Gwiazdozbiór Węża

Wąż
Dopełniacz łaciński	Serpentis
Skrót nazwy łacińskiej	Ser
Ser1	Ser2
Dane obserwacyjne (J2000)
Charakterystyka
Powierzchnia	637 stopni kw.
429 stopni kw.	208 stopni kw.
Ilość gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	1
Najjaśniejsza gwiazda	Unukalhai (α Serpentis - 2,63m)

Wąż (łac. Serpens, dop. Serpentis, skrót Ser, głowa - Ser1, ogon - Ser2) – 23. co do wielkości gwiazdozbiór znajdujący się w pobliżu równika niebieskiego. Jest to jedna z 48. konstelacji opisanych przez Ptolemeusza, a zarazem jedna z 88 obecnie, oficjalnie rozróżnianych. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem wynosi około 60. W Polsce widoczny jest latem.

Jego specyfika wynika z tego, że jest podzielony na dwie części: zachodnią – Głowę Węża (łac. Serpens Caput) i wschodnią – Ogon Węża (łac. Serpens Cauda). Dawniej tworzył on jeden gwiazdozbiór wraz z Wężownikiem. Teraz jego dwie części leżą po przeciwnych stronach tego gwiazdozbioru. Kształt ten był rozpoznawany od starożytności i najczęściej utożsamiany z samym Wężownikiem, który trzymał gada w rękach^[1].

Mity i legendy

W wierzeniach Babilończyków występowały dwa węże; jeden z nich był hybrydą smoka, lwa i ptaka, drugi zaś był wężem z rogami. To ten drugi został uznany przez Ptolemeusza za konstelację Węża. Grecy widzieli tutaj Asklepiosa (Eskulapa), boga sztuki lekarskiej, dźwigającego w rękach ogromnego węża, towarzyszącego mu w zbieraniu ziół. Wąż, którego uzdrowiciel trzyma w rękach, prawdopodobnie reprezentował węża z legendy. Tego, od którego Asklepios nauczył się wskrzeszenia umarłych. Pewnego razu Asklepios udusił węża, ale kiedy wyrzucił ciało, zauważył, że do martwego węża podpełznął drugi gad z jakimś zielem w pysku. Podał to ziele martwemu wężowi, i ten ożył. Zanim drugi gad uciekł, Asklepios wyrwał mu trochę zioła i stosował je do ożywiania zmarłych^[2]. Do dziś w punktach medycznych, aptekach przewija się symbol węża, uważanego za symbol lekarzy i farmaceutów. W mitologii greckiej węże pojawiały się szczególnie często, symbolizowały odrodzenie, gdyż zrzucają swoją skórę. Wąż był czczony w Delfach, występował także w mitach wraz z Apollem oraz Heraklesem^[1].

Gwiazdy Węża

Gwiazdy Węża są jednorodne, umiarkowanie blade, ale mały trójkąt utworzony przez gwiazdy czwartej wielkości Betę, Gammę i Kappę wraz z Deltą, Alfą i Epsilonem, które tworzą szyję, są łatwe do znalezienia przy sprzyjających warunkach obserwacji. Resztę figury trudno odróżnić od sąsiednich konstelacji.

Najjaśniejsze gwiazdy

Alfa Serpentis (α Ser), Unukalhai, najjaśniejsza gwiazda (2,6^m), znajduje się w Głowie Węża. Nazwa wywodzi się z języka arabskiego i oznacza „szyję węża”, rzadziej jest nazywana „sercem węża”. Fizycznie jest to olbrzym typu widmowego K2 o kolorze pomarańczowym. Świeci 38 razy jaśniej niż Słońce i znajduje się w odległości 73 lat świetlnych. W atmosferze gwiazdy astronomowie stwierdzają relatywnie dużo węgla, jest również źródłem promieniowania rentgenowskiego. Unukalhai ma dwóch towarzyszy o jasności 11 i 13^m^[1].
Druga co do jasności to Eta Serpentis (η Ser) 3,26^m, znajdująca się w Ogonie Węża. Jest to pomarańczowa gwiazda typu widmowego K, będąca na etapie ewolucji między podolbrzymem a olbrzymem. Znajduje się w odległości 60,5 roku świetlnego^[1].
Podobna do Słońca jest czwartej wielkości Gamma Węża. Jest to karzeł typu F, o 25% bardziej masywna i trzy razy jaśniejszy od Słońca. Dodatkowa masa znacznie zmienia oczekiwany czas życia gwiazdy. W tej chwili gamma Ser ma trzy miliardy lat, a pokonała mniej więcej dwie trzecie czasu, jaki będzie przebywała w ciągu głównym^[2].

