Turyngia
kraj związkowy | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Kod ISO 3166-2 |
DE-TH | ||||
Premier | |||||
Powierzchnia |
16 202,33 km² | ||||
Populacja (30 grudnia 2020) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
132 os./km² | ||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||
Liczba miast na prawach powiatu |
5 | ||||
Liczba powiatów |
17 | ||||
Liczba gmin |
605 | ||||
Liczba przedstawicieli w parlamencie | |||||
Liczba przedstawicieli w Bundesracie |
4 | ||||
Położenie na mapie Niemiec | |||||
Strona internetowa |
Turyngia (niem. Freistaat Thüringen – Wolny Kraj Turyngia[2]) – kraj związkowy w Niemczech ze stolicą w Erfurcie.
Turyngia graniczy z następującymi krajami związkowymi: Hesja, Bawaria, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Dolna Saksonia.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Południe kraju związkowego od Eisenach do Sonneberg jest zdominowane przez górzyste pasma Lasu Turyńskiego (Großer Beerberg , 982 m n.p.m.) i Lasu Frankońskiego. Liczne rzeki, w tym największe: Soława (Saale), Werra, Unstruta (Unstrut). Obszar pagórkowaty pokrywają lasy liściaste i mieszane. Przez środkową Kotlinę Turyńską przebiega ze wschodu na zachód główna arteria komunikacyjna przy której leżą miasta: Eisenach, Gotha, Erfurt, Weimar, Jena i Gera.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Od ok. 400 r. księstwo plemienne Turyngów, w 531 roku podbite przez Franków. W VIII wieku schrystianizowana. Od ok. 804 roku marchia w państwie Karola Wielkiego, następnie rozpadła się na liczne terytoria pozostające pod rządami dostojników duchownych i świeckich. Wschodnią część regionu, leżącą wówczas poza granicami Turyngii, w VIII w. zamieszkiwali Słowianie. W XI wieku Turyngia została zjednoczona pod władzą Ludowingów, od połowy XIII wieku stopniowo przechodziła pod zwierzchnictwo Wettynów. Od 1485 roku w większości stanowiły własność ernestyńskiej linii rodu, od XVI wieku podzieloną na kilka odrębnych księstw saskich. Środkowy pas dzisiejszej Turyngii był częścią Elektoratu Saksonii, a w latach 1697–1763 znajdował się pod panowaniem królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. Pamiątką po unii są pocztowe słupy dystansowe w miastach Auma-Weidatal i Neustadt an der Orla, ozdobione herbami Polski i Saksonii, królewskim monogramem i polską koroną królewską, oraz kamień milowy z królewskim monogramem w Bad Langensalza.
W międzyczasie w regionie istniały także inne kraje, m.in.: Vogtland, obejmujący od XI w. do XVI w. wschodnie krańce regionu z miastami Gera i Weida, będący w XIV-XV w. protektoratem Królestwa Czech, hrabstwa Reuss i Schwarzburg, wolne miasta Mühlhausen i Nordhausen, a okolice Erfurtu pozostawały posiadłością Arcybiskupstwa Moguncji.
Ziemie Vogtlandu zostały z biegiem czasu rozdzielone pomiędzy Elektorat Saksonii oraz hrabstwo Reuss, z którego powstały księstwa Reuss linii starszej i linii młodszej. Hrabstwo Schwarzburg zostało podzielone w 1599 na hrabstwa Schwarzburg-Sondershausen i Schwarzburg-Rudolstadt, podniesione na przełomie XVII i XVIII w. do rangi księstw.
W okresie reformacji ośrodek protestancki.
W latach 1802–1803 Erfurt, Mühlhausen i Nordhausen zostały przyłączone do Królestwa Prus. W październiku 1806 obszar zmagań wojny IV koalicji antyfrancuskiej. 9 października Francuzi pokonali Prusaków w bitwie pod Schleiz. 10 października zwyciężyli w bitwie pod Saalfeld, a 14 października odnieśli zwycięstwo w wielkiej bitwie pod Jeną-Auerstedt. 16 października garnizon pruski dowodzony przez przyszłego króla Holandii Wilhelma I poddał Erfurt Francuzom. W 1807 miasto zostało stolicą Księstwa Erfurtu , z kolei Mühlhausen i Nordhausen zostały częścią Królestwa Westfalii. Oba kraje podlegały Francji. W 1815 ponownie włączone do Prus wraz z zachodnimi ziemiami Saksonii, stanowiły południową część prowincji Saksonia. Prowincja oraz księstwa Wettynów, Reussów i Schwarzburgów ostatecznie zostały włączone w 1871 r. do Niemiec.
25 marca 1919 przedstawiciele landtagów dotychczasowych ośmiu księstw saskich uzgodnili połączenie się w jeden kraj związkowy. Powstał on ostatecznie w 1920 roku na mocy decyzji rządu Rzeszy (RGBl. 1920, I, s. 841), obejmując terytoria dawnych księstw (z wyjątkiem Coburga, przyłączonego do Bawarii na mocy postanowień plebiscytu z 30 X 1919 oraz pozostającego w Prusach Księstwa Erfurtu). Ponieważ stosunki majątkowe rodów książęcych zdetronizowanych w 1918 nie doczekały się regulacji ustawowej (20 czerwca 1926 upadł wniosek o wywłaszczenie bez odszkodowania), rząd krajowy Turyngii zmuszony był do negocjacji z przedstawicielami 7 dawnych domów panujących, nie osiągając jednak porozumienia do 1933 roku. W obliczu konieczności pokrycia deficytu budżetowego naziści, którzy w tym roku objęli tam rządy, uznali te roszczenia za niebyłe[3].
