Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR obejmuje zabytki znajdujące się niegdyś na terytorium Białorusi, które zostały celowo wyburzone, wysadzone w powietrze lub rozebrane przez władze radzieckie w okresie od 1917 do 1984 roku. Niektóre z nich wcześniej ucierpiały w wyniku II wojny światowej. Lista zawiera wybrane budynki o znacznej wartości historycznej i architektonicznej, które zostały zupełnie zniszczone. Nie obejmuje setek dworów, pałaców i kościołów zniszczonych podczas rewolucji październikowej, wojny polsko-bolszewickiej, budynków zniszczonych w okresie II wojny światowej przez Sowietów lub Niemców ani zrujnowanych zabytkowych budynków – które zamknięto, by następnie zmienić ich funkcje (np. zamiana obiektów sakralnych na magazyny, majątków dworskich na kołchozy, pałaców na budynki użyteczności publicznej). Po powstaniu Republiki Białorusi w 1991 roku część kościołów i cerkwi zwrócono wspólnotom wiernych, które odrestaurowały wiele obiektów religijnych.
Radykalne idee bolszewików społecznej transformacji i urbanistycznego postępu doprowadziły do zrujnowania całych zespołów architektonicznych. Według generalnych planów sowieckich zniszczono historyczne ciągi ulic, wznosząc typową, wielokondygnacyjną zabudowę, bez uwzględniania historycznych, kompozycyjnych dominant i perspektyw[1]. W latach 30. XX w. w ZSRR w ramach walki z religią rozpoczęto masowe niszczenie budynków sakralnych wszystkich konfesji, z których wiele było unikalnymi pomnikami historii i architektury. W wyniku tego aktu wandalizmu władze sowieckie zniszczyły architektoniczne zespoły średniowiecznych monasterów w Witebsku, Orszy, Połocku, Mścisławie itd. W Mohylewie z racji „socjalistycznej rekonstrukcji” miasta w ciągu jednej nocy wysadzono w powietrze dziewięć pomników architektury sakralnej. Do 1945 roku na terenie Białorusi przetrwało 325 kościołów, 90 świątyń zostało zniszczonych podczas wojny[2]. W okresie powojennym kontynuowano niszczenie zabytków architektury pod pozorem generalnych planów odnowienia i rekonstrukcji miast. Największe straty dziedzictwo architektoniczne Białorusi poniosło w latach 60. i 70. XX w., szczególnie podczas antyreligijnej kampanii Nikity Chruszczowa.
Malarz M. Kupawa wskazuje, że w czasie władzy radzieckiej, bolszewicy częściej niszczyli średniowieczne białoruskie świątynie, niż cerkwie „murawjowki” (w stylu bizantyjsko-rosyjskim)[3]. Na przykład w Orszy, jedyna zbudowana przez władze rosyjskie cerkiew „murawjowka” pozostała nienaruszona, natomiast władze sowieckie zniszczyły cztery cerkwie i dwa kościoły, które były zabytkami architektury baroku z okresu Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Szkłowie również zachowała się tylko cerkiew „murawjowka”, a zrujnowano cenne zabytki architektury sakralnej baroku mohylewskiego i klasycyzmu. W Mohylewie zachowały się dwie cerkwie „murawjowki”, przy czym miasto straciło trzy cerkwie i dwa kościoły, zabytki architektury baroku oraz trzy cerkwie i kościół, zabytki architektury klasycyzmu. Podobnie wydarzyło się w Łohojsku, Dzierżyńsku, Dziśnie, Grodnie itd. Świadczy to o kontynuacji rusyfikacji, polityki prowadzonej na tych terenach w XIX w. przez władze carskie.
Budynki podzielono według podziału terytorialnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Lista zawiera 166 obiektów: 74 kościoły (w tym 34 klasztory), 51 cerkwi (w tym 11 monasterów), 7 monasterów, 10 synagog i 4 pałace.
