Front Środkowy (1920)

Front Środkowy
Front Ukraiński
Front Południowo-Wschodni
	Historia
Państwo	Polska; Ukraińska Republika Ludowa; Białoruska Republika Ludowa
Sformowanie	28 maja 1920
Rozformowanie	23 sierpnia 1920
	Dowódcy
Pierwszy	gen. por. Antoni Listowski
Ostatni	gen. por. Edward Śmigły-Rydz
	Działania zbrojne
	wojna polsko-bolszewicka; (wyprawa kijowska, bitwa warszawska)
	Organizacja
Dyslokacja	Kijów, Równe, Puławy (sztaby)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Podległość	Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego

Front Środkowy – związek operacyjny Wojska Polskiego utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej dyrektywą Wodza Naczelnego marsz. Józefa Piłsudskiego z 28 maja 1920 r. Do 25 czerwca nosił nazwę Frontu Ukraińskiego, do 9 lipca Frontu Rydza-Śmigłego, a do 6 sierpnia Frontu Południowo-Wschodniego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

23 marca rozwiązano fronty i na ich miejscu utworzono armie. Powodem było przekonanie, że były to twory w dużej mierze improwizowane i ograniczające wpływ NDWP na działania wojenne. W wyniku tego z 3 frontów na wschodzie utworzono 5 armii. Ale problemy z dowództwem większej ilości formacji doprowadziły do ponownego utworzenia frontów. Drugim z nich był Front Ukraiński, działający na ukraińskim teatrze działań. Powstał on podczas lekkiej reorganizacji wojsk polskich na Ukrainie, kiedy to rozwiązano 2 Armię i powołano wspólne dowództwo dla reszty. 10 lipca Front Ukraiński został przemianowany na Front Południowo-Wschodni^[1].

Działania wojsk Frontu

27 maja Armia Czerwona rozpoczęła realizację ustaleń charkowskich. Zgodnie z nimi, wojska Frontu Południowo-Zachodniego Jegorowa uderzyły siłami swoich armii (12, 14 i 1 Armia Konna Budionnego – Konarmia) na polskie formacje. Pierwsza uderzyła 12 A na polską 3 A w Kijowie. Jej dowódca, Edward Rydz-Śmigły, zmuszony został do przerzucenia części swoich sił do miasta, przez co przeciwko 13 DP stanęła cała Konarmia. Doszło do kilkudniowych walk, w których ostatecznie brały udział:

po stronie polskiej - 13 DP, DJ i kilka batalionów z odwodów Frontu
po stronie radzieckiej - 4, 6, 11, 14 DK

Mimo początkowych porażek (zniszczenie dwóch batalionów), 1 czerwca WP zwyciężyło, jednak dowództwo Frontu zużyło wszystkie rezerwy.

5 czerwca Budionny ponownie uderzył, tym razem zmienił taktykę, przez co, mimo użycia Dywizji Jazdy, doszło do przerwania frontu i wejścia Armii Konnej na tyły wojsk polskich. 7 czerwca zajęła ona Żytomierz i Berdyczów, a 10 czerwca Fastów na przedpolach Kijowa. Jednak 3 i 6 Armia trzymały się swoich stanowisk, a nawet odnosiły lokalne sukcesy, lecz na skutek desantu na północ od Kijowa zgrupowanie Rydza-Śmigłego zostało okrążone. Przyczyniło się do jego ocalenia, gdyż pozycje wokół miała zająć 12 Armia, a Konarmię wysłano na zachód. 3 Armia 10 czerwca przerwała front i wycofała się wraz z innymi formacjami gen. Listowskiego na pozycje sprzed kwietniowej ofensywy.

Po pierwszej klęsce NDWP zdecydowało o reaktywacji 2 Armii (dowódca - gen. Kazimierz Raszewski) i rzuceniu jej 19 czerwca do walki z Konarmią w rejonie Nowogrodu Wołyńskiego. Budionny poniósł tam znaczne straty i wycofał się w celu uzupełnienia sił. Sukces na środkowym odcinku frontu zneutralizowały klęski na północy i południu, gdzie utracono Olewsk i Żmerynkę. 22 czerwca nieprzyjaciel ponowił ofensywę, zajmując do 25 czerwca Nowogród i Emilczyn, po czym nastąpił odwrót 2. armii i parodniowa przerwa w walkach.

Układ sił Frontu był niekorzystny, gdyż pozycje zgrupowania gen. ppor. Raszewskiego w wyniku naporu konnicy bolszewickiej były cofnięte w stosunku do reszty armii i powstały luki bronione tylko przez brygady. Nowy dowódca Frontu, gen. por. Śmigły-Rydz, postanowił wykorzystać umiejscownienie wojsk w celu uderzenia z północy (1 DP), zachodu (2 A) i południa (18 DP) na Konarmię i jej zniszczenia. Operacja rozpoczęła się 30 czerwca i z powodu przewagi sowieckiej oraz niezsynchronizowania zakończyła się odwrotem wojsk polskich nad Horyń oraz oskrzydlaniem twierdzy Równe.

