Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2021-02

2021-02-01

Charles de Gaulle – współczesny francuski lotniskowiec o napędzie atomowym, pozostający w służbie od 2000 roku, okręt flagowy francuskiej marynarki wojennej (Marine nationale). Okręt zbudowano we Francji, w państwowej stoczni DCN w Breście. Zwodowany w maju 1994 roku, jest jedynym nieamerykańskim atomowym lotniskowcem powstałym na świecie. Stanowi jedyny okręt swojego typu i jedyny francuski lotniskowiec w służbie. Przenosi do 40 samolotów i śmigłowców, a jego główne uzbrojenie stanowią myśliwce wielozadaniowe Rafale M, startujące przy pomocy katapulty. Sam lotniskowiec jest uzbrojony w pociski przeciwlotnicze bliskiego i średniego zasięgu Aster 15 i Mistral. Okręt ma wyporność pełną 40 600 ton, długość 261,5 m i szerokość 64,4 m. Gotowość bojową uzyskał w 2001 roku i od tego czasu brał wielokrotnie udział w działaniach bojowych nad Afganistanem oraz przeciwko Państwu Islamskiemu. Czytaj więcej…

2021-02-02

Ametyszczak – gatunek małego ptaka z rodziny szpakowatych. W trzech podgatunkach występuje na południowo-zachodnim Półwyspie Arabskim oraz w Afryce Subsaharyjskiej. Po raz pierwszy ametyszczak został określony nazwą naukową przez Pietera Boddaerta w 1783 roku. Ametyszczaki są jednymi z mniejszych przedstawicieli rodziny. Długość ciała wynosi od około 15 do 18 cm, a masa ciała wynosi 33–56 g. Ametyszczak to gatunek głównie owocożerny, choć zjada również owady. W żołądkach znajdowano również nasiona. W Południowej Afryce ametyszczak jest jednym z ważniejszych gatunków rozsiewających nasiona Phragmanthera dschallensis z rodziny gązewnikowatych, które ptaki zwracają po zjedzeniu. Na Półwyspie Arabskim obserwowano raz zbieranie nektaru z kwiatu aloesu przez nakłuwanie jego podstawy. Środowiskiem życia gatunku są otwarte zadrzewienia, również nadrzeczne. W Afryce Południowej występują zwłaszcza w miombo i lasach mieszanych. Ametyszczaki są monogamiczne. Istnieje jedno doniesienie o dwóch samcach pomagających samicy karmić młode, ale nie ma przesłanek wskazujących na regularne występowanie gniazdowania kooperatywnego. Czytaj więcej…

2021-02-03

Lotten von Kræmer (ur. 6 sierpnia 1828 w Sztokholmie, zm. 23 grudnia 1912 tamże) – szwedzka pisarka, poetka, filantropka oraz sufrażystka. Założycielka Towarzystwa Dziewięciu. Pochodziła z rodziny należącej do szlachty. W młodości odebrała najwyższej jakości wykształcenie dostępne w jej czasach dla kobiety. Poprzez głuchotę wywołaną przejściem w dzieciństwie szkarlatyny, pozostawała w izolacji od życia społecznego w Szwecji i skupiała się na tworzeniu własnej poezji i prozy. W późniejszej części swojego życia poświęciła się działalności filantropijnej oraz pracy na rzecz praw kobiet. W 1910 roku Kræmer napisała testament, w którym zapisała całość swojego majątku na ustanowienie organizacji literackiej, której misją byłoby wspieranie twórczości literackiej wśród szwedzkich artystów, eseistów i pisarzy. Organizacja została powołana do życia jako odpowiedź na działania Akademii Szwedzkiej, której Kræmer zarzucała niewystarczający poziom wsparcia dla szwedzkich twórców. Towarzystwo od swojego ustanowienia znajduje się w kamienicy przy ulicy Villagatan w Sztokholmie. Według zasad ustalonych przez Kræmer w testamencie, Towarzystwo miało składać się z dziewięciu członków. Czytaj więcej…

