Województwo rzeszowskie (1945–1975)

Województwo rzeszowskie
	1945–1975
Państwo	Polska
Data powstania	22 sierpnia 1944 (de facto; jako województwo lwowskie z siedzibą w Rzeszowie); 18 sierpnia 1945 (de iure)
Data likwidacji	1 czerwca 1975
Siedziba wojewody i sejmiku	Rzeszów
Powierzchnia	18 636 km²
Populacja (31 XII 1974); • liczba ludności	; 1821 tys.
• gęstość	98 os./km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów miejskich	4
Liczba powiatów	23
	Położenie na mapie Polski;

Województwo rzeszowskie – jedno z województw istniejących w Polsce w latach 1945–1975, utworzone głównie w miejsce przedzielonego nową granicą państwową województwa lwowskiego, którego stolica, Lwów, znalazła się w ZSRR. Ponieważ Przemyśl, który był tradycyjnie głównym ośrodkiem miejskim tego regionu (ziemia przemyska), położony był zbyt blisko granicy, stolicę nowego województwa zorganizowano w centralnie położonym Rzeszowie, mieście w 1945 r. znacznie mniejszym od Przemyśla^[1].

Geneza

W miesiąc po rozpoczęciu swojej działalności PKWN wydał Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji (Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8), który wszedł w życie 22 sierpnia 1944. W dekrecie tym (art. 11) zniesiono strukturę administracyjną wprowadzoną przez Niemcy i przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Tym samym na obszarze południowo-wschodniej części państwa polskiego ponownie zaczęło funkcjonować województwo lwowskie, jednakże w okrojonym kształcie terytorialnym i z faktyczną stolicą w Rzeszowie, gdzie 18 sierpnia 1944 powołano Wojewódzką Radę Narodową obejmującą swą jurysdykcją wyłącznie te tereny przedwojennego województwa lwowskiego, które na mocy Porozumienia między PKWN a rządem ZSRR o polsko-radzieckiej granicy z 27 lipca 1944 r. nie zostały wcielone do Związku Radzieckiego.

Przez niemal cały następny rok nie używano nazwy województwa (jeżeli już trzeba było o nim wspomnieć, stosowano zwykle określenie „województwo z siedzibą w Rzeszowie”), a jego obszar ewoluował ze względu na brak jednoznacznych i mających powszechne uznanie prawnomiędzynarodowe ustaleń co do nowej granicy Polski na wschodzie (np. w „Rzeszowskim Dzienniku Wojewódzkim” ze stycznia 1945 roku wśród miejscowości powiatu leskiego wymieniono Ustrzyki Dolne, Czarną, Lutowiska i Łobozew, które faktycznie do 1951 roku znajdowały się po drugiej stronie granicy).

Dopiero 7 lipca 1945 r. PKWN wydał dekret o utworzeniu województwa rzeszowskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168), określający ostatecznie jego granice i wchodzący w życie dniem 18 sierpnia. Zgodnie z dekretem, nowe województwo składało się z 13 powiatów byłego województwa lwowskiego: brzozowskiego, jarosławskiego, kolbuszowskiego, krośnieńskiego, lubaczowskiego, leskiego, łańcuckiego, niżańskiego, przemyskiego, przeworskiego, sanockiego, rzeszowskiego i tarnobrzeskiego, oraz 4 powiatów przed wojną i tuż po wojnie wchodzących w skład województwa krakowskiego: dębickiego, jasielskiego, gorlickiego i mieleckiego. Kilka dni wcześniej^[a] do województwa lubelskiego przyłączono północne skrawki powiatu rawskiego (gminy Lubycza Królewska, Uhnów i Tarnoszyn) i zachodnie powiatu sokalskiego (gminy Krystynopol, Chorobrów, Waręż i Bełz) z byłego województwa lwowskiego^[2]^[3].

Ostateczny kształt, obowiązujący do reformy administracyjnej w 1975 roku, województwo rzeszowskie przyjęło 15 lutego 1951 r., gdy na mocy polsko-radzieckiej umowy do Polski przyłączono część Bieszczadów z Ustrzykami Dolnymi^[4].

Ludność

Data	Liczba mieszkańców
Data	ogółem	miejska (%)	wiejska (%)
14 II 1946 (spis sumaryczny)^[5]	1 535 400	235 403 (15,33%)	1 299 997 (84,67%)
3 XII 1950 (spis powszechny)^[6]	1 367 472	234 426 (17,14%)	1 133 046 (82,86%)
31 XII 1956^[7]	1565 tys.	341 tys. (21,8%)	1224 tys. (78,2%)
1959^[8]	1617,8 tys.	b.d. (23%^[9])	b.d. (77%^[9])
6 XII 1960 (spis powszechny)^[10]	1 586 157	387 035 (24,4%)	1 199 122 (75,6%)
31 XII 1963^[11]	1665 tys.	415 tys. (24,9%)	1250 tys. (75,1%)
31 XII 1965^[12]	1692,8 tys.	b.d.	b.d.
1967^[13]	1719,6 tys.	b.d.	b.d.
31 XII 1968^[14]	1747 tys.	459 tys. (26,3%)	1288 tys. (73,7%)
8 XII 1970 (spis powszechny)^[15]	1 757 460	484 044 (27,54%)	1 273 416 (72,46%)
31 XII 1971^[16]	1773,1 tys.	494,8 tys. (27,9%)	1278,3 tys. (72,1%)
31 XII 1972^[17]	1792,1 tys.	511 tys. (28,5%)	1281,1 tys. (71,5%)
31 XII 1973^[18]	1802 tys.	535 tys. (29,7%)	1267 tys. (70,3%)
31 XII 1974^[19]	1821 tys.	548 tys. (30,1%)	1273 tys. (69,7%)

