Dietoterapia

Dietoterapia, stosowanie diet terapeutycznych lub stosowanie diet leczniczych – żywienie, w którym z przyczyn zdrowotnych zmodyfikowano podaż składników energetycznych i substancji odżywczych w ten sposób aby miało działanie terapeutyczne. Diety tego rodzaju są niezbilansowane w stosunku do potrzeb żywieniowych zdrowego człowieka i są dla niego szkodliwe, ale ich okresowe stosowanie ma uzasadnienie terapeutyczne.

W medycynie opartej na faktach dietoterapię stosuje się wyłącznie w przypadku chorób których przyczyną pierwotna jest niewłaściwa lub źle zbilansowana dieta. W medycynie niekonwencjonalnej natomiast przypisuje się działanie terapeutyczne dietom alternatywnym w przypadku różnych schorzeń również niezależnych od diety (np. nowotwory),

Schorzenia których patogenezą jest niewłaściwa dieta

Do schorzeń z żywieniowym czynnikiem ryzyka – w patogenezie których istotną rolę odgrywają nieprawidłowości w diecie – zaliczane są przede wszystkim:

• otyłość;
• niedożywienie i powiązane opóźnienie wzrostu i dojrzewania;
• zaburzenia czynnościowe pracy układu krążenia,
• miażdżyca i inne choroby układu krążenia na tle miażdżycowym (np. choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego);
• nadciśnienie tętnicze;
• subkliniczne stany niedoboru witamin i składników mineralnych, awitaminoza
• hiperwitaminoza
• próchnica zębów

Do schorzeń zależnych od diety zalicza się niedokrwistość występującą u dzieci między 6 a 18 miesiącem życia, która jest spowodowana niekarmieniem mlekiem matki lub zmniejszonymi zapasami z życia płodowego (wcześniaki).

Wykazano, że wadliwe, niedoborowe lub nadmierne i jednostronne żywienie może zwiększać ryzyko zachorowania na jedną z ponad 80 rodzajów chorób.

Diety terapeutyczne

Do diet terapeutycznych należą:

• dieta ubogoenergetyczna – adresowana do osób z otyłością, służy redukcji masy ciała przez stopniowe ograniczenie energii. Jednocześnie zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu, utrzymanie dobrego samopoczucia i ograniczenie uczucia głodu. Zapotrzebowanie energetyczne oblicza się indywidualnie dla pacjenta. Wartość energetyczna diety zawiera się jednak w granicach 1000-1500 kcal. Największemu ograniczeniu podlegają tu tłuszcze. Natomiast przez jej zastosowanie pobudza się organizm do użytkowania w celach energetycznych tłuszczu zgromadzonego w tkance tłuszczowej tak, by zredukować masę ciała o ok. 1 kg/tydzień, co przekłada się na dzienny deficyt energii ok. 500 kcal.
• dieta bogatoenergetyczna – dla osób z niedowagą lub chorobami z niedożywienia
• dieta bogatoresztkowa – dieta bogatobłonnikowa, powinna zawierać 35–40 g błonnika pokarmowego, który pobudza i reguluje perystaltykę jelit, ułatwiając opróżnianie. Znajduje zastosowanie w zaparciach nawykowych czy zaburzeniach czynnościowych jelit. Pomocna okazuje się też w leczeniu cukrzycy, otyłości czy chorób sercowo-naczyniowych. Bazuje w dużej mierze na produktach roślinnych bogatych w to włókno pokarmowe.
• dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych – cechuje ją ograniczenie spożycia kwasów tłuszczowych oraz odpowiedni udział wielo- oraz jednonienasyconych kwasów tłuszczowych w stosunku do kwasów nasyconych. Udział tłuszczu oraz proporcje kwasów tłuszczowych są zależne od wieku płci i innych czynników. Dietę zaleca się przy hiperlipidemii, miażdżycy oraz jako profilaktykę choroby niedokrwiennej serca. Jej głównym zadaniem jest zmniejszenie poziomu lipidów w surowicy krwi.