Kolejne siedem gwiazd ma jasność między 3,5 a 4^m^[1].

Gwiazdy wielokrotne

Delta (δ) Serpentis, położona niedaleko głowy Węża, to gwiazda podwójna o składnikach czwartej i piątej wielkości.
Para gwiazd θ¹ Ser i θ² Ser to dwie białe gwiazdy ciągu głównego o jasności 4,62 i 4,98^m. Są oddalone od siebie o 22 sekundy łuku. Słabszy żółty składnik (6,71^m) θ³ Ser jest oddalony o siedem minut kątowych^[1].
Kolejny układ to Struve 2375 (α=18 h45,5 m; β=5° 30′), składający się z dwóch gwiazd o jasności 6,2 i 6,6^m, oddalonych od siebie o około 2,4 sekundy łuku.
Trudny do obserwacji jest szeroki układ podwójny β Ser. Gwiazdy o jasności 3,0 i 9,2^m oddalone są od siebie o 30,8 sekund łuku^[1].

Gwiazdy zmienne

Gwiazda R Ser to gwiazda typu Mira Ceti, zmieniająca jasność w zakresie 5,2 – 14,4^m z okresem 356,1 dnia. Jest położona o 1,2 stopnia na południowy wschód od Beta Serpentis^[1].
S Ser zmieniająca jasność od 7,0 do 14,1^m z okresem 371,8 dnia.
W Ser gwiazda zaćmieniowa zmieniająca blask w przedziale 8,42 – 10,20^m w ciągu 14,155 dni^[3].

Zobacz

Lambda Serpentis – λ Ser - gwiazda w gwiazdozbiorze Węża, odległa o około 39 lat świetlnych od Słońca. Zbliża się do Układu Słonecznego.

Interesujące obiekty

Obiekty z katalogu Messiera

W Wężu znajduje się sporo rozmaitych obiektów, które mogą zainteresować astronomów amatorów. Liczne blade małe galaktyki dominują w północnej części gwiazdozbioru, a w południowej w pobliżu Strzelca, można zobaczyć kilka gromad otwartych.

W Ogonie Węża znajduje się Mgławica Orzeł o jasności 6,4^m, leżąca w odległości 7000 lat świetlnych. Stała się sławna dzięki zdjęciu, zrobionemu przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a. Mgławica ta zawiera gromadę otwartą M16, łatwo dostrzegalną przez lornetkę.
Niedaleko granicy z Panną znajduje się gromada kulista M5 (NGC 5904), odległa od nas o około 25 000 lat świetlnych. M5 o jasności 6,56^m położona w Głowie Węża została odkryta w 1702 roku przez niemieckiego astronoma Gottfrieda Kircha. Pierwszą osobą, która poprawnie opisała naturę M5 był William Herschel, który w 1791 roku rozdzielił gwiazdy gromady za pomocą teleskopu. Obiekt ten ma średnicę około 165 lat świetlnych i jest jedną z największych gromad w Galaktyce.^[1]