2021-02-04

Barbara Ślizowska (ur. 4 lutego 1935 w Krakowie) – polska gimnastyczka sportowa, trenerka i sędzia sportowa, dwukrotna olimpijka, brązowa medalistka XVI Igrzysk Olimpijskich w Melbourne w 1956 roku w ćwiczeniach drużynowych z przyborem. Debiutowała jako gimnastyczka w sekcji Towarzystwa Sportowego Wisła Kraków, a w połowie lat 50. XX wieku przeniosła się do klubu WKS Wawel. Drużynowo, indywidualnie i na poszczególnych przyrządach zdobyła na mistrzostwach Polski juniorek łącznie 103 medale, a na mistrzostwach Polski seniorek 54 medale, w tym 21 złotych. Ośmiokrotnie zwyciężała z drużyną w klasyfikacji Pucharu Polski dla najlepszej sekcji gimnastycznej roku, a pięciokrotnie zdobywała drugie miejsce. Do jej największych międzynarodowych sukcesów, oprócz brązowego medalu olimpijskiego, należą dwa srebrne medale z V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w wieloboju drużynowym oraz drużynowych ćwiczeniach z przyborem. W listopadzie 1958 roku zakończyła swoją karierę sportową, zostając trenerem, sędzią oraz działaczem sportowym. Jest jedyną Polką wyróżnioną honorowym dyplomem Międzynarodowej Federacji Gimnastycznej. Czytaj więcej…

2021-02-05

ORP Pelikan – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z serii dwunastu okrętów proj. 206F. Jednostka mierzyła 58,2 metra długości, 7,97 metra szerokości i miała zanurzenie 2,14 metra, a jej wyporność pełna wynosiła 470 ton. Uzbrojona była w trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm i bomby głębinowe, a ponadto była przystosowana do przewozu i stawiania min morskich. Okręt został zwodowany w październiku 1965 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go w czerwcu 1966 roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona numerem burtowym 619, cały okres służby spędziła w 13. Dywizjonie Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Okręt został skreślony z listy floty po ponad 27-letnim czasie użytkowania w grudniu 1993 roku. Czytaj więcej…

2021-02-06

Maroko na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2010 – występ jednoosobowej reprezentacji Maroka na igrzyskach olimpijskich w Vancouver w 2010 roku. W składzie znalazł się niespełna 33-letni narciarz alpejski Samir Azzimani, mieszkający na co dzień we Francji. Dla zawodnika, który bez powodzenia starał się również o kwalifikację olimpijską na igrzyska w Salt Lake City oraz igrzyska w Turynie, występ w Vancouver był debiutem olimpijskim. W Vancouver zaprezentował się w dwóch konkurencjach – zajął 44. miejsce w slalomie oraz 74. w slalomie gigancie. Pełnił również rolę chorążego reprezentacji podczas ceremonii otwarcia. Podczas ceremonii zamknięcia funkcję tę sprawował Abdenbi Lerhenane. Był to piąty start reprezentacji Maroka na zimowych igrzyskach olimpijskich. Maroko po raz pierwszy od 1992 roku wystawiło reprezentację na zimowe igrzyska olimpijskie. Czytaj więcej…

2021-02-07

Man in the Box – drugi singel amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, pochodzący z opublikowanego w sierpniu 1990 roku nakładem wytwórni Columbia debiutanckiego albumu studyjnego Facelift. Czas trwania utworu wynosi 4 minuty i 46 sekund. Autorem tekstu jest Layne Staley, muzykę skomponował Jerry Cantrell. Początkowo Man in the Box wzbudził negatywne odczucia wśród przedstawicieli wytwórni Columbia, którzy opowiadali się za pominięciem kompozycji. Komercyjny sukces singla, opisywanego jako przełomowy w karierze zespołu, sprawił, że Facelift uplasował się na 42. pozycji zestawienia Billboard 200, przechodząc tym samym do historii jako pierwszy album wywodzący się z nurtu grunge’owego, który dotarł do czołowej 50. wspomnianego notowania opracowywanego przez tygodnik Billboard. Teledysk uzyskał regularną rotację w stacji MTV, utrzymując się na liście przez okres 16 tygodni, co pozwoliło grupie na zyskanie ogólnokrajowego rozgłosu. W 1992 roku utwór został nominowany do nagrody Grammy w kategorii Best Hard Rock Performance with Vocal. Czytaj więcej…