Podział administracyjny

1946

Powiat	Powierzchnia (km²)^[20]	Liczba ludności 14 II 1946^[21]
Powiat	Powierzchnia (km²)^[20]	ogółem	na km²
brzozowski	684	75 988	111
dębicki	1141	113 323	99
gorlicki	1079	96 585	90
jarosławski	1397	132 938	95
jasielski	1055	104 104	99
kolbuszowski	873	65 670	75
krośnieński	934	102 064	109
leski	1622	39 354	24
lubaczowski	1258	54 189	43
łańcucki	889	100 238	113
mielecki	901	75 604	84
niżański	973	65 701	68
przemyski	1479	89 842	61
przeworski	415	66 103	159
rzeszowski	1270	193 833	153
sanocki	1282	87 997	69
tarnobrzeski	949	71 867	76

1973

Źródło:^[22]

Powiat	Powierzchnia (km²)	Liczba ludności 31 XII 1972		Miasta		Gminy	Siedziba
Powiat	Powierzchnia (km²)	ogółem (tys.)	na km²	ogółem	w tym posiadające wspólną radę narodową z gminami	Gminy	Siedziba
bieszczadzki	2909	70,1	25	2	0	14	Lesko
brzozowski	700	72,7	106	2	1	8	Brzozów
dębicki	594	80,3	135	2	1	5	Dębica
gorlicki	1071	98,5	92	2	0	12	Gorlice
jarosławski	1291	115,1	89	3	1	11	Jarosław
jasielski	1023	120,4	118	1	4	12	Jasło
kolbuszowski	890	65,1	73	2	1	7	Kolbuszowa
krośnieński	1169	137	117	5	4	10	Krosno
leżajski	662	59,9	90	2	0	8	Leżajsk
lubaczowski	1302	53,3	41	2	1	7	Lubaczów
łańcucki	452	64,9	144	1	0	8	Łańcut
mielecki	881	104,6	119	2	1	8	Mielec
niżański	949	69,5	73	3	2	8	Nisko
przemyski	1225	70,9	58	0	0	10	Przemyśl
Przemyśl (miejski)	33	54,8	1680	1	nd.	nd.	Przemyśl
przeworski	420	61,9	147	2	1	6	Przeworsk
ropczycki	549	59,5	108	2	0	5	Ropczyce
rzeszowski	906	124,9	138	3	3	12	Rzeszów
Rzeszów (miejski)	40	86,2	2138	1	nd.	nd.	Rzeszów
Sanok (miejski)	71	29,5	415	1	nd.	nd.	Sanok
Stalowa Wola (miejski)	53	32,3	611	1	nd.	nd.	Stalowa Wola
strzyżowski	495	57,9	117	1	0	5	Strzyżów
tarnobrzeski	879	102,8	117	4	1	8	Tarnobrzeg

Zobacz też

Uwagi

↑ W powojennej Polsce znalazły się m.in. fragmenty powiatów rawskiego i sokalskiego z przedwojennego województwa lwowskiego. Zgodnie z rozporządzeniem z 9 sierpnia 1945 r. fragment powiatu rawskiego (gmina Tarnoszyn) został włączony do województwa lubelskiego. Brak jest natomiast źródeł stwierdzających kiedy do województwa lubelskiego zostały włączone inne fragmenty powiatu rawskiego i fragment powiatu sokalskiego (najprawdopodobniej włączenie powiatu sokalskiego nastąpiło tuż przed włączeniem gminy Tarnoszyn, gdyż w przeciwnym razie powiat sokalski byłby eksklawą ówczesnego polskiego fragmentu województwa lwowskiego)

