. ISBN 0486270963, 9780486270968. (ang.).
  9. ↑ a b c W.M. Bogolepow: Język łaciński. Podręcznik dla studentów medycyny. tł. Bolesław Nowacki. Wyd. II. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1961, s. 129, 136.
  10. ↑ How Many? A Dictionary of Units of Measures. [dostęp 1 listopada 2007]. Cytat: billiard unit of quantity equal to 1015, which is one quadrillion in American terminology or 1000 billion in traditional British terminology. trilliard a unit of quantity equal to 1021, which is one sextillion in American terminology or 1000 trillion in traditional British terminology. (ang.).
  11. ↑ a b Słowniki wyrazów obcych Wiśniakowskiej oraz Kopalińskiego w bibliografii
  12. ↑ Słowniki potwierdzające te formy wymienione są w bibliografii.
  13. ↑ Po polsku są jednak wymienione w: Bogdan Miś. Liczbowe giganty. „Wiedza i Życie”. 8/2000. . Autor wprowadził też obok nonyliona i nie wymienianego w tym artykule noniliona trzecią, nie spotykaną nigdzie indziej, formę nowentylion, utworzoną od łacińskiego liczebnika głównego novem, zamiast porządkowego nonus. Jego spis zawiera też kilka innych niekonsekwencji, np. pisownię octodecylion, choć równocześnie zawiera też oktylion.
  14. ↑ a b John Horton Conway, Richard K. Guy: The Book of Numbers. Springer Verlag, 1996. ISBN 038797993X, 9780387979939.
  15. ↑ a b Graham Flegg, Cynthia Hay, Barbara Moss, Nicolas Chuquet: Nicolas Chuquet, Renaissance Mathematician: A Study with Extensive Translation of Chuquet's Mathematical Manuscript Completed in 1484. Springer Verlan, 1985, s. 29. ISBN 9027718725, 9789027718723.
  16. ↑ a b Nicolas Chuquet: Triparty en la science des nombres. Bolonia: Aristide Marre, napisana 1484, opublikowana 1880. (fr.).
    Olivier Miakinen: Écriture des nombres en français. [dostęp 1 marca 2008]. (fr.).
  17. ↑ Jacqueline A. Stedall: A Discourse Concerning Algebra: English Algebra to 1685. Oxford University Press, 2002, s. 38. ISBN 0198524951, 9780198524953. (ang.).
  18. ↑ short scale. [dostęp 6 lutego 2009]. (ang.).
  19. ↑ H. W. Fowler: A Dictionary of Modern English Usage. Great Britain: Oxford University Press, 1926.
  20. ↑ BIMP: Resolutions of the 9th meeting of the CGPM (12-21 October 1948). [dostęp 6 lutego 2009].(ang.){{lang fr}}
  21. ↑ Writing unit symbols and names, and expressing the values of quantities – 5.3.7 Stating values of dimensionless quantities, or quantities of dimension one. [w:] SI Brochure (8th edition) [on-line]. [dostęp 31 stycznia 2008]. (ang.).
  22. ↑ Décret 61-501, strona 4587, tj. str. 14 z 15 w tym pliku PDF, przypis 3 i errata na stronie 7572, ostatnia strona w tym pliku. [w:] Journal Officiel [on-line]. zatwierdzone 1961-05-03 opublikowane 1961-05-20 zmodyfikowane 1961-08-11. [dostęp 31 stycznia 2008]. (fr.).
  23. ↑ "BILLION" (DEFINITION) – HC Deb 20 December 1974 vol 883 cc711-2W. [w:] Hansard Written Answers [on-line]. 1974-12-20. [dostęp 2009-04-02]. (ang.).
  24. ↑ Frank O'Donnell: Britain's £1 trillion debt mountain – How many zeros is that?. [w:] The Scotsman newspaper [on-line]. 30 lipca 2004. [dostęp 31 stycznia 2008]. (ang.).
  25. ↑ Russ Rowlett: Names for large numbers. 2001-11-01. [dostęp 31 stycznia 2008]. (ang.). zawiera odniesienie do decyzji Wilsona z 1974 roku. Ten artykuł zawiera również własne propozycje autora nowego nazewnictwa, zastępujące np. bilion przez gillion i stosujące przedrostki greckie.
  26. ↑ a b c Michael Swan: Practical English Usage. Wyd. 2. Oxford University Press, 1995, s. 386 (segment 385.13). ISBN 0-19-442146-5. Cytat: In American English, a billion is a thousand million. This is now generally true in British English, but a British billion used to be a million million, and this still occasionally causes misunderstandings among British speakers..
  27. ↑ Geneviève Guitel: Histoire comparée des numérations écrites. Paryż: Flammarion, 1975, s. 51–52, 566–574 (Rozdział: Les grands nombres en numération parlée (État actuel de la question), czyli Wielkie liczby w numeracji ustnej (Aktualny stan rzeczy). (fr.).
  28. ↑ a b Dyrektywa UE z 1994 nr. 55. s. str. 12. (wł.).
  29. ↑ Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 780. ISBN 83-01-00521-1. Cytat: trylion (...) w naukach ekonomicznych: jedynka z 12 zerami (1012).
  30. ↑ English-Estonian dictionary: biljon. [dostęp 13 lutego 2009].
  31. ↑ a b c d Similar questions with billion, United, States. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
  32. ↑ Free Indonesian English Dictionary by Babylon. [dostęp 2 lutego 2009]. hasło billion
  33. ↑ Milon–free online English Hebrew English dictionary. [dostęp 2 lutego 2009]. (ang.).
  34. ↑ Harry Foundalis: Greek Numbers and Numerals (Ancient and Modern). [dostęp 20 maja 2007]. (ang.). (część podręcznika języka greckiego na foundalis.com)
  35. ↑ Chinese numbers. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
  36. ↑ One lakh? One crore? One lakh crore?. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
    Gargantuan Numbers in Ancient India. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
  37. ↑ Jouji Miwa: List of Japanese Numbers. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).
  38. ↑ The Korean Number Systems. [dostęp 5 lutego 2009]. (ang.).

Bibliografia

Źródła potwierdzające polskie nazwy liczebników

  • Uniwersalna encyklopedia PWN, wersja 1. Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2008., hasło "Wielkie liczby – nazwy"
  • Słownik Języka Polskiego PWN. [dostęp 1 lutego 2009].
  • Wielki słownik ortograficzny. [dostęp 1 lutego 2009].
  • Słownik wyrazów obcych PWN. 1995. [dostęp 1 lutego 2009].
  • Nowy słownik ortograficzny PWN wraz z zasadami pisowni i interpunkcji. Warszawa: WN PWN, 1996. ISBN 83-01-12111-4.
  • Dariusz Latoń, Iwona Fedan, Arkadiusz Latusek (red.): Nowy słownik ortograficzny. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2004. ISBN 83-7389-711-9.
  • Jan Grzenia: Słownik ortograficzny. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000. ISBN 83-7255-136-7.
  • Lidia Wiśniakowska: Słownik wyrazów obcych. PWN, 2004. ISBN 83-01-14196-4., hasło: "Wielkie liczby" (Addenda)
  • Wielki słownik wyrazów obcych. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83-01-14455-6.
  • Władysław Kopaliński: Podręczny słownik wyrazów obcych. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1996, s. 904-5 (tablica "Liczby"). ISBN 83-214-1088-X.
  • Tomasz Karpowicz: Słownik ortograficzny języka polskiego. Muza, 2001, 2005. ISBN 83-7200-659-8.
  • Jerzy Podracki: Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny. Warszawa: Bertelsmann Media, 2001, 2004. ISBN 83-7311-161-1.

Źródła potwierdzające angielskie nazwy liczebników

  • American Heritage Dictionary. Wyd. 4. ISBN 0-395-82517-2. (ang.).
  • The Random House Dictionary. Wyd. 2nd Unabridged Edition. Random House, 1987.
  • Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. Merriam-Webster, 1993.
  • How Many? A Dictionary of Units of Measures. [dostęp 1 listopada 2007]. (ang.).
  • Oxford English Dictionary. Wyd. 2. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 0-19-861186-2. (wraz z dodatkami od publikacji w roku 1989)
  • Oxford English Dictionary, New Edition. Oxford, UK: Oxford University Press. [dostęp kwiecień 2007]. (ang.). (wymagana subskrypcja)
  • Shorter Oxford English Dictionary. Wyd. 3. Oxford: Clarendon Press, 1993.

Linki zewnętrzne

Szablon:Link GA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Liczebniki_główne_potęg_tysiąca&oldid=25627215”