Diety alternatywne lub modyfikacje diety podstawowej, które mogą być uznawane za wspomagające leczenie

Do diet alternatywnych lub diet modyfikowanych należą:

• dieta łatwostrawna – stanowi modyfikację diety podstawowej z uwzględnieniem przyjaznych procesom trawienia produktom oraz odpowiednich technik przyrządzania potraw (gotowanie na parze, duszenie, pieczenie). Powinna ograniczać podaż błonnika (do 24 g/dobę ze względu na wzdymające właściwości błonnika) oraz eliminować dania smażone i tłuste (mocno obciążają przewód pokarmowy) oraz mocne przyprawy. Polecana szczególnie pacjentom ze stanami zapalnymi błony śluzowej żołądka i jelit, z nowotworami jelita grubego, zawale, w trakcie rekonwalescencji po odbytych zabiegach chirurgicznych.
• dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu – zakłada ograniczenie podaży tłuszczów do połowy normy fizjologicznej (ok. 45–50 g/dobę). Dieta opiera się na rezygnacji z tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, takich jak smalec, łój, słonina oraz z przygotowywania smażonych potraw. Zamiast tego zaleca się korzystanie z tłuszczów typu oleje roślinne, oliwa czy masło (w ograniczonych ilościach). Dietę rekomenduje się pacjentom ze schorzeniami wątroby, trzustki, dróg żółciowych, jelita grubego.
• dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego – zmierza do ograniczenia produktów (alkohol, kwaśne i gazowane napoje, kawa naturalna, mocna herbata, nierozcieńczone soki owocowe/warzywne) i potraw (smażone i pieczone, ostre, słone, wędzone, marynowane, mocne buliony warzywne i grzybowe) pobudzających wydzielanie kwasu solnego. Jej celem jest niedrażnienie chemiczne, termiczne oraz mechaniczne błony śluzowej żołądka. Rekomendowana osobom z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przewlekłym nadkwaśnym nieżytem żołądka czy refluksem żołądkowo-przełykowym.
• dieta łatwostrawna niskobiałkowa – wdrażana w chorobach nerek i wątroby przebiegających z niewydolnością tych narządów, zakłada dostarczanie białek na poziomie 40–50 g/dobę (jednak nie mniej niż 20 g, by nie dopuścić do rozpadu białka ustrojowego). Źródłem energii dla organizmu stają się wówczas tłuszcze i węglowodany. Zmiany te służą zapobieganiu nadmiernemu wytwarzaniu toksycznych dla organizmu produktów przemiany białkowej oraz ochronie chorobowo zmienionych narządów.
• dieta łatwostrawna bogatobiałkowa – stanowi modyfikację diety lekkostrawnej poprzez zwiększenie podaży białka do ok. 100–120 g/dobę. Zmiana ta służy mobilizacji organizmu do wykorzystania dostarczanego mu białka do budowy i odbudowy tkanek ustrojowych, ciał odpornościowych, enzymów, hormonów, białek, osocza. Jednocześnie dieta musi posiadać odpowiednie wartości energetyczne, by organizm w tych celach nie wykorzystał białka. Dietę tę stosuje się u pacjentów wyniszczonych, z nowotworami, oparzeniami, zranieniami, w trakcie gorączkowania i rekonwalescencji po chorobie.
• dieta łatwostrawna o zmienionej konsystencji – może przybrać formę papkowatą, płynną, płynną wzmocnioną lub przystosowaną do żywienia przez zgłębnik lub przetokę. Zmiana konsystencji pokarmu służy niedrażnieniu jamy ustnej i przełyku pacjentów z chorobami jamy ustnej, przełyku, z trudnościami z gryzieniem i połykaniem oraz po niektórych zabiegach chirurgicznych.
• dieta niskowęglowodanowa – zakłada ograniczenie podaży węglowodanów względem ilości standardowej, gdzie węglowodany stanowią 50–70% całkowitego dziennego zapotrzebowania na kalorie. Dostarcza mniej niż 130 g węglowodanów na dobę (norma ta nie dotyczy dzieci poniżej 12 r.ż., kobiet w ciąży i w trakcie laktacji). Szczególnym rodzajem tej diety jest dieta ketogenna (węglowodany i białka ograniczone do 10–20% całości zapotrzebowania energetycznego organizmu na rzecz zwiększenia podaży tłuszczów do nawet 80–90%). Tego typu dieta bazuje również na ściśle określonych proporcjach stosunku tłuszczów do sumy węglowodanów i białek (np. dieta OleoKeto 2:1). Celem tej modyfikacji jest wprowadzenie organizmu w stan ketozy, w którym przestaje on czerpać energię z glukozy, a zaczyna tworzyć ciała ketonowe (w toku metabolizmu tłuszczów), którymi będzie żywił się mózg oraz inne organy i tkanki. Dieta ketogenna znajduje zastosowanie w terapii otyłości i cukrzycy, a także schorzeń o etiologii niedietozależnej, jak epilepsja, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera. Udowodniono także, że dieta ketogenna korzystnie wpływa na pacjentów onkologicznych i może zahamować rozwój choroby nowotworowej. Komórki nowotworowe nie są bowiem w stanie przestawić się z metabolizmu glukozy na metabolizm zakładający czerpanie energii z ciał ketonowych. Wykazano również, że dieta niskowęglowodanowa bogatotłuszczowa często przynosi lepsze efekty terapii otyłości niż dieta ubogoenergetyczna.
• dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów – ogranicza się bądź eliminuje węglowodany szybko wchłaniające. Zadaniem diety jest zmniejszenie stężenia glukozy we krwi oraz usprawnienie przemiany materii, stosuje się ją zatem w cukrzycy przy upośledzonej tolerancji glukozy. Ograniczeniu, a nawet wykluczeniu z codziennego żywienia ulega glukoza, fruktoza i sacharoza, a zwiększa się podaż węglowodanów złożonych – błonnika pokarmowego oraz skrobi.
• diety eliminacyjne – (w tym dieta bezglutenowa,dieta bezmleczna) stosowane w terapii alergii pokarmowych, zakładają wykluczenie z jadłospisu pokarmów uczulających bądź potencjalnie uczulających pacjenta (np. białko mleka krowiego, jaka, ryby, soja, pszenica, orzechy, konkretne owoce). W ich miejsce zaleca się spożywanie produktów bardziej bezpiecznych (np. ryże, kasze, jagnięcina, indyk, warzywa strączkowe) i dobranych tak, by dostarczały choremu niezbędnych składników odżywczych.