Lp.
|
Miejscowość
|
Nazwa
|
Data powstania
|
Data zniszczenia
|
Opis
|
Zdjęcie
|
1
|
Mińsk[14]
|
Zamczysko w Mińsku
|
XI w.
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek archeologii. Po II wojnie światowej wzgórze skopano i wywieziono poza miasto.
|
|
2
|
Mińsk[15]
|
Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny
|
1700-1710
|
1951
|
Zabytek architektury barokowej, częściowo zrujnowany podczas przebudowy na kompleks sportowy. Obecnie przywrócono świątyni pierwotny wygląd.
|
|
3
|
Mińsk[16]
|
Kolegium Jezuitów
|
1700-1710
|
1951, 1968
|
Zabytek architektury barokowej. Obecnie zachował się w przebudowanym wyglądzie budynek po lewej stronie od kościoła.
|
|
4
|
Mińsk
|
Pomnik Jubileuszowy
|
1826
|
po 1918
|
Zabytek architektury klasycystycznej.
|
|
5
|
Mińsk[17]
|
Kościół św. Wojciecha i klasztor Benedyktynek
|
1647-1649
|
lata 30. XX w., 1964
|
W wyniku przebudowy według projektu T. Romanowskiego nabył osobnych cech baroku wileńskiego. W XIX w. przebudowany na cerkiew prawosławną w stylu bizantyjsko-rosyjskim, tracąc część wartości artystycznej. Zachowały się fundamenty.
|
|
6
|
Mińsk[18]
|
Kościół św. Tomasza z Akwinu i klasztor Dominikanów
|
XVII w.
|
1950
|
Zabytek architektury baroku, częściowo zrujnowany przez władze rosyjskie. Zachowały się fundamenty.
|
|
7
|
Mińsk
|
Niamiha
|
XVII-XIX w.
|
lata 70. XX w.
|
Resztki historycznej Niamihy, fundamenty budynków znajdujących się po lewej stronie ulicy, zniszczono w latach 2005–2009, podczas budowy parkingu i dwóch centrów handlowych.
|
|
8
|
Mińsk[19]
|
Synagoga Chłodna
|
XVI w.
|
1965-1966
|
Zabytek architektury gotyckiej i renesansowej.
|
|
9
|
Mińsk
|
Synagoga Chóralna
|
1906
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury stylu mauretańskiego. Po II wojnie światowej przebudowano fasadę budynku. Obecnie znajduje się w nim Narodowy Teatr Dramatyczny.
|
|
10
|
Mińsk
|
Teatr Miejski
|
1781
|
1984
|
W latach 2004–2007 na miejscu zniszczonego teatru zbudowano nowy budynek, który w ogólnym wyglądzie jest rekonstrukcją istniejącego do II wojny światowej hotelu Europa.
|
|
11
|
Mińsk[20]
|
Cerkiew Świętego Ducha
|
XVII w.
|
1936
|
Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną. Obecnie cerkiew odbudowano w pierwotnym wyglądzie.
|
|
12
|
Mińsk[21]
|
Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej
|
1912-1914
|
1936
|
Zabytek architektury stylu neobizantyjskiego.
|
|
13
|
Hajna[22]
|
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
|
1781
|
po 1945
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
14
|
Dzierżyńsk (d. Kojdanów)[23]
|
Zamczysko i zbór kalwiński w Dzierżyńsku
|
1613-1621
|
1930-lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury renesansowej.
|
|
15
|
Dzierżyńsk (d. Kojdanów)[24]
|
Kościół św. Anny
|
XVIII w.
|
po 1917
|
Zabytek drewnianej architektury barokowej, zniszczony w wyniku przebudowy.
|
|
16
|
Łohojsk[25]
|
Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Kazimierza
|
1787 – 1793
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury klasycystycznej.