Na przełomie czerwca i lipca toczyły się ciężkie walki 2 Armii z Armią Konną o przyczółek na tej rzece i w okolicach Hrycowa, który ostatecznie zdobyła 18 DP i doprowadziła do odwrotu części sił wroga na Zasław, zdobyty 5 lipca. Nie przeszkodziło to Sowietom w zajęciu Olewska, przełamaniu frontu i dostania się na tyły polskie przez 8 DK i zdobyciu Równego 4 lipca przez Budionnego. Nie wykorzystał on tego zwycięstwa, gdyż rozkazem dowództwa Frontu Południowo-Zachodniego skierował swoje siły na Hrubieszów, Łuck i Włodzimierz Wołyński, czym rozproszył 1 AK. Ułatwiło to zadanie gen. Raszewskiemu, który 8 lipca odbił Równe, uzyskując wolną drogę odwrotu na Łuck. Wycofywała się też grupa gen. por. Krajowskiego (18 DP i XX BP), odwracając uwagę wroga od wydarzeń w Równym.

Walki z początku lipca znacznie osłabiły konnicę bolszewicką, co pozwoliło Frontowi Południowo-Wschodniemu na przegrupowanie i zajęcie pozycji obronnych: 6 A - Zbrucz, 2 A - Ikwa, 3 A - Styr. 12 lipca Sowieci uderzyli na Dubno, tracąc je 13 lipca, co pozwoliło 18 DP na wiązanie połowy sił Konarmii. Reszta zaatakowała Targowicę i Łuck, 12. armia 3., a 14. pozycje polskiej 6. nad Zbruczem. Ciężkie walki toczyły się do 23 lipca, gdy grupa gen. Krajowskiego, wzmocniona częścią 6 DP, ustąpiła z rejonu Dubna na Brody, z których wobec przewagi wroga (cała armia Budionnego) 26 lipca wycofała się na zagrożony kierunek lwowski. W tym czasie 2 Armia przegrupowywała swoje siły do operacji, nazwanej później bitwą pod Brodami, która miała się rozpocząć rankiem 29 lipca. Do tego czasu dochodziło do niewielkich walk między wojskami polskimi a bolszewickimi.

Osobny artykuł: Bitwa pod Brodami i Beresteczkiem.

Przeprawa części sił 2 Armii (1 DJ, 1 i 6 DP), z powodu braku komunikacji zakończyła się klęską wojsk polskich. Utrzymały jednak przyczółek i zadały straty przeciwnikowi. 18 DP toczyła tylko boje spotkaniowe z niewielkimi jeszcze siłami Konarmii, która 30 lipca otrzymała rozkaz zdobycia Lwowa i zniszczenia 2. armii. Dowództwo polskie postanowiło temu przeciwdziałać, ale zarówno próba likwidacji wyłomu kawalerii Budionnego na zachód od Styru, jak i zdobycia Brodów nie powiodły się. 31 lipca dochodziło jedynie do działań lokalnych. 1 sierpnia toczyły się zażarte walki na całej linii, a zwłaszcza na odcinku 18 DP, której XXXVI BP została okrążona w Toporowie oraz 1 DP (?)^[a], kierującą się na Brody, współdziałając z grupą jazdy atakującą Radziwiłłów. Wieczorem 31 lipca dowódca 2 Armii wydał rozkaz do natarcia (rozkaz op. L. 4112/III) o treści (pisownia oryginalna):^[2]
„O ile sprawdzonem zostanie niewątpliwie, że armia konna Budiennego rzeczywiście przegrupowała się w rejon wymieniony^[3] nakazuję:
”Grupa Jazdy^[4]uderzy jaknajrychlej, przekraczając Sydołówkę pod Mikołajewem i Skrohyłowem na Szczurowicę i Leszniów, działając na zachodnią flankę i tyły nieprzyjaciela;
”6 Dyw. Piech. Uderzy całą siłą z Beresteczka w kierunku płdn. Mytnica – Leszniów;
”1 Dyw. Leg. Chroni aktywnie lewą flankę 6 Dyw.;
”Atak rozpocząć dnia 1 sierpnia:
”6 Dyw. o godz., 5-ej rano
”Grupa Jazdy godz 7-ma”.
Skłoniło to Jegorowa do wzmocnienia sił Armii Konnej, czego nie udało mu się dokonać z powodu skutecznego wiązania jego sił przez 6 Armię. 2 sierpnia rozpoczęło się decydujące natarcie 2 Armii na Brody, wspomagane przez kawalerię oskrzydlającą konnicę radziecką w rejonie tego miasta. Toczyły się zażarte boje, w wyniku których rozbita i osłabiona Konarmia wycofała się, a samo miasto zdobyto 3 sierpnia. Tego samego dnia polskie jednostki otrzymały rozkaz gwałtownego uderzenia na wroga i szybkiego wycofania się w celu użycia ich w bitwie warszawskiej.

Plan manewru Frontu Środkowego w operacji warszawskiej

Osobny artykuł: Bitwa Warszawska.