Przypisy

↑ Andrzej Plęs: Dlaczego Rzeszów został stolicą województwa. nowiny24.pl, 2014-08-16. [dostęp 2023-03-02].
↑ J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001. [dostęp 2016-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 r. o przyłączeniu gminy wiejskiej Tarnoszyn do powiatu tomaszewskiego w województwie lubelskim (Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160)
↑ Szymon Jakubowski: Przez rok Rzeszów był stolicą województwa... lwowskiego. podkarpackahistoria.pl, 2020-07-01. [dostęp 2021-04-11].
↑ Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21 (s. 37 dokumentu PDF) .
↑ Narodowy Spis Powszechny z dnia 3 grudnia 1950 r. Struktura zawodowa i demograficzna ludności. Indywidualne gospodarstwa rolne. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1954, s. 3 (s. 8 dokumentu PDF) .
↑ Rocznik statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957, s. 12 (strona 51 dokumentu PDF).
↑ A-Z Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, s. 956 .
↑ ^a ^b A-Z Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, s. 824 .
↑ Spis Powszechny z dnia 6 grudnia 1960 r. Wyniki ostateczne. Ludność, gospodarstwa domowe. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1965, s. 6 i 7 (strony 5 i 6 dokumentu PDF) .
↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1964, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 32 .
↑ Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. t. 9, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 5 .
↑ Mała encyklopedia powszechna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 825 .
↑ Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 13 (suplement), 1970, s. 361 .
↑ Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972, s. 4-6 (strony 60-62 dokumentu PDF) .
↑ Rocznik statystyczny 1972, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1972, s. 76 .
↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1973, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 37 .
↑ Rocznik polityczny i gospodarczy 1974, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1975, s. 85 .
↑ Encyklopedia powszechna PWN, t. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 577 .
↑ Rocznik Statystyczny 1947, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 18 (s. 35 dokumentu PDF) .
↑ Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21-22 (s. 37-38 dokumentu PDF) .
↑ Polska. Zarys encyklopedyczny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 761 .

Linki zewnętrzne

Rzeszowski Dziennik Wojewódzki (1945–1949) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)
Dziennik Urzędowy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1950) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)
Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1951–1974) (Archiwalne wydania zdigitalizowane i udostępnione w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej)

[2] W powojennej Polsce znalazły się m.in. fragmenty powiatów rawskiego i sokalskiego z przedwojennego województwa lwowskiego. Zgodnie z rozporządzeniem z 9 sierpnia 1945 r. fragment powiatu rawskiego (gmina Tarnoszyn) został włączony do województwa lubelskiego. Brak jest natomiast źródeł stwierdzających kiedy do województwa lubelskiego zostały włączone inne fragmenty powiatu rawskiego i fragment powiatu sokalskiego (najprawdopodobniej włączenie powiatu sokalskiego nastąpiło tuż przed włączeniem gminy Tarnoszyn, gdyż w przeciwnym razie powiat sokalski byłby eksklawą ówczesnego polskiego fragmentu województwa lwowskiego)

[1] Andrzej Plęs: Dlaczego Rzeszów został stolicą województwa. nowiny24.pl, 2014-08-16. [dostęp 2023-03-02].

[3] J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001. [dostęp 2016-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].

[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 r. o przyłączeniu gminy wiejskiej Tarnoszyn do powiatu tomaszewskiego w województwie lubelskim (Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160)

[5] Szymon Jakubowski: Przez rok Rzeszów był stolicą województwa... lwowskiego. podkarpackahistoria.pl, 2020-07-01. [dostęp 2021-04-11].

[6] Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21 (s. 37 dokumentu PDF) .

[7] Narodowy Spis Powszechny z dnia 3 grudnia 1950 r. Struktura zawodowa i demograficzna ludności. Indywidualne gospodarstwa rolne. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1954, s. 3 (s. 8 dokumentu PDF) .

[8] Rocznik statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957, s. 12 (strona 51 dokumentu PDF).

[9] A-Z Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, s. 956 .

[:02-10] A-Z Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, s. 824 .

[11] Spis Powszechny z dnia 6 grudnia 1960 r. Wyniki ostateczne. Ludność, gospodarstwa domowe. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1965, s. 6 i 7 (strony 5 i 6 dokumentu PDF) .

[12] Rocznik polityczny i gospodarczy 1964, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 32 .

[13] Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. t. 9, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 5 .

[14] Mała encyklopedia powszechna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 825 .

[15] Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 13 (suplement), 1970, s. 361 .

[16] Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972, s. 4-6 (strony 60-62 dokumentu PDF) .

[17] Rocznik statystyczny 1972, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1972, s. 76 .

[18] Rocznik polityczny i gospodarczy 1973, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 37 .

[19] Rocznik polityczny i gospodarczy 1974, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1975, s. 85 .

[20] Encyklopedia powszechna PWN, t. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 577 .

[21] Rocznik Statystyczny 1947, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 18 (s. 35 dokumentu PDF) .

[22] Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1947, s. 21-22 (s. 37-38 dokumentu PDF) .

[23] Polska. Zarys encyklopedyczny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 761 .

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Okręgi (1945–46)	(I) Śląsk Opolski (II) Dolny Śląsk (III) Pomorze Zachodnie (IV) Mazurski (Prusy Wschodnie)
Województwa	białostockie bydgoskie (od 1950) gdańskie (od 1945) katowickie (1950–1953, 1956–1975) kieleckie koszalińskie (od 1950) krakowskie lubelskie łódzkie olsztyńskie (od 1946) opolskie (od 1950) pomorskie (do 1950) poznańskie rzeszowskie (od 1945) stalinogrodzkie (1953–1956) szczecińskie (od 1946) śląskie (do 1950) warszawskie wrocławskie (od 1946) zielonogórskie (od 1950)
Miasta na prawach województwa	Kraków (od 1957) Łódź (od 1944) Poznań (od 1957) Warszawa Wrocław (od 1957)