|
|
17
|
Mołodeczno[26]
|
Kościół św. Kazimierza i klasztor Trynitarzy
|
XVIII w., 1823
|
po 1945
|
Klasztor był zabytkiem architektury barokowej, a kościół klasycystycznej. Kościół został rozebrany. Częściowo zachowały się boczne ściany elewacji oraz budynek klasztoru[27].
|
|
18
|
Raków[28]
|
Klasztor Bazylianów
|
XVIII w.
|
lata 60. XX w.
|
Zabytek architektury barokowej i drewnianego klasycyzmu.
|
|
19
|
Rubieżewicze[29]
|
Kościół św. Antoniego Padewskiego
|
1799
|
1972
|
Zabytek drewnianej architektury barokowej
|
|
20
|
Stołpce[30]
|
Kościół św. Kazimierza i klasztor Dominikanów
|
1640
|
po 1945
|
Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
21
|
Śmiłowicze[31]
|
Kościół św. Wincentego à Paulo i klasztor misjonarzy
|
1767-1791
|
po 1945
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
22
|
Wołkowicze[32]
|
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi Panny
|
1904
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury neoromańskiej.
|
|
Lp.
|
Miejscowość
|
Nazwa
|
Data powstania
|
Data zniszczenia
|
Opis
|
Zdjęcie
|
1
|
Bienica[73]
|
Kolumna upamiętniająca Konstytucję 3 Maja 1791 r.
|
XVIII w.
|
po 1939
|
Zabytek architektury barokowej.
|
|
2
|
Iwie
|
Pamiątkowa kaplica
|
XVIII w.
|
po 1945
|
Zabytek architektury barokowej. Stała na wileńskim gościńcu.
|
|
3
|
Konstantynów[74]
|
Kościół Trójcy Świętej
|
1768
|
2 lipca 1962
|
Zabytek architektury drewnianej. Obecnie w miejscu zburzonego kościoła wybudowano nowy, murowany.
|
|
4
|
Kurzeniec[75]
|
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
|
1810
|
po 1945
|
Zabytek architektury drewnianej w stylu klasycystycznym. Budynek rozebrano po II wojnie światowej i w jego miejscu wybudowano biurowiec kołchozu.
|
|
5
|
Postawy[76]
|
Sukiennice w Postawach
|
2 poł. XVIII w.
|
1940
|
|
|
6
|
Postawy[77]
|
Cerkiew
|
XVIII w.
|
Lata 50. XX w.
|
Pierwotnie budynek sądu zbudowany w stylu klasycystycznym, następnie cerkiew unicka, później prawosławna[78].
|
|
7
|
Stare Żośno[79]
|
Kaplica
|
XVII w.
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury renesansu. Kaplicę wysadzono w powietrze, częściowo zachowała się ściana fasady głównej[80].
|
|
8
|
Wielki Serwecz[81]
|
Kościół Najświętszej Maryi Panny
|
1852
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury drewnianej w stylu klasycystycznym. Kościół został rozebrany w latach 50. XX w.
|
|
9
|
Wiesiołucha[82]
|
Kościół św. Jerzego
|
1815
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury drewnianej. Świątynię rozebrano na klub w sąsiedniej wsi Słobódka. Zachowały się resztki fundamentów[83].
|
|
10
|
Wilejka
|
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
|
1862
|
po 1945 r.
|
Pierwotnie budynek został zbudowany w stylu klasycystycznym następnie w 1874 r. przebudowany na cerkiew prawosławną św. Jerzego. Budynek zniszczono po II wojnie światowej i w jego miejscu wybudowano sklep.
|
|
Lp.
|
Miejscowość
|
Nazwa
|
Data powstania
|
Data zniszczenia
|
Opis
|
Zdjęcie
|
1
|
Witebsk[132]
|
Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów
|
1737–1768
|
1872, 1956
|
Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
2
|
Witebsk[133]
|
Kościół Najświętszej Trójcy (farny)
|
1749
|
lata 60. XIX w., 1957
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego, częściowo zrujnowany przez władze rosyjskie.