2021-02-08

Charles de Gaulle – współczesny francuski lotniskowiec o napędzie atomowym, pozostający w służbie od 2000 roku, okręt flagowy francuskiej marynarki wojennej (Marine nationale). Okręt zbudowano we Francji, w państwowej stoczni DCN w Breście. Zwodowany w maju 1994 roku, jest jedynym nieamerykańskim atomowym lotniskowcem powstałym na świecie. Stanowi jedyny okręt swojego typu i jedyny francuski lotniskowiec w służbie. Przenosi do 40 samolotów i śmigłowców, a jego główne uzbrojenie stanowią myśliwce wielozadaniowe Rafale M, startujące przy pomocy katapulty. Sam lotniskowiec jest uzbrojony w pociski przeciwlotnicze bliskiego i średniego zasięgu Aster 15 i Mistral. Okręt ma wyporność pełną 40 600 ton, długość 261,5 m i szerokość 64,4 m. Gotowość bojową uzyskał w 2001 roku i od tego czasu brał wielokrotnie udział w działaniach bojowych nad Afganistanem oraz przeciwko Państwu Islamskiemu. Czytaj więcej…

2021-02-09

Ametyszczak – gatunek małego ptaka z rodziny szpakowatych. W trzech podgatunkach występuje na południowo-zachodnim Półwyspie Arabskim oraz w Afryce Subsaharyjskiej. Po raz pierwszy ametyszczak został określony nazwą naukową przez Pietera Boddaerta w 1783 roku. Ametyszczaki są jednymi z mniejszych przedstawicieli rodziny. Długość ciała wynosi od około 15 do 18 cm, a masa ciała wynosi 33–56 g. Ametyszczak to gatunek głównie owocożerny, choć zjada również owady. W żołądkach znajdowano również nasiona. W Południowej Afryce ametyszczak jest jednym z ważniejszych gatunków rozsiewających nasiona Phragmanthera dschallensis z rodziny gązewnikowatych, które ptaki zwracają po zjedzeniu. Na Półwyspie Arabskim obserwowano raz zbieranie nektaru z kwiatu aloesu przez nakłuwanie jego podstawy. Środowiskiem życia gatunku są otwarte zadrzewienia, również nadrzeczne. W Afryce Południowej występują zwłaszcza w miombo i lasach mieszanych. Ametyszczaki są monogamiczne. Istnieje jedno doniesienie o dwóch samcach pomagających samicy karmić młode, ale nie ma przesłanek wskazujących na regularne występowanie gniazdowania kooperatywnego. Czytaj więcej…

2021-02-10

Lotten von Kræmer (ur. 6 sierpnia 1828 w Sztokholmie, zm. 23 grudnia 1912 tamże) – szwedzka pisarka, poetka, filantropka oraz sufrażystka. Założycielka Towarzystwa Dziewięciu. Pochodziła z rodziny należącej do szlachty. W młodości odebrała najwyższej jakości wykształcenie dostępne w jej czasach dla kobiety. Poprzez głuchotę wywołaną przejściem w dzieciństwie szkarlatyny, pozostawała w izolacji od życia społecznego w Szwecji i skupiała się na tworzeniu własnej poezji i prozy. W późniejszej części swojego życia poświęciła się działalności filantropijnej oraz pracy na rzecz praw kobiet. W 1910 roku Kræmer napisała testament, w którym zapisała całość swojego majątku na ustanowienie organizacji literackiej, której misją byłoby wspieranie twórczości literackiej wśród szwedzkich artystów, eseistów i pisarzy. Organizacja została powołana do życia jako odpowiedź na działania Akademii Szwedzkiej, której Kræmer zarzucała niewystarczający poziom wsparcia dla szwedzkich twórców. Towarzystwo od swojego ustanowienia znajduje się w kamienicy przy ulicy Villagatan w Sztokholmie. Według zasad ustalonych przez Kræmer w testamencie, Towarzystwo miało składać się z dziewięciu członków. Czytaj więcej…