W ramach przygotowań do bitwy wojska Frontu Środkowego przeszły całkowitą reorganizację - 2 A przekazano Frontowi Północnemu, w zamian otrzymując 4 Armię, a 6 A Frontowi Południowemu. Zadanie wojsk gen. Rydza-Śmigłego polegało na uderzeniu na flankę Frontu Zachodniego i odcięciu jego dróg ucieczki. W związku z tym zajęły pozycje od Dęblina po Brody.

Osobny artykuł: Kontruderzenie znad Wieprza.

16 sierpnia wojska Frontu Środkowego rozpoczęły natarcie, zakończone 18 sierpnia. W wyniku tych walk rozbita została Grupa Mozyrska i część 16 Armii. Od tej pory wojska polskie (zwłaszcza powiększona o 2 Armię formacja gen. por. Rydza) na północnym teatrze działań ścigały przeciwnika do granicy z Prusami Wschodnimi, z którą schroniły się: 4 A (w tym 3 Korpus Kawalerii) i część 15 A 23 sierpnia, wraz ze zmianą sytuacji na froncie, rozwiązano Front Środkowy, a jego armie przegrupowano do kolejnej ofensywy.

Ordre de Bataille

Osobny artykuł: Ordre de bataille.

2 Armia (19 VI - 6 VIII, ponownie 18-23 VIII)
3 Armia (28 V - 23 VIII)
4 Armia (6-23 VIII)
6 Armia (28 V - 10 VIII)

Łącznie:

ok. 60 000 żołnierzy (czerwiec)
ok. 50 000 żołnierzy (sierpień)

Obsada personalna Dowództwa Frontu

dowódcy frontu
- gen. por. Antoni Listowski (28 V - 26 VI 1920)
- gen. por. Edward Śmigły-Rydz (26 VI - 23 VIII 1920)
szef sztabu – ppłk SG Tadeusz Kutrzeba
referent sądowo-prawny – ppłk KS dr Aleksander Morawski

Uwagi

↑ 31 lipca dowódca 2 Armii rozkazał wycofanie się 1 DP na zachodni brzeg Styru i obsadzenie odcinka od Werbenia do Targowicy, czyli na północ od Beresteczka (Werbeń) aż po ujście Ikwy do Styru (Targowica). Z tego wynika, że 1 DP nie mogła brać czynnego udziału w bitwie pod Brodami.

Przypisy

↑ Zakrzewski 2016 ↓, s. 214.
↑ F. Arciszewski Studia taktyczne z historii wojen polskich 1918 – 1921, t. II, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923, s. 163
↑ Leszniów, Mytnica, Redków, Korsów lub Skryhołów, Zawidcze, Kustyń z silniejszymi zwiadami na linii rzeczki Sydołówki
↑ w składzie:1 DJ, IV BJ, 3 puł. i 11 puł.
↑ ^a ^b ^c Borkiewicz 1930 ↓.

Bibliografia

Adam Borkiewicz. Zarys planu manewru Frontu Środkowego w operacji warszawskiej. „Bellona”. 36 (1), s. 1–23, 1930. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.
Norman Davies: White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20. London: Pimlico, 2003. ISBN 83-03-01373-4.
Tadeusz Wawrzyński. Dowództwa frontów 1919-1920. „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego 20/1997”.
Mieczysław Wrzosek: Wojny o granice Polski Odrodzonej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992. ISBN 83-214-0752-8.
Bartosz Zakrzewski: 18 Dywizja Piechoty WP w wojnie polsko-sowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2016. ISBN 978-83-7543-415-6.

[2] 31 lipca dowódca 2 Armii rozkazał wycofanie się 1 DP na zachodni brzeg Styru i obsadzenie odcinka od Werbenia do Targowicy, czyli na północ od Beresteczka (Werbeń) aż po ujście Ikwy do Styru (Targowica). Z tego wynika, że 1 DP nie mogła brać czynnego udziału w bitwie pod Brodami.

[CITEREFZakrzewski2016214-1] Zakrzewski 2016 ↓, s. 214.

[3] F. Arciszewski Studia taktyczne z historii wojen polskich 1918 – 1921, t. II, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923, s. 163

[4] Leszniów, Mytnica, Redków, Korsów lub Skryhołów, Zawidcze, Kustyń z silniejszymi zwiadami na linii rzeczki Sydołówki

[5] w składzie:1 DJ, IV BJ, 3 puł. i 11 puł.

[CITEREFBorkiewicz1930-6] Borkiewicz 1930 ↓.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

Rodowód	Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie
Naczelne władze wojskowe	Naczelnik Państwa (1918–1922) Prezydent RP (1922–1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza
Rodzaje sił zbrojnych	Wojsko Marynarka Wojenna
Formacje	Wojska Wartownicze i Etapowe (1919–1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924–1939) Obrona Narodowa (1937–1939)
Bronie	Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937–1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria
Służby	duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa
WP w 1939	OdeB pokojowe Plan mob. „W” Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan „Zachód” Plan „Wschód”
Inne	Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna