Kompania graniczna KOP „Prozoroki”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Kompania graniczna KOP „Prozoroki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Prozorokach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 33 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Prozoroki” służbę graniczną pełniły pododdziały 33 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 5 batalion graniczny [8][9], a w jego składzie kompanię graniczną KOP „Prozoroki”[10]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 98 żołnierzy służby zasadniczej[a].
W 1930 2 kompania graniczna KOP „Polewacze” podlegała już dowódcy 7 batalionu KOP „Podświle”[11]. W 1931 kompanię przeniesiono powtórnie do Prozororek[11]. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Prozoroki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Podświle”[12].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[13]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[14].
2 kompania graniczna „Prozorki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 23 kilometrów 977 metrów[15]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniał zastawa „Girsy” z komendantury „Orzechowno”[16].
Wydarzenia:
- W meldunku sytuacyjnym z 17 stycznia 1925 napisano:
- W nocy 16 stycznia 1925 po stronie sowieckiej usłyszano strały karabinowe i wybuch granatu. Przyczyna nieznana[17].
- 16 stycznia 1925 na granicy zatrzymano Leona Pawłowicza-Zeldowicza, który przekroczył ją na tym odcinku. Został przekazany do dowództwa batalionu[17].
- Własny wywiad sygnalizuje, że strona sowiecka przygotowuje się z pomocą band do napadów na nasze terytorium w rejonie Równeńskim na folwarki Breczki i Niewierów oraz w rejonie Ostroga na Paszuki, Mogilany, Rozważ i Bryków, a w rejonie Krzemieńca na Ludwiszcze. Napady mają się odbyć podczas bezksiężycowych nocy[17]
- W meldunku sytuacyjnym z 29 stycznia 1925 napisano: Podczas przekraczania granicy zatrzymany został mieszkaniec sowieckiej wsi Luckowicze Wasyl Szoroko[18].
Sąsiednie kompanie graniczne:
- 2 kompania graniczna KOP „Ćwiecino” ⇔ 3 kompania graniczna KOP „Dziwniki” – 1928[19], 1929[20], 1931[16], 1932[21], 1934[22], 1938[23]
Walki w 1939[edytuj | edytuj kod]
17 września 1939 odcinek 2 kompanii kpt. Antoniego Przybylskiego został zaatakowany przez jednostki 5 Dywizji Strzeleckiej płk. Kuźmy Galickiego i pododdziały 22 Wietrińskiej komendantury pogranicznej NKWD. Sowieci zniszczyli wszystkie strażnice i zlikwidowali większą część ich załóg. Z załogi strażnicy „Parczewszczyzna” ocalał tylko jeden żołnierz, przy zdobywaniu strażnicy „Zahacie” poległo dwóch Polaków, jeden został ranny, ponadto 11 żołnierzy i policjant dostało się do niewoli. Jedynie załoga strażnicy „Stelmachowo Wielkie” nie dała się zaskoczyć i po oddaniu kilku strzałów wycofała się bez strat, docierając do dowództwa kompanii w Prozorkach[24].
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929[19][20]
- strażnica KOP „Porczewszczyzna”[b]
- strażnica KOP „Łozy”
- (10)[18] strażnica KOP „Stacja Zachacie”[c]
- strażnica KOP „Folwark Zachacie”
- strażnica KOP „Stelmachowo Małe”[d]
- strażnica KOP „Stelmachowo Duże”[e]
Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934[16][25][22]
- strażnica KOP „Parczyńszczyzna”[f]
- strażnica KOP „Łozy”[g]
- strażnica KOP „Stacja Zahacze”[h]
- strażnica KOP „Stelmachowo Duże”[i]
- strażnica KOP „Cielesze”[j]
Strażnice kompanii w 1938[23]
Organizacja kompanii 17 września 1939[26][27]:
- dowództwo kompanii
- pluton odwodowy
- 1 strażnica KOP „Parczewszczyzna”
- 2 strażnica KOP „Zahacie”
- 3 strażnica KOP „Stelmachowo Wielkie”
Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Julian Drumer (był 30 IX 1928 − 10 X 1929) → zawieszony w czynnościach służbowych[28]
- kpt. Tadeusz Borawski (10 X 1929 − 1 VII 1930) → przeniesiony do 52 pp [29]
- wz. por. Włodzimierz Pasiecznicki (31 III 1930 − 11 VI 1930)[30]
- kpt. Stanisław Wyrobiec (11 VI 1930 − 5 VII 1933) → komendant PW powiatu Nieśwież[31]
- kpt. Kazimierz III Wiśniewski (5 VII 1933 − 30 III 1934) → adiutant batalionu[32]
- por. Władysław Chwalny (30 III 1934 − 1 IV 1934)[33]
- kpt. Lucjan Gawroński (18 V 1934 − )[34]
- kpt. Jan Pacak (1936 − XII 1938)[35]
- kpt. Józef Minkina (28 II 1939 − )[k]
- kpt. Antoni Przybylski[24] (1939)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Parczyńszczyzna → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Zahacie → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ koszary Stelmachowo Małe, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Stelmachowo Wielkie → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ folwark Parczewszczyzna, gmina Jazno, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ kolonia Łoza Łomaska, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ stacja kolejowa Zahacie, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ folwark Stelmachowo Duże, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ kolonia Cielesze I, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ informacja podana na podstawie dokumentów z Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 8/25.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Podświle” ↓.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 295.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ a b c Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 8/1925.
- ↑ a b Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 18/1925.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 14 i 19/1932.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54/1934.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 83/1938.
- ↑ a b Cygan 2006 ↓, s. 93.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 14/1932.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 305.
- ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 184.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 69 i 11.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 42 i 26.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 20.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 26 i 50.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 50 i 58.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 58 i 62.
- ↑ Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 62.
- ↑ Rozkazy tajne Dowództwa KOP 1939 ↓, s. 26.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Rozkazy tajne Dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Podświle” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.