2021-02-11

Barbara Ślizowska (ur. 4 lutego 1935 w Krakowie) – polska gimnastyczka sportowa, trenerka i sędzia sportowa, dwukrotna olimpijka, brązowa medalistka XVI Igrzysk Olimpijskich w Melbourne w 1956 roku w ćwiczeniach drużynowych z przyborem. Debiutowała jako gimnastyczka w sekcji Towarzystwa Sportowego Wisła Kraków, a w połowie lat 50. XX wieku przeniosła się do klubu WKS Wawel. Drużynowo, indywidualnie i na poszczególnych przyrządach zdobyła na mistrzostwach Polski juniorek łącznie 103 medale, a na mistrzostwach Polski seniorek 54 medale, w tym 21 złotych. Ośmiokrotnie zwyciężała z drużyną w klasyfikacji Pucharu Polski dla najlepszej sekcji gimnastycznej roku, a pięciokrotnie zdobywała drugie miejsce. Do jej największych międzynarodowych sukcesów, oprócz brązowego medalu olimpijskiego, należą dwa srebrne medale z V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w wieloboju drużynowym oraz drużynowych ćwiczeniach z przyborem. W listopadzie 1958 roku zakończyła swoją karierę sportową, zostając trenerem, sędzią oraz działaczem sportowym. Jest jedyną Polką wyróżnioną honorowym dyplomem Międzynarodowej Federacji Gimnastycznej. Czytaj więcej…

2021-02-12

ORP Pelikan – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z serii dwunastu okrętów proj. 206F. Jednostka mierzyła 58,2 metra długości, 7,97 metra szerokości i miała zanurzenie 2,14 metra, a jej wyporność pełna wynosiła 470 ton. Uzbrojona była w trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm i bomby głębinowe, a ponadto była przystosowana do przewozu i stawiania min morskich. Okręt został zwodowany w październiku 1965 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go w czerwcu 1966 roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona numerem burtowym 619, cały okres służby spędziła w 13. Dywizjonie Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Okręt został skreślony z listy floty po ponad 27-letnim czasie użytkowania w grudniu 1993 roku. Czytaj więcej…

2021-02-13

Maroko na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2010 – występ jednoosobowej reprezentacji Maroka na igrzyskach olimpijskich w Vancouver w 2010 roku. W składzie znalazł się niespełna 33-letni narciarz alpejski Samir Azzimani, mieszkający na co dzień we Francji. Dla zawodnika, który bez powodzenia starał się również o kwalifikację olimpijską na igrzyska w Salt Lake City oraz igrzyska w Turynie, występ w Vancouver był debiutem olimpijskim. W Vancouver zaprezentował się w dwóch konkurencjach – zajął 44. miejsce w slalomie oraz 74. w slalomie gigancie. Pełnił również rolę chorążego reprezentacji podczas ceremonii otwarcia. Podczas ceremonii zamknięcia funkcję tę sprawował Abdenbi Lerhenane. Był to piąty start reprezentacji Maroka na zimowych igrzyskach olimpijskich. Maroko po raz pierwszy od 1992 roku wystawiło reprezentację na zimowe igrzyska olimpijskie. Czytaj więcej…

2021-02-14

Man in the Box – drugi singel amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, pochodzący z opublikowanego w sierpniu 1990 roku nakładem wytwórni Columbia debiutanckiego albumu studyjnego Facelift. Czas trwania utworu wynosi 4 minuty i 46 sekund. Autorem tekstu jest Layne Staley, muzykę skomponował Jerry Cantrell. Początkowo Man in the Box wzbudził negatywne odczucia wśród przedstawicieli wytwórni Columbia, którzy opowiadali się za pominięciem kompozycji. Komercyjny sukces singla, opisywanego jako przełomowy w karierze zespołu, sprawił, że Facelift uplasował się na 42. pozycji zestawienia Billboard 200, przechodząc tym samym do historii jako pierwszy album wywodzący się z nurtu grunge’owego, który dotarł do czołowej 50. wspomnianego notowania opracowywanego przez tygodnik Billboard. Teledysk uzyskał regularną rotację w stacji MTV, utrzymując się na liście przez okres 16 tygodni, co pozwoliło grupie na zyskanie ogólnokrajowego rozgłosu. W 1992 roku utwór został nominowany do nagrody Grammy w kategorii Best Hard Rock Performance with Vocal. Czytaj więcej…