Inne obiekty

Ciekawym obiektem w konstelacji jest aktywna gwiazdotwórcza galaktyka Arp 220. IC 1127 jest rekordzistką co do ilości gwiazd supernowych zaobserwowanych naraz w jednej galaktyce - w roku 2011 dostrzeżono ich jednocześnie aż siedem.^[1]
W Głowie Węża znajduje się układ słabych galaktyk – Sekstet Seyferta. Są to obiekty o jasności od 14,7 do 16,5^m. Mimo że układowi nadano nazwisko Carla Seyferta, nie był on odkrywcą sekstetu. Galaktyki te zaobserwował po raz pierwszy w 1882 Édouard Stephan, dyrektor obserwatorium astronomicznego w Marsylii. Pięć z sześciu galaktyk znajduje się o około 190 milionów lat świetlnych od nas. Galaktyki te po kolejnych milionach lat wzajemnej interakcji zleją się w jedną galaktykę eliptyczną. Szósta galaktyka to jedynie obiekt tła, odległy niemal 4,5 krotnie dalej^[1].
Interesująca galaktyka pierścieniowa to tak zwany obiekt Hoaga. Przez wiele lat rozważano możliwość, że jest to mgławica planetarna. W środku znajduje się okrągłe, świecące na żółto jądro o rozmiarach 17 tysięcy lat świetlnych, otoczone wianuszkiem młodych, niebieskich gwiazd, ułożonych w pierścieniu rozciągającym się od 75 do 121 tysięcy lat świetlnych od centrum. Obiekt Hoaga znajduje się na granicy konstelacji Węża i Wolarza w odległości 600 milionów lat świetlnych^[1].
IC 4756 to olbrzymia rozproszona gromada gwiazd, dobrze widoczna w małym teleskopie lub w dużej lornetce^[2].

Rój meteorów

Z konstelacji promieniuje słabo poznany rój meteorów zwanych Serpentydami. Maksimum aktywności podaje się na początek kwietnia. Nie jest znane jego ciało macierzyste^[4].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Kamil Złoczewski: Wąż. Przewodnik obserwatora.. T. 78. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 20-23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki. ISBN 978-83-252-2118-8.
↑ ^a ^b ^c Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 456-457. ISBN 978-83-7670-323-7.
↑ Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 364. ISBN 978-83-01-14848-5.
↑ Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 105. ISBN 978-83-7845-873-9.

Bibliografia

Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-725120-9.
Jan Desselberger, Jacek Szczepanik, Tablice astronomiczne, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 2002, ISBN 83-7266-156-1

Linki zewnętrzne

[kosmos-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Kamil Złoczewski: Wąż. Przewodnik obserwatora.. T. 78. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 20-23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki. ISBN 978-83-252-2118-8.

[Kosmos-2] Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 456-457. ISBN 978-83-7670-323-7.

[encyklopedia-3] Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 364. ISBN 978-83-01-14848-5.

[rudz-4] Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 105. ISBN 978-83-7845-873-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

Wąż

	Głowa Węża	Ogon Węża
Nazwa łacińska	Serpens Caput	Serpens Cauda
Dopełniacz łaciński	Serpentis
Skrót nazwy łacińskiej	Ser
Skrót nazwy łacińskiej	Ser1	Ser2
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	15 h 30 m	18 h
Deklinacja	+10°	-10°
Charakterystyka
Szerokość geograficzna, na której jest widoczny	od 80° S do 90° N	od 90° S do 80° N
Powierzchnia	637 stopni kw.
Powierzchnia	429 stopni kw.	208 stopni kw.
Ilość gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	1
Najjaśniejsza gwiazda	Unukalhai (α Serpentis - 2,63^m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Korona Północna Wolarz Panna Waga Wężownik Herkules	Orzeł Wężownik Strzelec Tarcza

Niebo północne	Andromeda Byk Cefeusz Herkules Jaszczurka Kasjopeja Korona Północna Lisek Lutnia Łabędź Mała Niedźwiedzica Mały Lew Pegaz Perseusz Psy Gończe Ryś Smok Strzała Trójkąt Warkocz Bereniki Wielka Niedźwiedzica Wolarz Woźnica Źrebię Żyrafa
Niebo równikowe	Baran Bliźnięta Delfin Erydan Hydra Koziorożec Lew Mały Pies Orion Orzeł Panna Rak Ryby Sekstant Skorpion Strzelec Waga Wieloryb Wodnik Wąż Wężownik Zając Żuraw
Niebo południowe	Centaur Cyrkiel Feniks Gołąb Góra Stołowa Indianin Jednorożec Kameleon Kil Kompas Korona Południowa Kruk Krzyż Południa Luneta Malarz Mikroskop Mucha Oktant Ołtarz Paw Piec Pompa Ptak Rajski Puchar Rufa Ryba Latająca Ryba Południowa Rylec Rzeźbiarz Sieć Tarcza Trójkąt Południowy Tukan Wielki Pies Wilk Wąż Wodny Węgielnica Zegar Złota Ryba Żagiel