|
|
3
|
Witebsk[134]
|
Kościół św. Antoniego i klasztor Bernardynów
|
1737-1768
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
4
|
Witebsk[135]
|
Kościół Matki Bożej Szkaplerznej i klasztor Pijarów
|
1753
|
po 1918
|
Zabytek architektury barokowej.
|
|
5
|
Witebsk[136]
|
Cerkiew Przeczystej Bogurodzicy i klasztor Bazylianów
|
1743–1777
|
1936
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany przez władze rosyjskie w stylu klasycyzmu. Obecnie cerkiew odbudowano w wyglądzie po przebudowie.
|
|
6
|
Witebsk[137]
|
Cerkiew św. Trójcy w monasterze św. Trójcy
|
1690
|
lata 20. XX w.
|
Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym.
|
|
7
|
Witebsk
|
Cerkiew św. Mikołaja w monasterze św. Trójcy
|
1730
|
lata 20. XX w.
|
Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym.
|
|
8
|
Witebsk
|
Cerkiew św. Paraskiewy w monasterze św. Trójcy
|
1730
|
lata 20. XX w.
|
Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym.
|
|
9
|
Witebsk[138]
|
Cerkiew i monaster św. Ducha
|
XVII w., XVIII w.
|
1962
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
10
|
Witebsk[139]
|
Synagoga Chóralna
|
lata 30.-lata 40. XIX w.
|
lata 50. XX w.
|
Zabytek architektury klasycystycznej.
|
|
11
|
Witebsk[140]
|
Cerkiew Zwiastowania Bogurodzicy
|
XII w.
|
1961
|
Zabytek witebskiej szkoły architektury. Budynek był kilka razy przebudowywany, w tym w stylu baroku wileńskiego. Straciła cechy tego stylu w wyniku przebudowy w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Obecnie świątynię odbudowano w hipotetycznym, zrekonstruowanym, pierwszym wyglądzie.
|
|
12
|
Witebsk[141]
|
Cerkiew Narodzenia Pańskiego
|
1810
|
po 1945
|
Zabytek architektury klasycystycznej, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
13
|
Witebsk
|
Cerkiew św. Zbawiciela
|
1819
|
po 1945
|
Zabytek architektury klasycystycznej.
|
|
14
|
Witebsk
|
Cerkiew św. Jana Chrzciciela
|
1816
|
po 1945
|
Zabytek architektury klasycystycznej, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
15
|
Witebsk[142]
|
Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła
|
1737-1768
|
po 1945
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
16
|
Witebsk[143]
|
Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego (Zaruczajska)
|
1771-1777
|
po 1945
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
17
|
Witebsk[144]
|
Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego (rynkowa)
|
1772
|
1936
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany przez władze rosyjskie w stylu klasycystycznym. Obecnie budynek odbudowano w pierwszej formie architektonicznej, lecz z innych materiałów i innym kolorem kopuły.
|
|
18
|
Witebsk[145]
|
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego
|
1806-1816
|
po 1945
|
Zabytek architektury barokowej.
|
|
19
|
Witebsk
|
Cerkiew Objawienia Pańskiego
|
1805
|
po 1945
|
Zabytek architektury barokowego klasycyzmu.
|
|
20
|
Łoźna[146]
|
Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego
|
1786
|
1961
|
Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
21
|
Sienno[147]
|
Kościół Najświętszej Trójcy
|
1772
|
17 września 1962
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego.
|
|
22
|
Tadulin (Janowicze)[148]
|
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów
|
XVIII w.
|
po 1945
|
Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany na cerkiew prawosławną.
|
|
Lp.
|
Miejscowość
|
Nazwa
|
Data powstania
|
Data zniszczenia
|
Opis
|
Zdjęcie
|
1
|
Roś[149]
|
Pałac Potockich
|
XVIII w.
|
po 1945
|
Zabytek architektury klasycystycznej.
|
|
- ↑ GabruśG. Tamara GabruśG., Страчаная спадчына, Mińsk: Беларусь, 2003 .brak strony (książka)
- ↑ 30 lat temu zmartwychwstał Kościół na Białorusi. Historia zniszczenia i odbudowy [online], belsat.eu [dostęp 2022-03-04] (pol.).