Dietoprofilaktyka

Działania dietoprofilaktyczne stanowią wsparcie dla dietoterapii i zakładają codzienne bazowanie na diecie podstawowej skonstruowanej w oparciu o piramidę prawidłowego żywienia (zaproponowaną przez U.S. Department of Agriculture w 1992 roku). Polska wersja tej wizualizacji zaleceń żywieniowych – rozpowszechniana przez Instytut Żywności i Żywienia – zakłada, że:

• I piętro – to 5 porcji produktów zbożowych dziennie
• II piętro – to 4 porcje warzyw dziennie
• III piętro – to 3 porcje owoców dziennie
• IV piętro – to 2 porcje produktów mlecznych i 1 porcja mięsa i jego przetworów
• tłuszcze widoczne oraz cukier i produkty słodkie, jak również sól powinny być spożywane w ilościach bardzo ograniczonych.

W 1998 roku prof.. W. C. Willet z Harvard School of Public Health i Harward Medical School z Bostonu zaproponował modyfikację piramidy żywienia do postaci:

• I piętro – codzienna aktywność fizyczna
• II piętro – po połowie: całe ziarna zbóż i tłuszcze roślinne
• III piętro – po połowie: warzywa i owoce
• IV piętro – orzechy i rośliny strączkowe (1-3 porcje)
• V piętro – ryby, drób, jaka (1-2 porcje)
• VI piętro – mleko i suplementy wapnia (1-2 porcje)
• VII piętro – po połowie: ryż, białe pieczywo, ziemniaki, makaron oraz czerwone mięso i masło.

Przestrzeganie tych zaleceń dietoprofilaktycznych przez zdrowego człowieka pozwala zachować dobrą kondycję ogólną organizmu i zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, często wymagających już odpowiedniej dietoterapii.

Zobacz też

• dieta
• alergia
• dieta niskowęglowodanowa
• dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu

Bibliografia

• D. Włodarek, E.Lange, L. Kozłowska: Dietoterapia. Warszawa: PZWL, 2014. ISBN 978-83-200-4861-2.brak strony w książce
• red. L. Sobotka: Podstawy żywienia klinicznego. Warszawa: PZWL, 2007. ISBN 978-83-936527-1-6.brak strony w książce
• red. J. Hasik, J. Gawęcki: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Warszawa: PWN, 2012, seria: t. 2. ISBN 978-83-01-16492-8.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Instytut Żywności i Żywienia. [dostęp 2017-06-30].
• Zasady prawidłowego żywienia pacjentów w szpitalach. [dostęp 2017-06-30].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.