Czechosłowacja

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Lupus28 (dyskusja | edycje) o 20:16, 6 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Mapa fizyczna Czechosłowacji w latach 1920–1938
Mapa Czechosłowacji w latach 1969–1990
100 koron, moneta z herbem Czechosłowacji i podobizną Józefa Stalina.

Czechosłowacja (czes. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) – państwo w Europie Środkowej istniejące w latach 1918–1938 i 1945–1992. 1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Kraj ten graniczył z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (w 1991 z Ukrainą), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią. Stolicą Czechosłowacji była Praga.

Nazwa

Nazwy oficjalne

Nazwy geograficzne

  • 1918–1920: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1920–1938: Czechosłowacja (Československo)
  • 1938–1939: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1945–1990: Czechosłowacja (Československo)
  • 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko)[3].

Historia

Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska, Górnych Węgier (obecnej Słowacji) i Rusi Zakarpackiej – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk[4], a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik[5].

Państwo zostało proklamowane 28 października 1918[6]. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią[7]. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji[8][9].

Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów[10]. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Pierwsza Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina[11][12].

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści[13], a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki[14]. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną[15][16].

Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację[17].

Demografia

Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930)[18]:

Narodowość Populacja %
Czesi i Słowacy 8 759 701 64,37
Niemcy 3 123 305 22,95
Węgrzy 744 621 5,47
Rusini 461 449 3,39
Żydzi 180 534 1,33
Polacy 75 852 0,56
inni 23 139 0,17
obcokrajowcy 238 784 1,75
Razem 13 607 385 100,00

Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932)[19]:

Narodowość Populacja w mln %
Czesi 6,335 47,0
Niemcy 3,747 27,4
Słowacy 1,702 12,5
Węgrzy 1,071 7,9
Rusini 0,432 3,2
Polacy 0,166 1,2
inni 0,142 0,8
Suma 13,595816 100,0

Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku[20]

Narodowość Populacja %
Czesi 9 466 600 66,2%
Słowacy 4 000 400 28%
Węgrzy 527 000 4%
Inni 306 000 (w tym ok. 80 tys. Polaków) 1,8%
Razem 14 300 000 100%

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé socialistické republiky.
  2. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé federativní republiky.
  3. ↑ Slovenské slovníky [online], slovnik.juls.savba.sk [dostęp 2017-11-22].
  4. ↑ Adam Krzyżanowski, Antoni Zygmunt Helcel: Raj doczesny komunistów. Ośrodek Myśli Politycznej, 2006, s. 104. ISBN 978-83-7188-592-1.
  5. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 587. ISBN 978-1-85109-908-5.
  6. ↑ Československý stát prohlášen. „Lidové noviny”, s. 1, 1918-10-29. ISSN 1213-1385. (cz.). 
  7. ↑ Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců.
  8. ↑ Treaty between the Principal Allied and Associated Powers and Poland, Roumania, the Serb=Croat=Slovene State and the Czecho=Slovak State relative to Certain Frontiers of those States.. fco.gov.uk. (ang.).
  9. ↑ Treaty of Saint-Germain. britannica.com. (ang.).
  10. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 595. ISBN 978-1-85109-908-5.
  11. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 583–584. ISBN 978-1-85109-908-5.
  12. ↑ Cyprian Blamires: World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 2006, s. 162. ISBN 978-1-57607-940-9.
  13. ↑ Komunistyczny zamach stanu na Hradczanach. Rzeczpospolita, 2008.
  14. ↑ Edvard Beneš. britannica.com. (ang.).
  15. ↑ Communism in Slovakia. slovak-republic.org. (ang.).
  16. ↑ Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown: Slovakia in History. ambridge University Press, 2011, s. 266. ISBN 978-1-57607-940-9.
  17. ↑ Andrzej Krawczyk: Aksamitny rozwód. polityka.pl, 4 listopada 2009. [dostęp 2014-01-03].
  18. ↑ Škorpila F. B.; Zeměpisný atlas pro měšťanské školy; Státní Nakladatelství; second edition; 1930; Czechoslovakia (Atlas geograficzny dla szkół podstawowych z 1930 r.).
  19. ↑ Na podstawie „Encyklopedii wojskowej” z 1932 roku.
  20. ↑ ,,Mała Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1969.

Szablon:Czechosłowacja timeline

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czechosłowacja&oldid=52745355”