2021-02-15

SMS Árpád – pancernik pokolenia przeddrednotów zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej na początku XX wieku. Został zwodowany 11 września 1901 roku jako drugi okręt typu Habsburg. Jego główne uzbrojenie stanowiły trzy działa Kruppa kalibru 240 mm. „Árpád”, razem ze swoimi siostrzanymi okrętami, brał udział w ostrzale Ankony w czasie I wojny światowej. Po zakończeniu bombardowania, „Árpád” i jego siostrzane okręty powróciły do portu w Puli. Ze względu na niedostatek węgla, okręty pozostały tam do końca wojny. Później „Árpád” został przemianowany na okręt obrony wybrzeża, po czym w grudniu 1917 roku został wycofany jako przestarzały. W 1918 roku pancernik został ponownie wprowadzony do służby jako okręt treningowy dla Austriackiej Akademii Morskiej. Po wojnie „Árpád” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami został przekazany Wielkiej Brytanii jako pryz, a następnie sprzedany do Włoch i zezłomowany w 1921 roku. Czytaj więcej…

2021-02-16

Magach – izraelska nazwa amerykańskich czołgów Patton M48 oraz M60, modernizowanych od lat 60. do lat 80. XX wieku przez Siły Obronne Izraela. Czołgi takie armia izraelska zakupiła od USA i RFN oraz zdobyła od armii jordańskiej. Pojazdy były używane przez Izrael w trakcie wojny sześciodniowej, wojny na wyczerpanie, I wojny w Libanie oraz podczas I Intifady oraz II Intifady. Wersje Magacha 1, 2, 3 i 5 opierały się na czołgu Patton M48, natomiast Magach 6 i 7 są zmodernizowanymi czołgami M60. Od lat 80. XX wieku czołg ten zaczął być stopniowo wypierany przez nową izraelską konstrukcję – Merkawę. Mimo ciągłych modernizacji Magachy z czasem stały się konstrukcjami przestarzałymi i w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych rozpoczęto proces przenoszenia ich z jednostek liniowych do rezerwowych. Ostatecznie wycofanie ze służby czołgów Magach – legendy w Siłach Obronnych Izraela, miało miejsce w 2014 roku. Zmodyfikowaną i eksportową wersją Magacha 7 była Sabra, którą Izrael sprzedał do Turcji w liczbie 170 egzemplarzy. Czytaj więcej…

2021-02-17

Sułtanat Rumu – państwo Seldżukidów istniejące w Anatolii w latach ok. 1081–1308. Historia Sułtanatu Rumu rozpoczyna się wraz z klęską Bizancjum w bitwie pod Manzikertem w 1071 roku. W jej rezultacie luźno zorganizowani Turkmeni zajęli niemal całą Azję Mniejszą i jeden z Seldżukidów, Sulajman, wykorzystał sytuację i przejął nad nimi władzę, tworząc tym samym nowe państwo. Późniejsi Seldżukidzi musieli stawić czoło zarówno odrodzonemu Bizancjum, jak i rywalizującemu z sułtanatem państwem Daniszmendydów, z których to zmagań wyszli zwycięsko, czego ostatecznym potwierdzeniem była klęska zadana cesarzowi Manuelowi I w bitwie pod Myriokefalon w 1176 roku. Lata 1176–1243 to czas największego rozkwitu Sułtanatu Rumu, który poszerzył swoje terytorium i dzięki zdobyciu ważnych portów włączył się w przynoszący bogactwo nurt międzynarodowego handlu. Ten okres pomyślności został jednak brutalnie zakończony przez Mongołów, którzy w 1243 roku zadali armii sułtanatu druzgocącą klęskę pod Köse Dağ i zamienili go w swój protektorat. Dalsza dzieje Rumu to historia powolnej utraty kolejnych atrybutów niezależności na rzecz mongolskich Ilchanidów. Czytaj więcej…

