Województwo rzeszowskie (1945–1975)
| |||||
| 1945–1975 | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Data powstania |
22 sierpnia 1944 (de facto; jako województwo lwowskie z siedzibą w Rzeszowie) | ||||
| Data likwidacji |
1 czerwca 1975 | ||||
| Siedziba wojewody i sejmiku | |||||
| Powierzchnia |
18 636 km² | ||||
| Populacja (31 XII 1974) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
98 os./km² | ||||
| Podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie Polski
| |||||
Województwo rzeszowskie – jedno z województw istniejących w Polsce w latach 1945–1975, utworzone głównie w miejsce przedzielonego nową granicą państwową województwa lwowskiego, którego stolica, Lwów, znalazła się w ZSRR. Ponieważ Przemyśl, który był tradycyjnie głównym ośrodkiem miejskim tego regionu (ziemia przemyska), położony był zbyt blisko granicy, stolicę nowego województwa zorganizowano w centralnie położonym Rzeszowie, mieście w 1945 r. znacznie mniejszym od Przemyśla[1].
Geneza[edytuj | edytuj kod]
W miesiąc po rozpoczęciu swojej działalności PKWN wydał Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji (Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8), który wszedł w życie 22 sierpnia 1944. W dekrecie tym (art. 11) zniesiono strukturę administracyjną wprowadzoną przez Niemcy i przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Tym samym na obszarze południowo-wschodniej części państwa polskiego ponownie zaczęło funkcjonować województwo lwowskie, jednakże w okrojonym kształcie terytorialnym i z faktyczną stolicą w Rzeszowie, gdzie 18 sierpnia 1944 powołano Wojewódzką Radę Narodową obejmującą swą jurysdykcją wyłącznie te tereny przedwojennego województwa lwowskiego, które na mocy Porozumienia między PKWN a rządem ZSRR o polsko-radzieckiej granicy z 27 lipca 1944 r. nie zostały wcielone do Związku Radzieckiego.
Przez niemal cały następny rok nie używano nazwy województwa (jeżeli już trzeba było o nim wspomnieć, stosowano zwykle określenie „województwo z siedzibą w Rzeszowie”), a jego obszar ewoluował ze względu na brak jednoznacznych i mających powszechne uznanie prawnomiędzynarodowe ustaleń co do nowej granicy Polski na wschodzie (np. w „Rzeszowskim Dzienniku Wojewódzkim” ze stycznia 1945 roku wśród miejscowości powiatu leskiego wymieniono Ustrzyki Dolne, Czarną, Lutowiska i Łobozew, które faktycznie do 1951 roku znajdowały się po drugiej stronie granicy).
Dopiero 7 lipca 1945 r. PKWN wydał dekret o utworzeniu województwa rzeszowskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168), określający ostatecznie jego granice i wchodzący w życie dniem 18 sierpnia. Zgodnie z dekretem, nowe województwo składało się z 13 powiatów byłego województwa lwowskiego: brzozowskiego, jarosławskiego, kolbuszowskiego, krośnieńskiego, lubaczowskiego, leskiego, łańcuckiego, niżańskiego, przemyskiego, przeworskiego, sanockiego, rzeszowskiego i tarnobrzeskiego, oraz 4 powiatów przed wojną i tuż po wojnie wchodzących w skład województwa krakowskiego: dębickiego, jasielskiego, gorlickiego i mieleckiego. Kilka dni wcześniej[a] do województwa lubelskiego przyłączono północne skrawki powiatu rawskiego (gminy Lubycza Królewska, Uhnów i Tarnoszyn) i zachodnie powiatu sokalskiego (gminy Krystynopol, Chorobrów, Waręż i Bełz) z byłego województwa lwowskiego[2][3].
Ostateczny kształt, obowiązujący do reformy administracyjnej w 1975 roku, województwo rzeszowskie przyjęło 15 lutego 1951 r., gdy na mocy polsko-radzieckiej umowy do Polski przyłączono część Bieszczadów z Ustrzykami Dolnymi[4].
