Kompania graniczna KOP „Olkieniki”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Kompania graniczna KOP „Olkieniki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Olkienikach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 15 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Olkieniki” służbę graniczną pełniły pododdziały 15 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 23 batalion graniczny [8], a w jego składzie 4 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 76 żołnierzy służby zasadniczej[c]. W 1937 4 kompania graniczna KOP „Wójtowo” podlegała dowódcy batalionu KOP „Orany”[9]. Potem przeniesiono dowództwo kompanii do Olkienik.
W 1939 4 kompania graniczna KOP „Olkieniki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Orany”[10].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[11]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[12].
- Wydarzenia
W 1929 skazany został prawomocnym wyrokiem chor. Stanisław Małecko. Będąc dowódcą plutonu, chorąży świadomie zdradzał tajemnice służbowe w ten sposób, że informował przemytnika Józefa Raubisa z Lejpun o systemie pełnienia służby na strażnicach KOP „Lejpuny” i „Czarne Kowale”. Otrzymywał przy tym od członków szajki przemytniczej łapówki[13]. Ponadto Małecce zarzucono, że pożyczał od podwładnych mu szeregowych pieniądze, których nigdy nie zwracał. Dochodzenie prowadził posterunek żandarmerii nr 2 przy 23 batalionie KOP[14].
Sąsiednie kompanie graniczne:
- 3 kompania graniczna KOP „Orany” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Rudziszki” – 1928[15], 1929[16], 1932[17], 1934[18] i w 1938[19]
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Strażnice kompanii w latach 1928 – 1939[15][20][21][22][23][10]:
- strażnica KOP „Bortele”[d]
- strażnica KOP „Olkieniki”[e] (stacja)
- strażnica KOP „Leśniczówka”
- strażnica KOP „Czarne Kowale”[f]
- strażnica KOP „Lejpuny”[g]
Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Feliks Chmielewski[24] (28 III 1930 − )[25]
- kpt. Stanisław Miro Maskowicz (7 VI 1933 - 13 III 1934)[h]
- mjr Tadeusz Hordt[i] ( – 1939)
- kpt. Stanisław Stefański[j] ( IX 1939)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ wieś Wójtowo, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
- ↑ miasteczko Olkieniki, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 364
- ↑ wieś Bartele, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
- ↑ stacja kolejowa Olkieniki, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
- ↑ wieś Czarne Kowale, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Lejpuny, gmina Olkieniki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie → Baza miejscowości kresowych
- ↑ Podano na podstawie danych z Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie.
- ↑ Hordt Tadeusz Józef, mjr piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 4 kompanii granicznej „Olkieniki”. We wrześniu 1939 dca I batalionu piechoty 134 pułku piechoty[26].
- ↑ Stefański Stanisław, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dca 2 kompanii odwodowej baonu KOP „Orany”. We wrześniu 1939 w odtworzonym baonie KOP „Orany” dowódca 4 kompanii granicznej „Olkieniki”[27].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Szubański 1993 ↓, s. 275.
- ↑ a b Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Ochał 2021 ↓, s. 89.
- ↑ Ochał 2021 ↓, s. 90.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 11/1928.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9 i 11/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10 i 13/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 51/1934.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 81 i 82/1938.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 11/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 50/1934.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 81/1938.
- ↑ Muzeum Polskich Formacji Granicznych ↓.
- ↑ Obsada oficerska bg „Orany” ↓, s. 31.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 720.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 750.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Artur Ochał: Wykroczenia i przestępstwa popełnione przez żołnierzy w Brygadach KOP „Grodno” i „Wilno”. W: Jacek Jędrysiak (red.), Krzysztof Widziński (red.): Szpiedzy i dezerterzy. Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-346-3.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Orany” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Muzeum Polskich Formacji Granicznych – Feliks Chmielewski. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-17)].