2021-02-18

Człowiek na torze – polski film psychologiczny z 1956 roku w reżyserii Andrzeja Munka, zrealizowany na podstawie scenariusza Jerzego Stefana Stawińskiego. Fabuła filmu przedstawia śledztwo w sprawie śmierci starego maszynisty Władysława Orzechowskiego, który zginął przejechany przez pociąg. Zeznania trzech świadków zdarzenia, mających odmienne opinie na temat osobowości Orzechowskiego, są wzajemnie sprzeczne, lecz prowadzą ku mrocznej prawdzie o toksycznych relacjach pomiędzy kolejarzami. Zdjęcia do Człowieka na torze były kręcone pomiędzy kwietniem a wrześniem 1956 roku jeszcze przed odwilżą październikową 1956. Dzieło Munka i Stawińskiego, zarówno w Polsce, jak i za granicą, zostało przeważnie pozytywnie przyjęte przez krytyków. Zyskało też miano „pierwszego filmu polskiego Października”. W filmie pojawił się unikatowy w kinematografii polskiej rozrachunek z ówczesnymi dokonaniami kina socrealistycznego, a także z okresem stalinizmu. Człowiek na torze jest jednym z pierwszych dzieł polskiej szkoły filmowej. Czytaj więcej…

2021-02-19

SM UB-47 – niemiecki jednokadłubowy okręt podwodny typu UB II zbudowany w stoczni AG Weser (Werk 249) w Bremie w 1916 roku. Zwodowany w czerwcu 1916 roku, wszedł do służby w Kaiserliche Marine 4 lipca tego roku. Dowódcą jednostki został mianowany kapitan marynarki Wolfgang Steinbauer. Okręt odbył 7 patroli, w czasie których zatopił 20 statków o łącznej pojemności 76 195 BRT, trzy uszkodził (16 967 BRT) oraz zatopił dwa okręty o wyporności 11 450 ton. 30 lipca 1917 roku okręt został odsprzedany Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine, w której służył do końca wojny. W służbie w Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine zatopił dwa statki o łącznej pojemności 6201 BRT oraz jeden okręt o wyporności 350 ton. Po zakończeniu działań wojennych okręt został przekazany w ramach reparacji wojennych Francji i zezłomowany w 1920 roku. Czytaj więcej…

2021-02-20

Olorotytan – rodzaj wymarłego dinozaura, ornitopoda z rodziny hadrozaurów i podrodziny Lambeosaurinae. Budową przypominał blisko spokrewnionego hipakrozaura, nosił na głowie charakterystyczny dla przedstawicieli swej podrodziny wydrążony grzebień budowany w większości przez kości nosowe. Stanowi kolejne po amurozaurze i charonozaurze znalezisko Lambeosaurinae w obwodzie amurskim. Szczątki dinozaurów kaczodziobych znajdywano nad brzegiem Amuru już na początku XX wieku, z tym że te najwcześniejsze znaleziska odkryto po stronie chińskiej. Pozostałości olorotytana, odkopane w latach 1999–2001, stanowią najbardziej kompletne znalezisko dinozaura w Federacji Rosyjskiej, jak również najbardziej kompletny szkielet Lambeosaurinae spoza Ameryki Północnej. Leżały one rozrzucone, jak piszą autorzy opisu rodzaju, na przestrzeni setek metrów kwadratowych, w towarzystwie szczątków innych zwierząt. Holotyp oznakowano symbolami AEHM 2/845. Szkielet znajduje się on w Muzeum Paleontologicznym w Błagowieszczeńsku. Czytaj więcej…

2021-02-21

Duncan Edwards (ur. 1 października 1936 w Dudley, zm. 21 lutego 1958 w Monachium) – angielski piłkarz, gracz Manchesteru United i reprezentacji Anglii. Jeden z tzw. Dzieci Busby'ego, młodego zespołu budowanego przez menedżera Matta Busby'ego w połowie lat 50. Urodzony w Dudley zawodnik podpisał pierwszy kontrakt z Manchesterem United jako nastolatek. Stał się najmłodszym piłkarzem, jaki kiedykolwiek zagrał w Football League First Division oraz w reprezentacji Anglii od zakończenia II wojny światowej. W ciągu niecałych pięciu lat pomógł zespołowi dwukrotnie zwyciężyć w Football League i osiągnąć półfinał Pucharu Europy. Jego karierę przerwała katastrofa lotnicza w Monachium w 1958 roku. Edwards nie zginął na miejscu, z ciężkimi obrażeniami trafił do szpitala, gdzie po piętnastu dniach zmarł. Był w gronie ośmiu piłkarzy, którzy nie przeżyli katastrofy. W 2002 roku otrzymał miejsce w English Football Hall of Fame. Czytaj więcej…