- ↑ a b Часопіс „НАША ВЕРА” :: 3/1999 :: АРШАНСКАЯ БАЖНІЦА АПЕКІ МАЦІ БОЖАЙ [online], media.catholic.by [dostęp 2016-05-08] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego i klasztor Dominikanów | miasteczko Druja obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Pana Jezusa i Św. Kazimierza i klasztor Jezuitów | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Brygidek | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Śww. App. Piotra i Pawła i klasztor greckokatolicki | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jana Chrzciciela i klasztor Bernardynów | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia NMP | miasto Prużana obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół NMP (Fara Witoldowa) | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Klasztor Bernardynek | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Ratusz | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół ewangelicki | wieś Gojcieniszki obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zamczysko | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Imienia Maryi | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ rjBase 0.40 [online], www.jezuici.krakow.pl [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Wojciecha i klasztor Benedyktynek | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Dominikanów | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Chłodna | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Ducha | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Matki Bożej Kazańskiej | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Wniebowzięcia NMP | miasteczko Hajna obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zbór kalwiński | miasto Dzierżyńsk (Kojdanów) obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Anny | miasto Dzierżyńsk (Kojdanów) obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Łohojsk | Kościół Św. Kazimierza – zdjęcia [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | miasto Mołodeczno obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ А.А. Яроменкa А.А., Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія. Частка I, Mińsk: Про Хрысто, 2003, s. 117 .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego | miasteczko Raków obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego z Padwy | miasteczko Rubieżewicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Kazimierza i klasztor Dominikanów | miasto Stołpce obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Wincentego i klasztor Misjonarzy | miasteczko Śmiłowicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Najśw. Serca Jezusa i NMP | wieś Wołkowicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Trójcy | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Św. Ducha | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | wieś Konicze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasto Krzyczew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Stanisława | wieś Malatycze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | wieś Radoml obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Nowogródek obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zbór kalwiński | wieś Ostaszyn obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | miasto Kleck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Kleck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | miasto Lachowicze obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kaplica Św. Izydora | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Katarzyny (Bernardynów) | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jana i klasztor Dominikanów | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Pałac Chreptowiczów | wieś Szczorse obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy (trynitarzy) | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego (franciszkanów) | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Opieki Matki Boskiej | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Zaśnięcia NMP | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia NMP | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew ŚŚ. App. Piotra i Pawła | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół M.B. Szkaplerznej i klasztor Karmelitów | miasteczko Białynicze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasto Bychów obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Karmelitów | miasto Czausy obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Michała Archanioła | miasteczko Czereja obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Bernardynów | miasto Dubrowna obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Ducha | wieś Faszczówka obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Kazimierza (Fara) | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego i klasztor Bernardynów | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Franciszka Ksawerego i klasztor Jezuitów | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Przemienienia Pańskiego | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Objawienia Pańskiego | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Ratusz | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Opieki Matki Boskiej | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Sobór Św. Józefa | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Trójcy | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew ŚŚ. App. Piotra i Pawła | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego | miasto Szkłów obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kolumna upamiętniająca Konstytucję 3 Maja 1791 r. | miasteczko Bienica obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | wieś Konstantynów Dwór obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasteczko Kurzeniec obwód miński [online], radzima.org [dostęp 2017-03-12] .
- ↑ Gienek, Miasto Postawy i okolice: Miasto Postawy i okolice na starych zdjęciach (Część1).. [online], Miasto Postawy i okolice, 6 kwietnia 2011 [dostęp 2016-05-23] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew | miasto Postawy obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-23] .