W 1945 roku stolicę Turyngii przeniesiono z Weimaru do Erfurtu. Po II wojnie światowej od 1949 roku w granicach NRD. W 1952 roku podzielona na trzy okręgi (Bezirke): Erfurt, Suhl i Gera.
Od 1990 roku kraj związkowy w zjednoczonych Niemczech.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Rok | Ogółem | Mężczyźni | Kobiety | Gęstość os./km² |
---|---|---|---|---|
1950 | 2 932 242 | 1 302 055 | 1 630 187 | |
1960 | 2 737 865 | 1 237 121 | 1 500 744 | 169 |
1970 | 2 759 084 | 1 279 965 | 1 479 119 | 170 |
1980 | 2 730 368 | 1 286 813 | 1 443 555 | 168 |
1990 | 2 611 319 | 1 246 387 | 1 364 932 | 161 |
2000 | 2 431 255 | 1 189 951 | 1 241 304 | 150 |
2010 | 2 235 025 | 1 103 693 | 1 131 332 | 138 |
2020 | 2 120 237 | 1 049 212 | 1 071 025 | 131 |
Źródło[4]:
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Region przemysłowo-rolniczy. Eksploatacja złóż gazu ziemnego, soli potasowych i rud żelaza. Rozwinięty przemysł maszynowy, elektrotechniczny, elektroniczny, środków transportu, chemiczny, włókienniczy, precyzyjny, poligraficzny, szklarski i spożywczy. Hutnictwo żelaza. Uprawa pszenicy, jęczmienia, ziemniaków, buraków cukrowych i warzyw. Hodowla bydła, trzody chlewnej i owiec. Rozwinięta turystyka. Liczne ośrodki wypoczynkowe, sportów zimowych (m.in. Oberhof) i uzdrowiska klimatyczne (Bad Salzungen, Wurzbach).
Polityka
[edytuj | edytuj kod]W Turyngii od 1990 roku, czyli od zjednoczenia Niemiec, rządzili chadecy z CDU[5]. Jednak 5 grudnia 2014 landtag na nowego premiera wybrał Bodona Ramelowa z postkomunistycznej partii Die Linke, która utworzyła koalicję z SPD oraz Zielonymi[5]. Ramelow zastąpił dotychczasowego premiera, którym była Christine Lieberknecht (CDU). Był to pierwszy przypadek objęcia władzy w landzie przez postkomunistów[5].
Podział głosów w kadencji 2009-2014
- Koalicja rządząca: CDU/SPD
- Dzień wyborów: 30 sierpnia 2009
- Premier: Christine Lieberknecht (CDU)
- CDU – 30
- SPD – 19
- FDP – 7
- Partia Zielonych – 6
- Linke – 26
Podział głosów w kadencji 2014-2019[6][7]
- Koalicja rządząca: Die Linke, SPD oraz Zieloni
- Dzień wyborów: 14 września 2014
- Premier: Bodo Ramelow (Die Linke)
- CDU – 33,5 proc.
- Die Linke – 28,2 proc.
- SPD – 12,4 proc.
- Alternatywa dla Niemiec – 10,6 proc.
- Partia Zielonych – 5,7 proc.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Kraj związkowy dzieli się na powiaty ziemskie (Landkreis), których jest 17 oraz na pięć miast na prawach powiatu. Litery w nawiasach oznaczają skrót na tablicach rejestracyjnych pojazdów.
Miasta na prawach powiatu
[edytuj | edytuj kod]Powiaty ziemskie
[edytuj | edytuj kod]- powiat Altenburger Land (ABG)
- powiat Eichsfeld (EIC)
- powiat Gotha (GTH)
- powiat Greiz (GRZ)
- powiat Hildburghausen (HBN)
- powiat Ilm (IK)
- powiat Kyffhäuser (KYF)
- powiat Nordhausen (NDH)
- powiat Saale-Holzland (SHK)
- powiat Saale-Orla (SOK)
- powiat Saalfeld-Rudolstadt (SLF oraz RU)
- powiat Schmalkalden-Meiningen (SM)
- powiat Sömmerda (SÖM)
- powiat Sonneberg (SON)
- powiat Unstrut-Hainich (UH)
- powiat Wartburg (WAK)
- Landkreis Weimarer Land (AP)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bevölkerung am 31.12.2020 nach Nationalität und Bundesländern [online] [dostęp 2021-07-29] (niem.).
- ↑ Protokół 46. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ „Rozmowy przy stole”, Wyd. Charyzma 1996, s. 131–132, ISBN 83-85820-02-07.
- ↑ Bevölkerung und Einwohner je km² am 31.12. in Thüringen. statistik.thueringen.de. [dostęp 2024-01-25]. (niem.).
- ↑ a b c Piotr Jendroszczyk: Sensacyjny sukces postkomunistów w Turyngii. Rzeczpospolita, 5 grudnia 2014. [dostęp 2014-12-05].
- ↑ Jerzy Haszczyński: Postkomunista może być premierem. Rzeczpospolita, 2014-10-19. [dostęp 2014-12-05].
- ↑ Bodo Ramelow ist Ministerpräsident von Thüringen. Die Welt, 5 grudnia 2014. [dostęp 2014-12-05]. (niem.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Turyngii (niem.)