Gwiazdozbiór Zająca
| |
| Nazwa łacińska |
Lepus |
|---|---|
| Dopełniacz łaciński |
Leporis |
| Skrót nazwy łacińskiej |
Lep |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Rektascensja |
5 h 30 m |
| Deklinacja |
-20° |
| Charakterystyka | |
| Powierzchnia |
290 stopni kw. |
| Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3 |
2 |
| Najjaśniejsza gwiazda |
Arneb (α Lep, 2,58m) |
| Gwiazdozbiory sąsiadujące |
|
| Roje meteorów |
brak |
| Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 90° S a 63[1]° N. | |
| |
Zając (łac. Lepus, dop. Leporis, skrót Lep) – niewielki, 51. co do wielkości gwiazdozbiór położony na południe od Oriona i na wschód od Wielkiego Psa. Jest to gwiazdozbiór nieba południowego, znany już w starożytności. W Polsce jego środek kulminuje o północy w połowie grudnia na wysokości około 20º nad południową częścią horyzontu. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 40.
Mity i legendy[edytuj | edytuj kod]
Mitologiczne pochodzenie współczesnej nazwy związane jest z Hermesem, który ponoć umieścił Zająca na nieboskłonie, aby uczcić jego zwinność i szybkość. Uznano, że zwierzę zostało umieszczone zaraz pod nogami Oriona, aby upamiętnić jego niezwykłe umiejętności myśliwskie. Arabscy astronomowie zamiast zająca widzieli w gwiazdach na tym obszarze tron Oriona[2], a Egipcjanie łączyli gwiazdy Oriona ze swoim bogiem Ozyrysem i uważali tę grupę za jego łódkę[1].
Dzisiejsza nazwa gwiazdozbioru związana jest z mitologią grecką w sposób pośredni, poprzez gwiazdozbiór Oriona. Wyobraża przycupniętego przy ziemi zająca, kryjącego się przed Syriuszem, jednym z dwóch psów mitologicznego beockiego myśliwego-olbrzyma Oriona, którego ulubionym zajęciem było polowanie na zające[3].
Gajusz Juliusz Hygin podaje jeszcze inne pochodzenie nazwy tego gwiazdozbioru. Na wyspie Leros nie było żadnego zająca – aż pewnego razu jeden z mieszkańców przywiózł z podróży samiczkę w ciąży. W niedługim czasie zwierzęta rozmnożyły się na taką skalę, że zniszczyły uprawy i nad mieszkańcami zawisła groźba głodu. Mieszkańcom udało się jednak uratować wyspę. Zająca umieszczono wśród gwiazd ku przestrodze dla innych[2].
Nowożytni kartografowie nieba zwykle rysowali tę konstelację jako zwierzę skulone lub śpiące, chociaż nie zawsze tak było w starożytności. Wielki Pies, najszybszy z ogarów Oriona, leży bezpośrednio na wschód od Zająca, goniąc po niebie po wsze czasy to jedno z najszybszych zwierząt. Artus, grecki poeta z Macedonii, tak opisał ten pościg: „Wschodzi zaraz po nim, a kiedy zachodzi, widzi zachodzącego zająca”[1].
Jak odnaleźć konstelację[edytuj | edytuj kod]
Odnalezienie gwiazdozbioru nie powinno stanowić dużego problemu, gdyż gwiazdy tworzące jego zarys są dość wyraźne. Sam gwiazdozbiór znajduje się poniżej konstelacji Oriona. Tworząc prostą przechodzącą przez gwiazdy Alnilam (Epsilon Orionis) i Hatysa (Jota Orionis), w odległości równej trzem odcinkom między nimi, poniżej ι Ori można odnaleźć gwiazdę Arneb (Alfa Leporis). Stanowi ona centralną część gwiazdozbioru i pozwala na zlokalizowanie pozostałych gwiazd[2].