- ↑ Gienek, Miasto Postawy i okolice: Miasto Postawy i okolice na starych zdjęciach (Część 2) [online], Miasto Postawy i okolice, 7 maja 2012 [dostęp 2016-05-23] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kaplica | futor Stare Żośno (Hule) obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ А.А. Яроменкa А.А., Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія. Частка I, Mińsk: Про Хрысто, 2003, s. 28 .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół NMP | wieś Wielki Serwecz obwód miński [online], radzima.org [dostęp 2017-03-12] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jerzego | uroczysko Wiesiołucha obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ А.А. Яроменкa А.А., Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія. Частка I, Mińsk: Про Хрысто, 2003, s. 59 .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół NMP | miasto Pińsk obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ Часопіс „НАША ВЕРА” :: 3/1999 :: КОМПЛЕКС ПІНСКАГА ЕЗУІЦКАГА КЛЯШТАРА [online], media.catholic.by [dostęp 2016-05-08] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Dominika | miasto Pińsk obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Pińsk obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Anny | wieś Horodyszcze obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | wieś Łunin obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | miasto Stolin obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster bazyliański pw. Objawienia | wieś Imienin (Torokany) obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Stefana | miasto Połock obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Grobu Pańskiego i Św. Franciszka Ksawerego | miasto Połock obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół M.B. | miasto Połock obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Dominikanów | miasto Połock obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Śww. Borysa i Hleba | miasto Połock obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół ŚŚ. App. Piotra i Pawła | wieś Berezwecz obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Kazimierza i Rafała | miasteczko Bieszenkowicze obwód witebski [online], radzima.org [dostęp 2020-03-26] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Luki i klasztor Dominikanów | miasto Czaszniki obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | miasto Dzisna obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół (ruiny) | miasteczko Hubin obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Zwiastowania NMP | miasteczko Kublicze obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Sobór Św. Spasa | miasto Lepel obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | miasteczko Oświej obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego | wieś Struń obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Dominikanów | miasteczko Uszacz obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jerzego i klasztor Dominikanów | wieś Wołyńce obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | wieś Zaskorki obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasto Bobrujsk obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół NMP | miasto Chojniki obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | miasto Czeczersk obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia NMP | miasto Czeczersk obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego | miasto Czeczersk obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Św. Makarego | wieś Czonki obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Wniebowzięcia NMP | miasto Homel obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Homel obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Przemienienia Pańskiego | miasto Homel obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Trójcy | miasto Homel obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Ducha | miasteczko Parycze obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor Bernardynek | miasto Słonim obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Bożego Ciała i klasztor kanoników Laterańskich | miasto Słonim obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew św. Józefata | miasteczko Byteń obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | miasto Iwacewicze obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zbór kalwiński | miasto Słuck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego (Bernardynów) | miasto Słuck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Św. Trójcy w Trojczanach | miasto Słuck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Mikołaja Cudotwórcy | miasto Słuck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Barbary | miasto Słuck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Mikołaja Cudotwórcy | wieś Cimkowicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Bernardynów | miasto Hłusk obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół ŚŚ. App. Piotra i Pawła | miasto Kopyl obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Józefa i klasztor Jezuitów | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Farny (Mariawitek) | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego i klasztor Bernardynów | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor pijarów | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zaśnięcia NMP (sobór) | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Św. Trójcy | miasto Witebsk obwód witebski [online], radzima.org [dostęp 2017-03-12] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Ducha | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zwiastowania N.M.P. | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia Pańskiego | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew ŚŚ. App. Piotra i Pawła | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego | miasto Witebsk obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego | miasteczko Łoźna obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy i klasztor Dominikanów | miasto Sienno obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Zaśnięcia NMP | wieś Tadulino obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zespół dworsko-parkowy Potockich | miasteczko Roś obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-10] .