2021-02-22

SMS Árpád – pancernik generacji przeddrednotów zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej na początku XX wieku. Został zwodowany 11 września 1901 roku jako drugi okręt typu Habsburg. Jego główne uzbrojenie stanowiły trzy działa Kruppa kalibru 240 mm. „Árpád”, razem ze swoimi siostrzanymi okrętami, brał udział w ostrzale Ankony w czasie I wojny światowej. Po zakończeniu bombardowania, „Árpád” i jego siostrzane okręty powróciły do portu w Puli. Ze względu na niedostatek węgla, okręty pozostały tam do końca wojny. Później „Árpád” został przemianowany na okręt obrony wybrzeża, po czym w grudniu 1917 roku został wycofany jako przestarzały. W 1918 roku pancernik został ponownie wprowadzony do służby jako okręt treningowy dla Austriackiej Akademii Morskiej. Po wojnie „Árpád” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami został przekazany Wielkiej Brytanii jako pryz, a następnie sprzedany do Włoch i zezłomowany w 1921 roku. Czytaj więcej…

2021-02-23

Magach – izraelska nazwa amerykańskich czołgów Patton M48 oraz M60, modernizowanych od lat 60. do lat 80. XX wieku przez Siły Obronne Izraela. Czołgi takie armia izraelska zakupiła od USA i RFN oraz zdobyła od armii jordańskiej. Pojazdy były używane przez Izrael w trakcie wojny sześciodniowej, wojny na wyczerpanie, I wojny w Libanie oraz podczas I Intifady oraz II Intifady. Wersje Magacha 1, 2, 3 i 5 opierały się na czołgu Patton M48, natomiast Magach 6 i 7 są zmodernizowanymi czołgami M60. Od lat 80. XX wieku czołg ten zaczął być stopniowo wypierany przez nową izraelską konstrukcję – Merkawę. Mimo ciągłych modernizacji Magachy z czasem stały się konstrukcjami przestarzałymi i w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych rozpoczęto proces przenoszenia ich z jednostek liniowych do rezerwowych. Ostatecznie wycofanie ze służby czołgów Magach – legendy w Siłach Obronnych Izraela, miało miejsce w 2014 roku. Zmodyfikowaną i eksportową wersją Magacha 7 była Sabra, którą Izrael sprzedał do Turcji w liczbie 170 egzemplarzy. Czytaj więcej…

2021-02-24

Sułtanat Rumu – państwo Seldżukidów istniejące w Anatolii w latach ok. 1081–1308. Historia Sułtanatu Rumu rozpoczyna się wraz z klęską Bizancjum w bitwie pod Manzikertem w 1071 roku. W jej rezultacie luźno zorganizowani Turkmeni zajęli niemal całą Azję Mniejszą i jeden z Seldżukidów, Sulajman, wykorzystał sytuację i przejął nad nimi władzę, tworząc tym samym nowe państwo. Późniejsi Seldżukidzi musieli stawić czoło zarówno odrodzonemu Bizancjum, jak i rywalizującemu z sułtanatem państwem Daniszmendydów, z których to zmagań wyszli zwycięsko, czego ostatecznym potwierdzeniem była klęska zadana cesarzowi Manuelowi I w bitwie pod Myriokefalon w 1176 roku. Lata 1176–1243 to czas największego rozkwitu Sułtanatu Rumu, który poszerzył swoje terytorium i dzięki zdobyciu ważnych portów włączył się w przynoszący bogactwo nurt międzynarodowego handlu. Ten okres pomyślności został jednak brutalnie zakończony przez Mongołów, którzy w 1243 roku zadali armii sułtanatu druzgocącą klęskę pod Köse Dağ i zamienili go w swój protektorat. Dalsza dzieje Rumu to historia powolnej utraty kolejnych atrybutów niezależności na rzecz mongolskich Ilchanidów. Czytaj więcej…