Ludność[edytuj | edytuj kod]
| Data | Liczba mieszkańców | ||
|---|---|---|---|
| ogółem | miejska (%) | wiejska (%) | |
| 14 II 1946 (spis sumaryczny)[5] | 1 535 400 | 235 403 (15,33%) | 1 299 997 (84,67%) |
| 3 XII 1950 (spis powszechny)[6] | 1 367 472 | 234 426 (17,14%) | 1 133 046 (82,86%) |
| 31 XII 1956[7] | 1565 tys. | 341 tys. (21,8%) | 1224 tys. (78,2%) |
| 6 XII 1960 (spis powszechny)[8] | 1 586 157 | 387 035 (24,4%) | 1 199 122 (75,6%) |
| 31 XII 1963[9] | 1665 tys. | 415 tys. (24,9%) | 1250 tys. (75,1%) |
| 31 XII 1965[10] | 1692,8 tys. | b.d. | b.d. |
| 8 XII 1970 (spis powszechny)[11] | 1 757 460 | 484 044 (27,54%) | 1 273 416 (72,46%) |
| 31 XII 1971[12] | 1773,1 tys. | 494,8 tys. (27,9%) | 1278,3 tys. (72,1%) |
| 31 XII 1972[13] | 1792,1 tys. | 511 tys. (28,5%) | 1281,1 tys. (71,5%) |
| 31 XII 1973[14] | 1802 tys. | 535 tys. (29,7%) | 1267 tys. (70,3%) |
| 31 XII 1974[15] | 1821 tys. | 548 tys. (30,1%) | 1273 tys. (69,7%) |
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
1946[edytuj | edytuj kod]
| Powiat | Powierzchnia
(km²)[16] |
Liczba ludności
14 II 1946[17] | |
|---|---|---|---|
| ogółem | na km² | ||
| brzozowski | 684 | 75 988 | 111 |
| dębicki | 1141 | 113 323 | 99 |
| gorlicki | 1079 | 96 585 | 90 |
| jarosławski | 1397 | 132 938 | 95 |
| jasielski | 1055 | 104 104 | 99 |
| kolbuszowski | 873 | 65 670 | 75 |
| krośnieński | 934 | 102 064 | 109 |
| leski | 1622 | 39 354 | 24 |
| lubaczowski | 1258 | 54 189 | 43 |
| łańcucki | 889 | 100 238 | 113 |
| mielecki | 901 | 75 604 | 84 |
| niżański | 973 | 65 701 | 68 |
| przemyski | 1479 | 89 842 | 61 |
| przeworski | 415 | 66 103 | 159 |
| rzeszowski | 1270 | 193 833 | 153 |
| sanocki | 1282 | 87 997 | 69 |
| tarnobrzeski | 949 | 71 867 | 76 |
1973[edytuj | edytuj kod]
Źródło:[18]
| Powiat | Powierzchnia
(km²) |
Liczba ludności
31 XII 1972 |
Miasta | Gminy | Siedziba | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ogółem (tys.) | na km² | ogółem | w tym posiadające wspólną radę narodową z gminami | ||||
| bieszczadzki | 2909 | 70,1 | 25 | 2 | 0 | 14 | Lesko |
| brzozowski | 700 | 72,7 | 106 | 2 | 1 | 8 | Brzozów |
| dębicki | 594 | 80,3 | 135 | 2 | 1 | 5 | Dębica |
| gorlicki | 1071 | 98,5 | 92 | 2 | 0 | 12 | Gorlice |
| jarosławski | 1291 | 115,1 | 89 | 3 | 1 | 11 | Jarosław |
| jasielski | 1023 | 120,4 | 118 | 1 | 4 | 12 | Jasło |
| kolbuszowski | 890 | 65,1 | 73 | 2 | 1 | 7 | Kolbuszowa |
| krośnieński | 1169 | 137 | 117 | 5 | 4 | 10 | Krosno |
| leżajski | 662 | 59,9 | 90 | 2 | 0 | 8 | Leżajsk |
| lubaczowski | 1302 | 53,3 | 41 | 2 | 1 | 7 | Lubaczów |
| łańcucki | 452 | 64,9 | 144 | 1 | 0 | 8 | Łańcut |
| mielecki | 881 | 104,6 | 119 | 2 | 1 | 8 | Mielec |
| niżański | 949 | 69,5 | 73 | 3 | 2 | 8 | Nisko |
| przemyski | 1225 | 70,9 | 58 | 0 | 0 | 10 | Przemyśl |
| Przemyśl (miejski) | 33 | 54,8 | 1680 | 1 | nd. | nd. | |
| przeworski | 420 | 61,9 | 147 | 2 | 1 | 6 | Przeworsk |
| ropczycki | 549 | 59,5 | 108 | 2 | 0 | 5 | Ropczyce |
| rzeszowski | 906 | 124,9 | 138 | 3 | 3 | 12 | Rzeszów |
| Rzeszów (miejski) | 40 | 86,2 | 2138 | 1 | nd. | nd. | |
| Sanok (miejski) | 71 | 29,5 | 415 | 1 | nd. | nd. | Sanok |
| Stalowa Wola (miejski) | 53 | 32,3 | 611 | 1 | nd. | nd. | Stalowa Wola |
| strzyżowski | 495 | 57,9 | 117 | 1 | 0 | 5 | Strzyżów |
| tarnobrzeski | 879 | 102,8 | 117 | 4 | 1 | 8 | Tarnobrzeg |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Podział administracyjny Polski 1944–50
- Podział administracyjny Polski 1950–56