Gwiazdy Zająca[edytuj | edytuj kod]
Chociaż Zając cichutko leży u stóp Oriona, to jego gwiazdy nie są całkowicie zasłonięte i można je zauważyć stosunkowo łatwo. Dwie rozbieżne linie trzech gwiazd – Delty, Alfy i Mi po stronie północnej oraz Gammy, Bety i Epsilona po południowej – tworzą szkielet wzoru. Wszystkie są trzeciej lub czwartej wielkości, a grupa bardziej przypomina róg obfitości niż zająca[1].
- Arneb (α Lep) to nadolbrzym o żółtobiałym zabarwieniu, typu widmowego F0Ib. Gwiazda wygląda na bladą jedynie dlatego, że znajduje się od nas o 1280 lat świetlnych. Gwiazda ta produkuje 13 tysięcy razy więcej energii niż Słońce. Gdyby była w Układzie Słonecznym, to sięgałaby do Merkurego[1].
- Nihal (β Lep) – żółty olbrzym, typu widmowego G5II i jasności 2,81m. Odległa od nas o 159 lat świetlnych.
- Mi Leporis (μ Lep) – gwiazda o jasności 3,29m, typ widmowy B9 IV, odległość 184 lata świetlne.
- R Leporis – gwiazda węglowa znana również jako Hind's Crimson Star. Jest to zmienna typu Mira Ceti, o okresie zmienności wynoszącym 427,1 dni. W tym czasie obserwowana jasność waha się od 5,5 do 11,7m. Gwiazda ta oddalona jest od Słońca o około 1347 lat świetlnych. Jest jedną z najjaśniejszych gwiazd węglowych na niebie. Jest to bardzo zaawansowany ewolucyjnie, pulsujący rozdęty olbrzym z chmurami węgla wypieczonymi w jądrowym piecu gwiazd, które ją otaczają i blokują resztę jej niebieskawego światła, wobec czego gwiazda wygląda jak bardzo czerwony niedopałek[1].
- Gamma Leporis (γ Lep) – układ podwójny gwiazd oddalonych o 96,8″ łuku, o jasnościach i typach widmowych 3,6m i F6 oraz 6,15m i K2. Jaśniejszy składnik posiada masę 1,2 masy Słońca i promień 1,33 promienia Słońca. Odległość od Słońca wynosi 29,3 lat świetlnych.
Interesujące obiekty[edytuj | edytuj kod]
- W gwiazdozbiorze Zająca znajduje się gromada kulista M79 (NGC 1904), oddalona od Słońca o około 42 tysiące lat świetlnych i aż o 60 tysięcy lat świetlnych od centrum Galaktyki, która należy do halo naszej Drogi Mlecznej. Jednocześnie ta ogromna kula gwiazd o średnicy 118 lat świetlnych oddala się od nas z prędkością około 200 km/s[2]. W 15-centymetrowym teleskopie widoczna jest jako okrągła mgiełka z jaśniejszym centrum i kilkoma bardzo bladymi gwiazdami w okolicy krawędzi, większe natomiast rozdzielają ją na gwiazdy niemal do samego centrum[1]. Według niektórych badań może być obiektem przechwyconym przez Drogę Mleczną z jej satelitarnej galaktyki zwanej Karłem Wielkiego Psa[4].
Planety pozasłoneczne[edytuj | edytuj kod]
HD 33283 b – gwiazda HD 33283 jest obiektem o parametrach zbliżonych do parametrów Słońca, masa to 1,24 masy Słońca, promień wynosi 1,2 promienia Słońca, a temperatura powierzchniowa 5995 K. Jej metaliczność jest jednak większa niż słoneczna (Fe/H = 0,366). W 2006 roku odkryto krążącą wokół niej planetę poruszającą się po bardzo wydłużonej orbicie z okresem obiegu około 18 dni. Szacowana masa to 0,33 masy Jowisza[2].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Praca zbiorowa: Kosmos. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 396-397. ISBN 978-83-7670-323-7.
- ↑ a b c d e Tomasz Szymański: Kosmos. Wędrówki po nocnym niebie.. T. 16. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., 2011, s. 20-22. ISBN 978-83-252-1367-1.
- ↑ Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 210. ISBN 83-7266-156-1.
- ↑ Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 178-179. ISBN 978-83-7845-873-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gwiazdozbiór Zająca w serwisie Constellation Guide (ang.)