2021-02-25

Człowiek na torze – polski film psychologiczny z 1956 roku w reżyserii Andrzeja Munka, zrealizowany na podstawie scenariusza Jerzego Stefana Stawińskiego. Fabuła filmu przedstawia śledztwo w sprawie śmierci starego maszynisty Władysława Orzechowskiego, który zginął przejechany przez pociąg. Zeznania trzech świadków zdarzenia, mających odmienne opinie na temat osobowości Orzechowskiego, są wzajemnie sprzeczne, lecz prowadzą ku mrocznej prawdzie o toksycznych relacjach pomiędzy kolejarzami. Zdjęcia do Człowieka na torze były kręcone pomiędzy kwietniem a wrześniem 1956 roku jeszcze przed odwilżą październikową 1956. Dzieło Munka i Stawińskiego, zarówno w Polsce, jak i za granicą, zostało przeważnie pozytywnie przyjęte przez krytyków. Zyskało też miano „pierwszego filmu polskiego Października”. W filmie pojawił się unikatowy w kinematografii polskiej rozrachunek z ówczesnymi dokonaniami kina socrealistycznego, a także z okresem stalinizmu. Człowiek na torze jest jednym z pierwszych dzieł polskiej szkoły filmowej. Czytaj więcej…

2021-02-26

SM UB-47 – niemiecki jednokadłubowy okręt podwodny typu UB II zbudowany w stoczni AG Weser (Werk 249) w Bremie w 1916 roku. Zwodowany w czerwcu 1916 roku, wszedł do służby w Kaiserliche Marine 4 lipca tego roku. Dowódcą jednostki został mianowany kapitan marynarki Wolfgang Steinbauer. Okręt odbył 7 patroli, w czasie których zatopił 20 statków o łącznej pojemności 76 195 BRT, trzy uszkodził (16 967 BRT) oraz zatopił dwa okręty o wyporności 11 450 ton. 30 lipca 1917 roku okręt został odsprzedany Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine, w której służył do końca wojny. W służbie w Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine zatopił dwa statki o łącznej pojemności 6201 BRT oraz jeden okręt o wyporności 350 ton. Po zakończeniu działań wojennych okręt został przekazany w ramach reparacji wojennych Francji i zezłomowany w 1920 roku. Czytaj więcej…

2021-02-27

Olorotytan – rodzaj wymarłego dinozaura, ornitopoda z rodziny hadrozaurów i podrodziny Lambeosaurinae. Budową przypominał blisko spokrewnionego hipakrozaura, nosił na głowie charakterystyczny dla przedstawicieli swej podrodziny wydrążony grzebień budowany w większości przez kości nosowe. Stanowi kolejne po amurozaurze i charonozaurze znalezisko Lambeosaurinae w obwodzie amurskim. Szczątki dinozaurów kaczodziobych znajdywano nad brzegiem Amuru już na początku XX wieku, z tym że te najwcześniejsze znaleziska odkryto po stronie chińskiej. Pozostałości olorotytana, odkopane w latach 1999–2001, stanowią najbardziej kompletne znalezisko dinozaura w Federacji Rosyjskiej, jak również najbardziej kompletny szkielet Lambeosaurinae spoza Ameryki Północnej. Leżały one rozrzucone, jak piszą autorzy opisu rodzaju, na przestrzeni setek metrów kwadratowych, w towarzystwie szczątków innych zwierząt. Holotyp oznakowano symbolami AEHM 2/845. Szkielet znajduje się on w Muzeum Paleontologicznym w Błagowieszczeńsku. Czytaj więcej…

2021-02-28

Duncan Edwards (ur. 1 października 1936 w Dudley, zm. 21 lutego 1958 w Monachium) – angielski piłkarz, gracz Manchesteru United i reprezentacji Anglii. Jeden z tzw. Dzieci Busby'ego, młodego zespołu budowanego przez menedżera Matta Busby'ego w połowie lat 50. Urodzony w Dudley zawodnik podpisał pierwszy kontrakt z Manchesterem United jako nastolatek. Stał się najmłodszym piłkarzem, jaki kiedykolwiek zagrał w Football League First Division oraz w reprezentacji Anglii od zakończenia II wojny światowej. W ciągu niecałych pięciu lat pomógł zespołowi dwukrotnie zwyciężyć w Football League i osiągnąć półfinał Pucharu Europy. Jego karierę przerwała katastrofa lotnicza w Monachium w 1958 roku. Edwards nie zginął na miejscu, z ciężkimi obrażeniami trafił do szpitala, gdzie po piętnastu dniach zmarł. Był w gronie ośmiu piłkarzy, którzy nie przeżyli katastrofy. W 2002 roku otrzymał miejsce w English Football Hall of Fame. Czytaj więcej…