- Podział administracyjny Polski 1957–75
- Polska reforma administracyjna (1975)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W powojennej Polsce znalazły się m.in. fragmenty powiatów rawskiego i sokalskiego z przedwojennego województwa lwowskiego. Zgodnie z rozporządzeniem z 9 sierpnia 1945 r. fragment powiatu rawskiego (gmina Tarnoszyn) został włączony do województwa lubelskiego. Brak jest natomiast źródeł stwierdzających kiedy do województwa lubelskiego zostały włączone inne fragmenty powiatu rawskiego i fragment powiatu sokalskiego (najprawdopodobniej włączenie powiatu sokalskiego nastąpiło tuż przed włączeniem gminy Tarnoszyn, gdyż w przeciwnym razie powiat sokalski byłby eksklawą ówczesnego polskiego fragmentu województwa lwowskiego)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Andrzej Plęs: Dlaczego Rzeszów został stolicą województwa. nowiny24.pl, 2014-08-16. [dostęp 2023-03-02].
- ↑ J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001. [dostęp 2016-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 r. o przyłączeniu gminy wiejskiej Tarnoszyn do powiatu tomaszewskiego w województwie lubelskim (Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160)
- ↑ Szymon Jakubowski: Przez rok Rzeszów był stolicą województwa... lwowskiego. podkarpackahistoria.pl, 2020-07-01. [dostęp 2021-04-11].
- ↑ Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21 (s. 37 dokumentu PDF).
- ↑ Narodowy Spis Powszechny z dnia 3 grudnia 1950 r. Struktura zawodowa i demograficzna ludności. Indywidualne gospodarstwa rolne. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1954, s. 3 (s. 8 dokumentu PDF).
- ↑ Rocznik statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957, s. 12 (strona 51 dokumentu PDF).
- ↑ Spis Powszechny z dnia 6 grudnia 1960 r. Wyniki ostateczne. Ludność, gospodarstwa domowe. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1965, s. 6 i 7 (strony 5 i 6 dokumentu PDF).
- ↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1964, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 32.
- ↑ Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. t. 9, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 5.
- ↑ Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972, s. 4-6 (strony 60-62 dokumentu PDF).
- ↑ Rocznik statystyczny 1972, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1972, s. 76.
- ↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1973, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 37.
- ↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1974, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1975, s. 85.
- ↑ Encyklopedia powszechna PWN, t. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 577.
- ↑ Rocznik Statystyczny 1947, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 18 (s. 35 dokumentu PDF).
- ↑ Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21-22 (s. 37-38 dokumentu PDF).
- ↑ Polska. Zarys encyklopedyczny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 761.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Rzeszowski Dziennik Wojewódzki (1945–1949) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)
- Dziennik Urzędowy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1950) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)
- Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1951–1974) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)
| Okręgi (1945–46) | |
|---|---|
| Województwa |
|
| Miasta na prawach województwa |
.svg)