Kompania graniczna KOP „Raków”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Kompania graniczna KOP „Raków” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Rakowie rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 32 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Raków” służbę graniczną pełniły pododdziały 32 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 6 batalion graniczny [8][9], a w jego składzie 13 kompanię graniczną KOP „Raków”[10]. W 1930 kompanii nadano imię 41 Suwalskiego pułku piechoty[11].
W 1934 w batalionie KOP „Iwieniec” dokonano pewnych zmian strukturalnych. Z dniem 1 grudnia 1934 kompanii przybyła strażnica „Kuczkuny”[12]. Latem 1936 dowódca KOP polecił wyłączyć ze składu batalionu KOP „Iwieniec” 2 kompanię graniczną „Rubieżewicze” i włączyć ją jako 4 kompanię graniczną batalionu KOP „Stołpce”. Odcinek ochraniany przez kompanię włączono w rejon odpowiedzialności dowódcy batalionu KOP „Stołpce”. Dotychczasowa 4 kompania graniczna KOP „Raków” batalionu KOP „Iwieniec” otrzymała numer 2[13]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 5 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b].
W 1939 2 kompania graniczna KOP „Raków” podlegała nadal dowódcy batalionu KOP „Iwieniec”[14].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[15]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[16].
4 kompania graniczna „Raków” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 14 kilometrów 955 metrów[17]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Nowe Pole” i „Malawki” z komendantury „Nowe Pole”[18].
- Wydarzenia
- 19 stycznia 1928 dowódca strażnicy Duszków sierż. zaw. Aleksander Ucikin zastrzelił żołnierza sowieckiego w pasie neutralnym. Dochodzenie prowadził posterunek żandarmerii KOP[19].
- W meldunku sytuacyjnym z 26 stycznia 1925 napisano:
- 21 stycznia 1925 o godz. 3.00 rano na pododcinku nr 13 Raków obok słupa 647 patrol zatrzymał dwóch osobników, którzy usiłowali przekroczyć granicę do Polski. Po zatrzymaniu próbowali przekupić żołnierzy. Przekazani zostali wraz z towarem do ekspozytury celnej w Rakowie[20].
Kompanie sąsiednie:
- 1 kompania graniczna KOP „Dubrowa” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Żebrowszczyzna” – 1928[21], 1929[22], 1931[18], 1932[23], 1934[24], 1938[25]
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
| Struktura organizacyjna kompanii granicznej KOP „Raków” | |||
|---|---|---|---|
| Lata | 1928-1934[21][26][18][27][28][c] | 1938[29] | 17 września 1939[30][31] |
| Strażnice | strażnica KOP „Kuczkuny”[d] | strażnica KOP „Kuczkuny” | strażnica KOP „Kuczkuny” |
| strażnica KOP „Mińska” | strażnica KOP „Pomorszczyzna” | strażnica KOP „Pomorszczyzna” | |
| strażnica KOP „Pomorszczyzna”[e] | |||
| strażnica KOP „Duszków”[f] | |||
| Inne | pluton odwodowy | ||
Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]
| stopień | Imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| kapitan | Lucjan Stokowski | był IV 1927 dowódcą 4 kg[32] | |
| kapitan | Jan Wachowsk | był 30 IV 1930 −[33] | |
| kapitan | Jan I Szczepaniak | 8 III 1931 − 30 VI 1933 | (chory) przeniesiony w stan spoczynku[33] |
| kapitan | Zdzisław Dunikowski[g] | był I 1933 - | kwatermistrz batalionu[32] |
| kapitan | Antoni Berger | był 1 IV 1934 - | adiutant batalionu[32] |
| kapitan | Zdzisław Dunikowski | V 1934 - 4 V 1935[32] | kwatermistrz batalionu[32] |
| kapitan | Emil Zawisza | 5 V 1935 - 8 X 1936[32] | dowódca 2 kompanii granicznej „Rubieżewice” |
| kapitan | Edward Hecht[h] | VI 1937 – 1939 [34] |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ miasto Raków, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
- ↑ W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Kuczkuny”, „Mińska”, „Pomorszczyzna” → Szubański 1993 ↓, s. 277
- ↑ wieś Kuczkuny, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
- ↑ folwark Pomorszczyzna, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Duszkowo, gmina Raków, powiat mołodecki, województwo wileńskie
- ↑ Zdzisław Habdank-Dunikowski ur. 26 marca 1894, uczestnik obrony Lwowa w 1918, podczas II wojny światowej jeniec oflagu w Murnau, zm. 10 sierpnia 1961 w Londynie. Z żałobnej karty. Ś. p. Zdzisław Habdank-Dunikowski. „Biuletyn”. Nr 1 (2), s. 60, Marzec 1962. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ Hecht Edward (1899-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca 2 kompanii granicznej „Raków”. Przydział mobilizacyjny nieznany. Więzień obozu w Ostaszkowie. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 720
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
- ↑ Głowiński 2018 ↓, s. 85.
- ↑ Głowiński 2009 ↓, s. 21.
- ↑ Zarządzenie nr Ldz. 3499/tj./og.org./36 ↓.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 298.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 4/28.
- ↑ Meldunki sytuacyjne KOP ↓, nr 15/1925.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8 i 10/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 21 i 23/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54 i 55/1934.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 84 i 85/1938.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 23/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 55/1934.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 85/1938.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 307.
- ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 186.
- ↑ a b c d e f Listy płac bg „Iwieniec” ↓.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Iwieniec” ↓.
- ↑ Głowiński 2009 ↓, s. 167.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
- Tomasz Głowiński: Pułk KOP „Wołożyn” i chroniona przezeń granica (1929–1939). W: U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza. Artur Ochał (red.) Michał Ruczyński (red.) Paweł Skubisz (red.). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-528-5.
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Meldunki sytuacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Listy płac batalionu granicznego KOP „Iwieniec” w latach 1925-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie przeniesienia 2-giej kompanii granicznej baonu „Iwieniec” do baonu „Stołpce” z 23 lipca 1936.
- Kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza
- Kompanie graniczne KOP rozmieszczone na granicy polsko-radzieckiej
- Rejon wołożyński
- Kompanie batalionu KOP „Iwieniec”
- Kompanie graniczne KOP w powiecie mołodeczańskim
- Jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1924
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939